Morgunblaðið - 17.02.1991, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. FEBRÚA'R'1991
Trausti Valsson skipulagsfræðingur vill veita lífsmagni út til ystu byggða á íslandi og ná því marki að allir íslendingar njóti alls landsins með því að stytta samskiptaleiðir
með hálendisvegum.
MILLI LANDSHLUTA
Lífsmagni veitt út tilystu byggða
Hálendisvegir stytta leiðir. Fyrsti hringurinn sýnir mörk tveggja tíma aksturs út frá
þéttbýlinu og þar hefur búsetuþróun stöðvast. Hringur 2 sýnir hve þetta tveggja tíma
aksturssvæði mundi stækka mikið ef vegabætur þar væru framkvæmdar. Hringur 3
sýnir síðan fjögurra tíma fjarlægðarhring miðað við hraðbrautir.
eftir Elínu Pálmadóttur
teikningar Trausti Valsson
VIÐ VERÐUM að taka heildarsýn af ís-
landi, segir Trausti Valsson, skipulagsark-
itekt í nýútkominni bók sinni, sem hann
nefnir Framtíðarsýn: Island á 21. öldinni.
Þá sýn hefur hann verið að þróa í 17 ár
og setur hana fram með rökum og ótal
skýringarteikningum. Þar er fjallað um
það hvernig við íslendingar getum á far-
sælastan hátt búið í landinu öllu. M.a; seg-
ir hann: „Ekki er hætta á öðru en að íslend-
ingar vilji nýta sér landið, ef samgöngur
um það eru góðar. Miðkjarni þess innan
fjarða er í raun aðeins 250-300 km. Með
góðu vegakerfi kæmi grunnur að miklum
og dreifðum ferðamannaiðnaði. En fram-
tíðarsýn er að allir Islendingar fái að njóta
alls landsins, m.a. með tvöfaldri búsetu.
Nú þegar eru sumarbústaðir um 10 þús-
und og vetrarbústaðir í þéttbýli líka fjöl-
margir. íslendingar búi semsagt og njóti
bæði borga og sveita og búi á tveimur
stöðum eftir þörfum. Bent er á að geysileg
þjónustukerfi hafa verið byggð útum allt
land, sími, rafmagn, hiti o.s.frv. og slæmt
yrði að sjá þessa hundraða milljarða fjár-
festingu ónýtta er byggðalög tæmdust.
Með góðum vegum, t.d. yfir hálendið,
mundu eignir, jafnvel á Norður- og Aust-
urlandi, geta selsttil þéttbýlisfólks og
fólk sem þar missir atvinnu sína og þarf
að flytja, mundi ekki standa uppi öreigar
og sveitarfélög væru síður þjökuð af nær
órekstrarhæfum þjónustukerfum vegna
fárra notenda. Þá snýr Trausti sér að því
að huga að tengingu landshluta. Bent er
á að dýrt er að leggja hraðbrautir með
útjaðri landsins. Miklu ódýrara að Ieggja
hraðbrautakerfi milli landshluta, stystu
leið þvert yfir hálendið. Sérstakur kostur
er að þar þarf Landvirkjun hvort sem er
að Ieggja mikið af vegum, hefur þegar
lagt um 600 km, þannig að Vegagerðin
þarf aðeins að leggja fram á móti Lands-
virkjun. Með þessum vegabótum er sem-
sagt ætlunin að opna fyrir byltingu í flæði
lífsmagnsins frá SV-horninu í formi ferða-
mennsku og tvöfaldrar búsetu, einnig út
í hinar fjærstu byggðir.
Af rökum Trausta Vals-
sonar sést að lítið hefur
verið um heildarsýn til
þessa. íslandsskipulag,
sem tekur mið af öllu
landinu og framtíðar-
horfum, staðhattum og
atvinnuhorfum, fyrirf
innst ekki hér eins og öðrum Norðurlöndum.
Hann telur nauðsynlegt að gera slíkt heildar-
skipulag fyrir landið allt, sem á uppsprettu í
því að laga framtíðarbyggð að náttúrufarsfor-
sendum landsins. Boilaleggingar um svæða-
notkun og þörfin á að vita um áætlað framt-
íðarvegakerfi, vegna staðsetningar þjónustu-
miðstöðva, staðsetningar skóla o.s.frv. krefst
skipulags sem sýnir helstu línur í framtíðarþró-
un. Meðan atvinnuhættir og annað flýtur áfram
í sama farvegi er ekki flókið að skipuleggja,
en breytingar á byggðamynstri verða þegar
kerfí landsins, t.d. vegakerfið, eiga að fara að
þjóna nýjum atvinnugreinum, t.d. ferðaiðnaði,
eins og er að verða hér á landi. Þá þarf alvar-
lega að huga að endurskoðun. Og nú eru að
auki ýmsar grundvallarbreytingar að verða á
verðmætamatí heimsins, þannig að landið sjálft
er að verða dýrmæt auðlind. Það er ekki síst
þessar breytingar á verðmætamati, sem gefa
okkur nýja framtíðarsýn um möguleika og
auðlindir landsins. En til að hagnýta okkur
og laga að hirini nýju heimsmynd, verðum við
að skilja vel í hveiju hún felst. Og það er þessi
nýja sýn sem er grunnurinn að þeim tillögum
sem birtast í bókinni.
Að opna allri þjóðinni landið
Trausti talar um að við þurfum að fara að
endurmeta hugmyndir okkar um væntanlega
framtíðaratvinnuvegi. Við íslendingar eigum
ennþá eitt tromp á hendi, það er hreinleiki og
fegurð landsins. í heimi sem er að vakna upp
við það að vatn, himin og jörð eru víðast að
verða menguð, er hreinleiki vatns mikil auð-
lind. Það sem er svo heillandi við þá stefnu
að nýta hreinleika og fegurð landsins til tekju-
öflunar, segir hann, er að við njótum einnig
að öðru leyti góðs af því sjálf. í bókinni er
sérstaklega fjallað um hugmyndir að opna allri
þjóðinni landið, svo að við getum betur notið
þeirra miklu forréttinda að búa í hreinu og
ósnortnu landi. En til að geta notið landsins
þarf að vera hægt að komast um það á bæri-
legan hátt; þ.e.a.s. í landinu verður að vera
gott vegakerfi og einnig gott þjónustukerfi.
Gott þjónustukerfi, en vannýtt, er til í landinu.
Þessvegna eru það fyrst og fremst tappar í
vegakerfinu sem hindra betri nýtingu lands-
ins, bæði fyrir ferðamennsku innfæddra sem
erlendra og ekki síður hvað varðar þann heill-
andi framtíðarmöguleika að við getum öll lifað
tvöfaldri búsetu, þ.e. bæði átt bústað í bæ og
sveit. Trausti bendir á að enn sem komið er
megi jafnvel segja að ekki njóti nema um 10%
þjóðarinnar landsins, eins konar forréttinda-
stétt laxveiðimanna, hestamanna og óbyggða-
fara.
„Nauðsynlegt er að undirstrika, að
sú uppstokkun og kollsteypa sem blasir við í
byggðamálum, nú þegar útgerð leggst niður
í litlum bátaplássum, eru nauðsynleg. Þessi
breyting mun styrkja stóru bæina úti á landi
og gera þá þar með færa um að sinna auknu
þjónustuhlutverki á viðkomandi landsvæðum.
En biturleiki bátafólksins, sem tapar vinnunni
í heimabyggð sinni og stendur uppi með verð-
lítil íbúðarhús, verður litlu minni en biturleiki
almennings í gömlu kommúnistaríkjunum. Þá
vaknar spurningin: Hvað er hægt að gera til
að forða því að þessi nýju tíðindi þýði nýtt
áfall fyrir landsbyggðina með enn auknum
straumi fólks og fjármagns til SV-hornsins.“
Trausti rekur það hve við íslendingar erum
fastheldnir á það byggðamynstur sem mynd-
aðist um aldamót útfrá hestvagnaleiðum og
smáútgerðaplássum, en helstu markmið núver-
andi byggðastefnu sé að hér verði ekki nokkur
breyting á, þ.e. „að komið sé í veg fyrir byggð-
aröskun“, eins og það er orðað. Stærri byggða-
kjarnar og bættar samgöngur séu aftur á
móti framtíðin, m.a. til að geta mætt hinum
vaxandi kröfum um aukna þjónustu í framtíð-
inni. Gömlu ráðin til að efla landsbyggðina;
fjölgun togara, heilsugæslustöðva o.s.frv. muni
í þetta sinn ekki duga til að stöðva geigvænleg-