Morgunblaðið - 17.02.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 1991

|»ill
Deilur hafa vaknað um notkun svefnlyfja og róandi lyfja á sjúkrahúsum landsins.
Er sjúklingum boðið reglulega upp á svefnlyf afgömlum vana eða er verið að gera
þeim spítalalífið bœrilegra með hóflegum skömmtumL
eftir Ómar Friðriksson
ÞAÐ ER ekki umdeilt að notk-
un svefnlyfja og róandi lyfja
er mikil meðal Islendinga. Líta
heilbrigðisyfirvöld á neysluna
sem heilsufarslegt vandamál
enda um ávanabindandi lyf að
ræða. En á það sér rætur inn
á sjúkrastofnunum landsins?
Það er alvarlegt umhugsunar-
efni ef marka má stutta en at-
hyglisverða ádeilu Katrínar
Fjeldsted, heilsugæslulæknis,
sem birtist í síðasta tölublaði
Læknablaðsins. Þar heldur hún
því fram að notkun svefnlyfja
og róandi lyfja sé næstum því
algild regla á sjúkrahúsum.
Starfandi læknar utan sjúkra-
húsa telji sig verða glögglega
vara við að fólk hafi ánetjast
lyfjum eftir vist inni á sjúkra-
húsum landsins. í framhaldi af
því er spurt hvort einhver
læknisfræðileg ástæða liggi að
baki lyfjatöku af þessu tagi í
flestum tilfellum. Katrín og
fleiri viðmælendur blaðsins
segja að svo þurfi ekki að vera.
Gamalgróinn vani og rútína
ráði því að sjúklingum séu boð-
in svefnlyf
Morgunblaðið/ÁRNI SÆBERG
Þorsteinn Svörfuður Stef-
ánsson, formaður lyfja-
nefndar ríkisspítal-
anna, hafnar gagnrýni
Katrínar. Segir hann
ofmælt að um vanda-
mál sé að ræða og ró-
andi lyf og svefn lyf séu
ekki gefin af rútínu einni saman á
sjúkradeildum. Sömu svör fengust hjá
Kristjáni Linnet, yfirlyfjafræðingi Borg-
arspítalans. Viðmælendur blaðsins með-
al lækna og hjúkrunarfræðinga á
stærstu sjúkrahúsunum svöruðu allir á
einn veg; gegnrýni Katrínar á ekki við
rök að styðjast. Þó kom skýrt fram að
ekki eru allir á einu máli um hvað eigi
að telja eðlilega lyfjanotkun og hvort
hún hafi slæm og ávanabindandi áhrif
á sjúklinga. Þá er ljóst að þrátt fyrir
að starfsfólk sjúkradeilda gefi lyf að
fyrirmælum og á ábyrgð lækna er sú
regla teygjanleg í framkvæmd.
Aðeins að fyrirmælum læknis
Þorsteinn segir að svefnlyf séu gefin
sem lyfjaforgjöf fyrir svæfingar. Aður
fyrr hafi það verið regla að gefa sjúkling-
um svefnlyf nóttina fyrir skurðaðgerðir,
en nú hafi sú regla verið aflögð. „Starfs-
fólk deildanna gefur aldrei lyf án þess
að fá til þess fyrirmæli frá lækni,“ seg-
ir hann.
Hann bendir einnig á að sjúklingar
spítalanna deildu yfírleitt sjúkrastofum
með öðrum. Þar yrði þeim oft ekki svefn-
samt vegna hrota eða hósta og léti
starfsfólk þeim þá í té eyrnatappa frem-
ur en að bjóða svefnlyf. Aðeins í þeim
tilfellum ef sjúklingum verður ekki
svefnsamt heilu næturnar eru gefín
svefnlyf. Þorsteinn sagði að svefnlyf
væru og gefín öldruðu fólki sem kæmi
inn á spítalana með slík lyf.
Að sögn Þorsteins eru róandi lyf og
svefnlyf mest notuð á geðdeildum spítal-
ans. Tölur sýndu að rúmlega helmingur
þessara lyfja á ríkisspítölunum væru
notuð á geðdeildum. I heild hefði þó
notkun þeirra minnkað á undanfömum
árum. Lét hann Morgunblaðinu í té tölu-
legar upplýsingar um notkun svefn- og
róandi Iyfja á spítalanum sem sýna dags-
skammta lyfjanna miðað við fjölda legu-
daga á deildum ríkisspítalanna. (Sjá
súlurit.)
Frjálsleg notkun
Katrín Fjeldsted segist telja að farið
sé ftjálslegar með svefnlyf á sjúkrahús-
um en önnur lyf. „Það er gengið út frá
því sem reglu að sjúklingurinn þurfi á
svefnlyfjum að halda. Þó þetta sé ekk-
ert nýtt vandamál er kominn tími til að
staldra við, því úti í sjálfu þjóðfélaginu
þykir það ekki eðlilegt að nota svefnlyf.
Þess vegna má spyija hvort eitthvað
breytist við það að leggjast inn á sjúkra-
hús. Er eitthvað athugavert við það
þótt sjúklingur sofí skrykkjótt og sé
haldinn kvíða?“ segir hún.
Um ástæður gagnrýni sinnar, segir
hún: „Þegar fólk sem hefur leitað til
heimilislæknis í mörg ár og aldrei verið
á svefnlyfjum fer allt í einu að biðja um
þau, spyr maður um ástæðuna. Þá kem-
ur þessi saga svo oft, að viðkomandi
hafí fengið róandi lyf eða svefnlyf við
það að leggjast inn á spítala.“
Álag á starfsfólk réttlætir
ekki lyfjagjöf
Landlæknir hefur lagt fram tölur sem
sýna aukið álag á starfsfólk sjúkrahúsa.
Hefur því verið haldið fram að þar sé
komin skýring á mikilli svefnlyfjanotkun
á sjúkrahúsum. Katrín segir að starfsá-
lag réttlæti engan veginn lyfjagjöf til
sjúklinga. „Vinnuálag veitir engin hald-
bær rök fyrir því að gefa sjúklingum
ávanabindandi lyf,“ segir hún.
Sú skoðun kom fram í máli ýmissa
viðmælenda blaðsins á sjúkrahúsum,
m.a. svæfingalæknis á Landakotsspít-
ala, að svefnlyfjagjöf sé oftast réttlætan-
leg áður en sjúklingar gangast undir
aðgerðir. Hún dragi úr kvíða og minnki
álagið á sjúklingnum. Katrín hafnar
þessu. „Sjúklingar sem aldrei hafa notað
svefnlyf og eru heilbrigðir að öðru leyti
ættu ekki að þurfa að nota svefnlyf
nóttina fyrir skurðaðgerð. Ég held að
sú venja sé komin frá þeim tíma, þegar
aðgerðirnar voru ekki útskýrðar fyrir
sjúklingum og ollu þeim því miklum
kvíða. Nú er hins vegar útskýrt fyrir
þeim í hvetju aðgerðin felst og við
hveiju megi búast. Skurðaðgerð réttlæt-
ir ekki svefnlyfjagjöf," segir Katrín.
Álag hefur kallað á
aukna notkun svefnlyfla
—seflir ðlafur Ólafsson landlæknir
AÐ sögn Ólafs Ólafssonar, landlæknis, hefur dregið
verulega úr notkun svefnlyfja og róandi lyfja á íslandi
á siðustu 15 til 20 árum þó heildarneyslan hafi aukist
aftur að einhverju marki á siðustu árum. íslendingar
eru engu að síður næst mestu neytendur þessara lyfja
á Norðurlöndunum, og fylgjum við þar á eftir Dönum.
Landlæknir segir að athuganir sem gerðar hafi verið á
lyfjanotkun á sjúkrahúsum á landinu hafi Ieitt í ljós að
verulegur munur er á notkun þessara lyfja eftir stofnun-
um. Einnig er meira ávísað á þessi Iyf í Reykjavík en út
á landsbyggðinni.
Samfara umræðu um
þessi mál hefur áreiðan
lega dregið mjög mikið úr
notkun svefnlyfja á sjúkra-
húsum. En þó hefur engin
kerfisbundin athugun verið
gerð á þessu,“ segir Ólafur.
Hann segir að rannsóknir
landlæknisembættisins á
vinnuálagi hjúkrunarstétta á
árunum 1979-89 hafi leitt í
ljós að á mörgum sjúkrahús-
um hafí það aukist verulega.
„Á síðustu árum hafa hlot-
ist vaxandi vandræði vegna
langra biðlista og sumarlok-
ana á deildum. Mun fleiri
leggjast inn bráðveikir, oft
fólk með langvinna sjúk-
dóma. Á bráðavöktum liggur
fólk iðulega í löngum röðum
á göngum í lengri tíma.
Þessu fylgir mikill órói fyrir
sjúklinga og starfsfólk.
Vinnuálag er mun meira á
hjúkrunarfólki, sjúkraliðum

. .