Morgunblaðið - 24.03.1991, Page 25

MORGUNBLAÐIÐ MIINININGAR SUNNUDAGUR 24. MARZ 1991
C 25
Kveðjuorð:
Gunnar Guðbjarts-
son, Hjarðarfelli
Gunnar Guðbjartsson á Hjarðar-
felli, vinur minn og frændi, lést í
Borgarspítalanum í Reykjavík 17.
marz sl. 73 ára að aldri. Með honum
er horfinn af sjónarsviði eftirminni-
legur baráttumaður á sinni tíð í
flestum réttlætis- og sjálfstæðis-
málum þjóðarinnar. Hans aðalævi-
starf var helgað íslenskum landbún-
aði — hann var bóndi af lífi og sál.
Ég hygg að fáir menn hér á landi
hafi skilið betur málefni og þarfir
íslensks landbúnaðar en Gunnar á
Hjarðarfelli. Hann ferðaðist um
landið allt og kynnti sér aðstöðu í
hverri sveit, jafnframt því að kynna
sér stöðu landbúnaðarmála hjá öðr-
um þjóðum. Það kom því af sjálfu
sér að bændur landsins fólu honum
forystustörf í þágu landbúnaðarins,
ekki aðeins á heimaslóðum, heldur
fyrir landið allt. Hann var formaður
Stéttarsambands bænda, fram-
kvæmdastjóri Framleiðsluráðs
landbúnaðarins og fulltrúi á Búnað-
arþingum. Auk þess sat hann í
stjórn ótal samtaka opinberra stofn-
ana og sjóða, auk fjölda nefndar-
og trúnaðarstarfa, m.a. fyrir Ung-
mennafélag íslands. Hann sat í
sveitarstjórn og sýslunefnd fyrir
sína heimasveit í tugi ára. í stjórn
Kaupfélags Borgfirðinga var hann
í 16 ár og í stjórn Búnaðarsam-
bands Snæfellinga og formaður
þess í mörg ár.
Gunnar sótti ótal ráðstefnur og
þing fyrir bændasamtökin meðal
erlendra þjóða sem fulltrúi íslands.
Eftir hann liggja fjölmargar greinar
í blöðum og tímaritum sem hafa
vakið mikla athygli fyrir rökfasta
og vandaða meðferð mikilvægra
mála. Má þar síðast nefna greinar
hans um EFTA og Efnahagsbanda-
lagið og mat hans á stöðu íslands,
ekki síst í landbúnaðarmálum.
Lifsstíll Gunnars á Hjarðarfelli
var festa og heiðarleiki og sérstak-
ur hæfileiki til að skilgreina mál-
efni og fylgja fast fram að rökvísi
og sannfæringarkrafti svo eftir var
tekið. Þess vegna varð hann fljótt
þjóðkunnur maður og viðurkenndur
baráttumaður, ekki síst í þeim mál-
efnum sem hann helgaði krafta
sína.
Gunnar fæddist 6. júní 1917 að
Hjarðarfelli í Miklaholtshreppi. For-
eldrar hans voru Guðbjartur Krist-
jánsson, bóndi, og kona hans Guð-
branda Þorbjörg Guðbrandsdóttir.
Guðbjartur og Guðbranda á Hjarð-
arfelli voru bændahöfðingjar síns
tíma og báru hátt merki Hjarðar-
fellsættarinnar, se’m er fjölmenn og
litrík, ekki aðeins á Snæfellsnesi,
heldur um allt ísland og raunar
víðar, svo sem í Vesturheimi og
Evrópu. Æskuheimili Gunnars, í
stórum systkinahópi, mótaði lífsvið-
horf hans. Þar var ungmennafé-
lagshreyfingin og samvinnuhreyf-
ingin í öndvegi, ræktun lands og
lýðs, samhjálp og félagshyggju.'
Stefna Framsóknarflokksins átti
því sterkan hljómgrunn hjá fjöl-
skyldunni á Hjarðarfelli, sem og
raunar flestum af þeirra stóra ætt-
stofni.
Hjarðarfell var í þjóðbraut á
þessum árum. Vegurinn yfir Kerl-
ingarskarð norður yfir Snæfellsnes
lá um hlaðið á Hjarðarfelli. Það var
því gestkvæmt á þessu menningar-
heimili sem var opið öllum. Ég
minnist þess sem ungur drengur í
sveit að Hjarðarfelli, hvílík reisn var
yfir heimilishaldinu. Þar var fjöl-
menni og búið stórt á þeim tíma.
Hjarðarfellssystkinin, Elín, Krist-
ján, Alexander, Guðbrandur, Ragn-
heiður, Þorkell, Guðbjörg og Gunn-
ar voru lífsglöð og kraftmikil til
allra verka og þátttaka í félagslífi,
íþróttir og söngur voru í hávegum
höfð á þessu stóra heimili. Um
þennan þátt systkinanna á Hjarðar-
felli og áhrif þeirra mætti skrá
langa sögu. Gunnar var alla ævi
söngelskur og tók þátt í söng hvar
sem tækifæri bauðst af mikilli gleði.
Gunnar stundaði nám við Hér-
aðsskólann á Laugarvatni 1937-38,
lauk búfræðiprófi frá Hvanneyri
1939 og vann að búi fo.reldra sinna
til ársins 1942 er hann tók alfarið
við búi að Hjarðarfelli. Gunnar var
afburða námsmaður og hafði alla
kosti til að stunda framhaldsnám
með glæsibrag, eins og hugur hans
stóð til, en aðstæður á þeim tíma,
þegar alheimsstyrjöldin geisaði,
komu í veg fyrir að Gunnar gæti
látið þann draum rætast. Hann
helgaði sig því búskapnum og
lífsstarfi sínu í þágu íslenskra
bænda og landbúnaðar í víðustu
merkingu með glæsilegum árangri.
Gunnar kvæntist eftirlifandi eig-
inkonu sinni, Ásthildi Teitsdóttur,
6. júní 1942, en hún er dóttir Teits
Eyjólfssonar, bónda í Eyvindar-
tungu í Laugardal. Búskapur þeirra
að Hjarðarfelli varð strax með
myndarbrag. Hjarðarfellsbúið, sem
síðar varð félagsbú með sonum
þeirra, hefur ávallt verið í fremstu
röð á Snæfellsnesi. Landkostir eru
þar með afbrigðum góðir. Þau eign-
uðust sex börn, sem öll hafa geng-
ið menntaveginn með góðum vitnis-
burði. Þau eru: Guðbjartur, kvænt-
ur Hörpu Jónsdóttur, búa á Hjarð-
arfelli, Högni, kvæntur Báru Bene-
diktsdóttur, búa á Hjarðarfelli,
Sigríður, gift frönskum manni, bú-
sett í Frakklandi, Hallgerður gift
Sturlu Böðvarssyni, búsett í Stykk-
ishólmi, Þorbjörg, gift Erlendi
Steinþórssyni, búsett á Egilsstöð-
um, og Teitur, kvæntur Guðbjörgu
Bjömsdóttur, búsett í Reykjavík.
Gunnar og Ásthildur hafa verið
sérstaklega samhent. Hin fjöl-
breyttu störf Gunnars orsökuðu
miklar fjarvistir hans og ferðalög
frá heimilinu. Komu þá best í ljós
hæfileikar Ásthildar við uppeldi'
barnanna og stjórn á þessu stóra
heimili. Síðar að fylgja manni sínum
og styrkja hann í starfí og vera
stoð hans og stytta í veikindum
hans.
Leiðir okkar Gunnars hafa oft
legið saman í félagsmálum og á
stjómmálasviðinu. Hann gerðist
snemma forystumaður fyrir Fram-
sóknarflokkinn í Snæfellsnes- og
Hnappadalssýslu, var í framboði til
Alþingis, varaþingmaður 1959-
1971 og sat um tíma á Alþingi.
Hann átti sæti í miðstjóm flokksins
í 20 ár og var áhrifamikill og ávallt
reiðubúinn í flokksstarfinu og hafði
áhrif á stefnumótun. Hann hvatti
mig til dáða í mínu starfí og til að
taka beinan þátt í stjórnmálum.
Stuðningur hans var ávallt til reiðu
og góð ráð. Áhugi hans á þjóðmál-
um fylgdi honum til síðasta dags.
Á þessum vetri ræddi hann oft við
mig um ganga mála. Jafnframt
birtust merkar greinar hans í dag-
blöðum. Áhugi hans og ráðsnilld
voru ómetanleg og það að eiga vin-
áttu hans og trausta frændsemi var
mér ávallt mikils virði.
Nú þegar hann er allur vil ég
þakka þessum mikilhæfa frænda
mínum samfylgdina, fyrir hin mikil-
vægu störf hans til framfara á
Vesturlandi og fyrir þjóðina í heild.
Við hjónin og fjölskyldur okkar
flytjum Ástu og börnum þeirra
Gunnars, . eftirlifandi systkinum
hans og öðrum ástvinum hugheilar
samúðarkveðjur og biðjum góðan
Guð að blessa þeim minninguna.
Alexander Stefánsson
Þótt leið þín sem áður þar liggi hjá
er lyngið um hálsana brumar,
mörg höndin sem kærast þig kvaddi þá
hún kveður þig ekki í sumar.
(Þorst. Vald.)
Gunnar á Hjarðarfelli er allur.
Lokið lífsgöngu þess manns sem
um langt árabil beitti sér hvað harð-
ast fyrir umbótum í búskap og fé-
lagsmálum í sveit sinni og héraði
og síðar méir fyrir bættum kjörum
íslenskrar bændastéttar í heild.
Það er ekki ætlun mín í þessum
fáu og fátæklegu línum að rekja
félagsmálastörf Gunnar um ævina.
Til þess eru aðrir betur fallnir og
jafnvel kunnugri.
Ekki ætla ég heldur að rekja
ættir Gunnars, það verður vafalaust
gert af öðrum, auk þess sem um
bæði þessi atriði, ættir hans og fé-
lagsmálastörf, liggja fyrir glöggar
upplýsingar í bókfestum heimildum.
Hitt er mér ljúft og skylt, að
minnast nágranna, ættingja, vinar
og samstarfsmanns í áranna rás,
með þakklátum huga, nú er leiðir
skiljast um stund og fyrir því eru
þessar línur festar á blað af góðum
huga en veikum burðum.
Hér verð ég að láta nægja aðeins
örfá minningabrot, en úr vöndu er
að ráða, því að minningarnar þyrp-
ast þannig fram við þessi tímamót
að erfítt er úr að velja.
Lönd Hjarðarfells og Dals liggja
saman á löngum káfla, eða frá
miðju Kerlingarskarði og ofan í
miðja sveit. Að undangengnu
þijátíu ára ræktunar- og blóma-
skeiði náðu tún þessara jarða saman
árið 1974. Það tók ellefuhundruð
ár sagði Ásta í Hjarðarfelli af sinni
hófstilltu gamansemi. Þannig má
segja að jarðirnar tvær myndi nokk-
uð samstæða heild og sem að líkum
lætur kallaði það og kallar enn á
verulegt samstarf milli bæjanna og
samhjálp ýmsa. Á það samstarf
hefur aldrei skugga borið.
Væri ég spurður um fyrstu kynni
mín af Gunnari yrðu svör mín óljós.
Fjórtán ára aldursmunur var alltof
mikill til þess að um sameiginlegar
æskustundir væri að ræða. Ætli það
væri þá ekki helst að nefna það
þegar bókasafn Miklaholtshrepps
var komið fyrir í litlu herbergi uppi
á lofti í gamla húsinu á Hjarðar-
felli og sem dró „bókaorminn“ á
næsta bæ að sér eins og segull. í
þann dýrðarheim varð mér tíðför-
ult. Gott var að koma til ungu hjón-
anna, Gunnars og Ástu, og Gunnar
reyndi að leiðbeina mér um bóka-
val, þótt erfítt væri að hemja alæt-
una í þeim efnum. Honum tókst þó
í einni fyrstu ferð minni í bókasafn-
ið að lauma að mér fornlegri skræðu
sem ég fletti þegar heim var komið
og þótt Valla-Ljótssaga þyki ekki
meðal merkustu íslendingasagna,
leiddi hún þó til þess að ég gerðist
mjög handgenginn fornsögum þjóð-
arinnar og lifði og hrærðist í efni
þeirrra og anda. Átti Gunnar þann-
ig sinn þátt í að móta bókmennta-
smekk minn. Næst gríp ég þar nið-
ur, að nokkra vetur árin eftir 1950
var ég við skepnuhirðingu á Hjarð-
arfelli. Þann tíma sem Gunnar sat
á Búnaðarþingi, en hann tók sæti
þar að föður sínum látnum og var
Búnaðarþingsfulltrúi Snæfellinga
um langa hríð. Ég var þá um og
yfir tvítugt. Þá bjuggu á Hjarðar-
felli, jafnframt Gunnari og Ástu,
Ragnheiður systir hans með manni
sínum Hjálmi Hjálmssyni (í
Hvammi) og Þorkell bróðir hans
með konu sinni Ragnheiði Björns-
dóttur.
Ánægjulegt er að hugsa aftur til
þessara tíma. Fólkið allt á besta
aldri og „hresst“ eins og nú tíðkast
að segja og margt skrafað og
skeggrætt um margvíslegustu mál
sem kannski snertu ekki svo mjög
amstur hversdagsleikans.
Ekki var þarna af mikilli mennt-
un að státa en menningu fólksins
þann veg háttað að það gat borið
höfuðið hátt gagnvart hveijum sem
var.
Gunnar átti auðvitað illa heiman-
gengt á Búnaðarþing, sem stóð þá
lengur en nú, og það get ég fullyrt
nú að með því að auðvelda honum
það gerði ég bændastéttinni miklu
meira gagn en með setu sjálfs mins
á Búnaðarþingi áratugum síðar,
slíkur málafylgjumaður sem hann
var. Oft var ég stund og stund á
Hjarðarfeli af öðrum tilefnum, m.a.
vegna þess að Gunnar var mjög
veill í baki fram eftir árum og
stundum varla eð_a ekki vinnufær
af þeim sökum. Á því fékk hann
þó síðar allgóða bót.
Þá kölluðu félagsmálastörfín á
hann úr ýmsum áttum, en þau voru
með firnum. Að sjálfsögðu leiddi
þetta til þess að bústjórn og búum-
svif lentu oft af talsverðum þunga
á Ástu, en það virtist ekki hagga
svo neinu næmi jafnaðargeði henn-
ar, rósemi og ljúfri lund og fram
úr öllum vanda var ráðið á farsælan
hátt. Aldrei nefni ég Gunnar öðru-
vísi en að Ásta komi mér í hug um
leið.
Gunnar á Hjarðarfelli var gijót-
páll til verka eins og flestum er
kunnugt sem kynntust honum,
hvort sem var við bústörf eða á
félagslega sviðinu. Hann gerði kröf-
ur til annarra, en mestar til sjálfs
sín í öllum störfum, og fór jafnvel
illa með sig á stundum svo að við
lá að heilsa hans biði hnekki af.
Of langt mál yrði að rekja allar þær
umbætur sem hann gerði á Hjarðar-
felli í ræktun, byggingum o.fl. en
þær voru geysimiklar.
Gunnar var ásamt fleirum for-
göngumaður að byggingu Lang-
holtsréttar, en þar var Þorkell bróð-
ir hans yfírsmiður. Við vígslu rétt-
arinnar haustið 1956 flutti hann
ræðu sem ég man nú reyndar fátt
úr, nema þessi orð undir lokin: —
„næst byggjum við yfir börnin“.
Og hann lét ekki standa við orðin
tóm, heldur hófst handa um að sam-
fylkja sveitunum sunnanfjalla á
Snæfellsnesi um byggingu barna-
skólans að Laugargerði sem tók til
Starfa haustið 1965. Er á engan
hallað þótt kalla megi Gunnar „föð-
ur“ þess skóla, en þeirri afrekssögu
hans get ég ekki gert skil rúrhsins
vegna. Gunnar vann á meðan verk-
ljóst var. Eftir raunveruleg starfs-
lok, sneri hann sér að öðrum hugð-
arefnum sem hann átti, m.a. að rit-
un minningarþátta frá fyrri árum
og skrásetningu ábúendatals í
Miklaholtshreppi svo eitthvað sé
nefnt. Honum var það manna ljós-
ast að þráðinn að ofan sem bindur
fortíð við nútíð og myndar framtíð,
má ekki slíta, svo ekki hljótist illt af.
Þess vegna leitaðist hann við að
bjarga frá gleymsku ýmsu því sem
honum þótti þess vert að geymast
úr sögu Hjarðarfells og hreppsins.
Hann sýndi mér þann trúnað að fá
mér til yfirlestrar ýmislegt af þess-
um skrifum sínum og er ég honum
þakklátur fyrir það, og býst raunar
við að margt af því eigi eftir að
koma fyrir almenningssjónir.
Hjarðarfell er landstór jörð. Að-
eins ein jörð í Snæfellsnessýslu mun
vera landstærri. Fjalllendi jarðar-
innar er að nokkru ógróið og þetta
ógróna land var Gunnari þyrnir í
augum. Hann var mótaður af ung-
mennafélagsanda frá unga aldri og
heillaðist eins og fleiri af orðum
skáldsins: „Komið grænum skógi
að skrýða, skriður berar, sendna
strönd."
Vænum skógarlundi hafði hann
komið upp fyrr á árum í grennd
bæjarins og lúpína breiðir úr sér í
holtinu fyrir ofan, en efri árin hugs-
aði hann sér að nota til þess að
gera enn betur í uppgræðslu lands-
ins. Síðastliðið sumar lét hann
dreifa fræi og áburði úr flugvél
yfir hluta íjallendisins í von um að
geta bundið þar um nokkur foldar-
sár. Réttur mánuður er nú síðan
ég heimsótti Gunnar á Borgarspít-
alann. Ég var þá á Búnaðarþingi.
Hann var mjög veikur og máttfar-
inn, en við gátum þó ræðst við
skamma stund. Ég sagði honum frá
því að við þingfulltrúarnir færum á
morgun austur að Gunnarsholti til
þess að kynna okkur störf Land-
græðslunnar og aðra starfsemi þar.
Ahugaglampi kom í augu hans og
hann sagði: Skilaðu góðri kveðju
til Sveins Runólfssonar og biddu
hann að muna mig um fræ og áburð
í vor.
Þannig var umbótahugurinn enn
til staðar þótt kraftar væru mjög
svo þrotnir. Kveðjunni kom ég til
skila daginn etir. En tími Gunnars
var nær útrunninn. Skapadægur
skammt undan og meiru ekki í verk
komið. Hann gat þó hugsað til þess
feginsamlega á hinstu stundum
sínum að enn er unnið af atorku á
Hjarðarfelli og búskapur rekTnn þar
með glæsibrag. Þar er ekkert und-
anhald og enn vaxa þar úr grasi
börn og unglingar við leik og störf,
svo sem forðum.
Margt er ósagt hjá mér. Næstum
allt. En hér skal staðar numið.
Aðeins á ég eftir að bera fram það,
sem er reyndar megin tilgangur
minn með þessum línum, en það
eru innilegar samúðarkveðjur okkar
hjónanna í Dal til fólksins á Hjarð-
arfelli og þakkir fyrir liðin ár. Sér-
staklega. biðjum við um styrk til
handa Ástu sem margar undanfarn-
ar vikur hefur hjúkrað og vakað
yfír manni sínum af þeirri um-
hyggjusemi sem engin takmörk
þekkir.
Guð blessi minningu góðs ná-
granna sem í dag verður til moldar
borinn að sóknarkirkju sinni á Fá-
skrúðarbakka. Kirkjunni sem hann
rækti svo vel og veitti til margar
góðar gjafir, ásamt systkinum
sínum á genginni ævi.
Veri hann svo kært kvaddur,
frændi minn og vinur.
Erlendur Halldórsson, Dal.
Fleiri greinar um Gunnar Guð-
bjartsson bíða birtingar og
munu birtast næstu daga.
BLOM
SEGJA ALLT
Mikið úrval
blómaskreytinga
fyrir öll tækifæri.
Opið alla daga frá kl. 9-22.
Sími689070.
t
Eiginkona mín, móðir okkar og tengdamóðir,
RAGNHEIÐUR KRISTINSDÓTTIR,
Fífuhvammi 29,
Kópavogi,
verður jarðsungin frá Kópavogskirkju mánudaginn 25. mars nk.
kl. 15.00.
Þeir, sem vildu minnast hinnar látnu, eru vinsamlegast beðnir
að láta SÍBS njóta þess.
Jóhannes Sigurðsson,
Hafsteinn Jóhannesson, Magnea Magnúsdóttir,
Kristinn Jóhannesson, Áslaug Erla Guðnadóttir,
Sigurður H. Jóhannesson, Brynja Guðmundsdóttir,
Haukur Jóhannesson, Eygló Kristinsdóttir.