Morgunblaðið - 24.03.1991, Blaðsíða 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
LÆKNISFRÆÐI/F^r álib uppreisn ceruf
AlzJmmerveiki
ÞAÐ VAR árið 1906 sem þýski
taugalæknirinn og meinafræð-
ingurinn Aloys Alzheimer rak
augun í skrýtið fyrirbrigði þeg-
ar hann einu sinni sem oftar
var með litaða sneið úr manns-
heila undir smásjánni.
A .
Avíð og dreif í heilavefnum
voru ókennilegar skellur eða
blettir sem stungu í stúf við um-
hverfið og inni í sumum tauga-
frumum voru flækjur örfínna
þráða sem Alz-
heimer kannað-
ist ekki við að
ættu þar heima.
Þessi heili var
ósköp rýr og ve-
sældarlegur;
hann var úr hálf-
sextugri konu
sem hafði dáið
eftir margra -ára veikindi sem
engu líktust fremur en hægtvax-
andi elliglöpum og hrumleika
sumra þeirra sem verða fjörgaml-
ir og glata smám saman öllum
sálarkröftum. Alzheimer notaði
nú hvert tækifæri sem gafst til
að skoða sneiðar úr heila slíkra
gamalmenna þegar dauðinn loks-
ins batt enda á stríð þeirra og
mæðu allra sem þurftu að annast
þá. Og mikið rétt, þar var að finna
skellur þær og flækjur sem hann
leitaði að.
Svo liðu tugir'ára og athuganir
hins þýska meinafræðings
gleymdust að mestu. Þó var í
sumum lækningabókum minnst á
Alzheimerveiki, eina af mörgum
sjúkdómsmyndum sem elhglöp
væru þekkt fyrir að sýna og gjarn-
an tekið fram um leið að hún
væri afbrigði sem birtist fýrr á
ævi en flest hinna. En kringum
1980 hefst ef svo mætti segja
blómaskeið sjúkdómsins, líklega
ekki af því að hann væri þá orð-
inn miklu algengari en áður held-
ur hinu að mönnum duldist ekki
lengur að Alzheimerveiki er sjúk-
dómur út af fyrir sig en ekki hluti
af öðru og víðtækara vandamáli.
Fyrstu einkennin eru gleymska,
einkum á nöfn og nýlega reynslu.
En þess konar atriði vilja líka
vefjast fyrir þeim sem farnir eru
að gamlast, þótt Alzheimerveiki
sé ekki til að dreifa, og því er
rétt að bíða og sjá hverju fram
vindur áður en ályktanir eru
dregnar. En sé heilarýrnun Alz-
heimers á ferðinni er viðbúið að
andlegri heilsu fari jafnt og þétt
hrakandi, rugli fari að bregða
fyrir í hugsanagangi og sjúkling-
urinn eigi erfitt með að leysa
hversdagslegustu störf af hendi,
svo sem kaupa í matinn eða leggja
á borðið. Geðslag breytist og verð-
ur oft sveiflukennt, þunglyndis-
köst og þeirra á milli órói og upp-
nám. Enn fjölgar vandamálum
þegar lengra líður, vit og vilji
slokkna, „tvisvar verður gamall
maður bam“, það verður að mata
hann, klæða og hátta, hann miss-
ir stjórn á hægðum og þvaglátum,
talar lítið sem ekkert, ratar ekki
um íbúðina og þekkir ekki sína
nánustu.
Margvíslegum getum hefur
verið að því leitt hver sé orsök
þessa sjúkdóms. Veirur hafa verið
nefndar, sjúklegar breytingar í
slagæðum („hann er farinn að
kalka“) og síðast en ekki síst eitr-
anir ýmiskonar, umhverfismeng-
un, óhollusta í mat og drykk
o.s.frv. Efnafræðingar hafa
stundum fundið meira af áli í
heilavef Alzheimersjúklinga en
annarra og því hefur sú kenning
skotið upp kollinum að um sé að
kenna vaxandi notkun þess málms
upp á síðkastið, m.a. í búsáhöld-
um. Aðrir segja sem svo að í fyrsta
lagi sé fólk víðast hvar langlífara
nú en áður og því meiri líkur á
ellisjúkdómum; í öðru Iagi hafí
fleiri fengið þennan sjúkdóm fyrr
á árum en vitað er um og óná-
kvæmari nafngiftir notaðar, sagt
var að fólk væri elliært, ráðvillt,
ruglað, út úr heiminum og annað
ámóta. Og hvað tilgátu um áleitr-
un varðar má ekki gleyma því að
ál er þriðja algengasta frumefnið
á yfirborði jarðar — súrefni og
kísill koma á undan — svo að flest
sem við snertum á og leggjum
okkur til munns er áli blandið og
af þeim sökum léttvæg forvöm
að fleygja álpottum og pönnum
út á hauga.
Nýjustu fréttir herma að þeir
vísindamenn sem liggja yfír litn-
ingum og genum hafi komið auga
á missmíði ákveðins gens sem
fínnist oftar í þeim sem eru af
Alzheimerætt. Sjúkdómurinn
virðist misjafnlega algengur í fjöl-
skyldum en fáir sem best þekkja
til álíta hann samt arfgengan.
Hvort þetta gallaða gen er fyrsti
lykillinn að völundarhúsi sjúk-
dómsins á reynslan eftir að leiða
í ljós.
eftir Þórarin
Guönason
Til leigu eða sölu
á besta stað í miðbænum
Til leígu er strax skrifstofuhæð um 90 m2 í þessu
húsi á Bergstaðastræti 10. Hæðin skiptist í 3
herbergi, stórt móttökuherbergi, kaffistofu og
salerni.
Stutt í alla þjónustu. Bílageymsluhús við dyrnar.
Allt húsið er til sölu ef viðunandi tilboð fæst. Það
skiptist í kjallara, verslunarhæð og tvær skrifstofu-
hæðir. Teikningar af rishæð fylgja.
Upplýsingar gefa
Eínar Farestveit&Co.hf.
Borgartúni 28, sími 622900.
ífljjninausC
^K^Borgartúni 26
sími 622262
ALLT TIL AO
ÞRÍFA BÍLiHH

SKÓLAMÁLÆr nógu vel búib ab
skólasöfnum í landinuf
Skólasafnið
SKÓLASAFNIÐ er griðastaður í
skólanum. Þar ríkir kyrrð og ró
þótt það sé vinnustaður. Safnið
gegnir mikilvægu hlutverki í
skólastarfinu, því skiptir miklu
að vel sé að því búið, gagnakost-
ur nógur og húsnæðið aðlaðandi.
Þá stuðlar það að fjölbreyttu og
skapandi starfi.
Skólasafnið var áður fyrst og
fremst bókasafn en hefur nú
fært út kvíamar. Þar eiga að vera,
auk bókanna, hvers konar hjálþar-
gögh önnur svo sem hljómbönd með
mum^mi^m töluðu máli og tón-
list, myndbands-
spólur og fleira
sem tilheyrir
fræðslu-, upplýs-
inga- og menning-
armiðstöð skólans.
Skólasafnið er
ekki aiþreyingar-
staður nema að
litlu leyti heldur staður þar sem
nemendur geta bætt við þekking-
arforða sinn á markvissan hátt. Því
þarf þar að vera nægur kostur
námsgagna, uppsláttarbóka og
annarra safnrita sem þeir geta leit-
að heimilda í á markvissan hátt.
Enn er safnkosturinn að langmestu
leyti bundinn við
bækur. I skólasafni
þarf einnig að gæta
hagsmuna kennara,
þar ætti að vera gott
úrval fræði- og fag-
rita fyrir lærifeðuma.
Ekki er nóg að í
safninu sé góður
stofn ef notendur
kunna ekki að hag-
nýta sér hann. Því
þarf safnkennarinn,
sem auðvitað þarf að
vera lærður safn-
vörður, að kenna ný-
liðum hvort heldur em nemendur
eða kennarar á „kerfið" og að nota
spjaldskrámar.
Eins og skólasafn þarf að vera
í nánum tengslum við daglegt starf
í skólunum þarf safnkennari að
hafa vakandi auga fyrir því helsta
í daglegu lífí og atburðum líðandi
stundar sem hægt er að nota við
kennslu i hinum ýmsu greinum.
Skólar fá nú óumbeðið og ókeypis
öll dagblöð landsins og úr þeim er
hægt að klippa brúklegt efni, flokka
það og raða niður í heimildaskrá,
Þetta nýttu margir sér í nýaf-
stöðnu stríði við Persaflóa og án
þess að gangur styrjaldar og blóðs-
úthellinga hafí verið rakinn ná-
kvæmlega er ekki ólíklegt að skóla-
nemar séu margs fróðari um ríkja-
skipan, sögu og menningu araba-
ríkjanna nú en áður. Þá væri feng-
ur í að fá á skólasöfn erindi Jóns
Orms Halldórssonar um arabaheim-
inn sem hann flutti í hljóðvarpi á
dögunum.
Nauðsynlegt er að safnkennari
sé með í ráðum með að semja
kennsluáætlun til þess að ekki verði
árekstrar við gagnasöfnun til verk-
efna eða þegar kennarar vilja láta
semja ritgerðir. Þá verður safn-
kennaranum að veitast ráðrúm til
að tína til heimildarit og jafnvel
fara á fjörurnar við almennings-
safnið eða kennslugagnamiðstöð
viðkomandi fræðsluskrifstofu til að
fá að láni tiltekin gögn í ákveðinn
tíma.
Húsnæði skólasafnsins þarf að
henta til að taka þangað inn heilar
bekkjardeildir jafnt sem smærri
hópa til vinnu. Það veitir því ekki
af góðu rými ef ekki á að koma tii
árekstra sem spillir vinnufriði. Á
safni eða lesstofu þar sem allir eru
að vinna skipulega að ákveðnum
verkefnum þarf að vera auðvelt að
einbeita sér og einbeiting er smit-
andi. Margir hafa lært öguð vinnu-
brögð á bókasöfnum.
Það ætti að vera metnaðarmál
þeirra sem kosta rekstur skóla að
tryggja að hægt sé að sinna menn-
ingarhlutverki skólasafnsins með
sóma. Ýmsir halda að
það kosti ekki svo mikið að kaupa
bækur á safn handa krökkum. Sum-
ir hafa átt gamlar bamabækur í
kössum uppi á lofti eða niðri í kjall-
ara og gefið skólum. Þetta er vissu-
Iega vel meint en vanhugsað.
A.m.k. á eldri stigum vantar okkur
vandaðar heimildabækur með nýj-
um upplýsingum sem hægt er að
sækja í bitastætt efni. Úrval slíkra
bóka á flestum sviðum hefur farið
vaxandi og því ber að fagna. En
þær bækur em dýrar og oft er
nauðsynlegt að kaupa fleiri eintök
af hverri bók. Orðabækur eru t.a.m.
dæmi um slíkar bækur.
I hátíðaræðum er nú gjaman lát-
ið liggja að því að gamla orðtakið
um bókvitið og askana sé öfug-
mæli. Vonum að hinn nýi skilningur
sé ekki aðeins í orði heldur einnig
á borði.
eftir Gylfa
Pólsson
Ég þakka öllum þeim, sem glöddu mig meÖ
heimsóknum, gjöfum og skeytum á 60 ára
afmœli mínu.
Guðjón Tómasson.
Innilega þakka ég öllum, er heiðruÖu mig og
glöddu meö heimsóknum, gjöfum og heillaósk-
um á 100 ára afmœli mínu 10. mars sl.
Guö blessi ykkur öll.
Guðmundur Pétursson,
Hrafnistu, Reykjavík.
m
8 S Metsölubladá hverjum degi!