Morgunblaðið - 14.07.1991, Qupperneq 4

4 FRETTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. JULÍ 1991
ERLEIMT
INNLENT
Sjötíu þús.
tonna skerð-
ing þorsk-
afla lögð til
Hafrannsóknarstofnun hefur
lagt til að þorskafli á næsta físk-
veiðiári verði 250.000 tonn sem
þýðir um 70.000 tonna skerðingu
veiðiheimilda miðað við áætlaðan
afla í ár. Slík skerðing þýðir 8 til
9 milljarða tekjutap fyrir sjávarút-
veginn á einu ári og er þá ekki
maðtalin óvissa vegna loðnuveiða.
Þórður Friðjónsson, forstjóri Þjóð-
hagsstofnunar, segir að í tillögun-
um felist sú meginniðurstaða að
aftur þrengi að í íslenskum þjóðar-
búskap á næsta ári og standi kyrr-
stöðutímabilið því yfir í fímm ár
sem sé það lengsta frá því að fjórða
áratugnum.
Verð á þorskblokk lækkar
enn
Verð á þorskblokk fer áfram
lækkandi á Bandaríkjamarkaði og
verð á þorskfiökum hefur einnig
verið lækkað um 10-20 sent. Magn-
ús Gústafsson, forstjóri Coldwater,
segir að mun minni sala sé á sjávar-
afurðum í Bandaríkjunum en á
sama tíma á síðasta ári. Helstu
ástæður verðlækkana eru taldar
vera talsvert framboð á þorskblokk
frá Danmörku og Noregi.
Fjárlagavandi á þriðja tug
milljarða
Fjárlagavandinn fyrir næsta ár
er á þriðja tug milljarða króna, að
sögn Davíðs Oddssonar forsætis-
ráðherra. Sérhvetjum ráðherra
verður falið að gera tillögur um
niðurskurð að tiltekinni upphæð og
er ætlunin áð enda nálægt 4-5
milljörðum, að hans sögn. Friðrik
Sóphusson fjármálaráðherra, segir
að meðal þess sem til greina komi
að gera sé að taka gjöld af opin-
berri þjónustu við neytendur og
færa rekstrarverkefni út á markað-
inn.
Heyfengur yfir meðallagi
Heyskapur gengur vel víðast
hvar á landinu og dæmi eru um
að slætti sé sums staðar lokið.
Útlit er fyrir að heyfengur verði
vel yfír meðallagi þegar litið er til
landsins í heild og einnig er útlit
fyrir að hey verði betri en venju-
lega.
Hertar reglur um útihátíðir
Dómsmálaráðuneytið hefur sent
öllum lögreglustjórum og sýslu-
mönnum á landinu viðmiðunarregl-
ur um útisamkomur, þar sem m.a.
er kveðið á um að neysla og með-
ferð áfengis á útisamkomum sé
stranglega bönnuð og að bömum
yngri en sextán árá sé óheimill
aðgangur nema í fylgd með for-
ráðamönnum.
Framkvæmdasljóri NATO í
heimsókn
Manfred Wömer, framkvæmda-
stjóri Atlantshafsbandalagsins og
fyrrverandi vamarmálaráðherra
Þýskalands, kom hingað s.l.
fímmtudag í opinbera heimsókn. í
samtali við Morgunblaðið sagðist
hann telja að hlutverk íslands inn-
an Atlantshafsbandalagsins myndi
verða enn mikilvægara á næstu
ámm. Wömer heldur af landi brott
í dag.
Grútur veldur fugladauða
Nokkuð þétt breiða af hvítum
grútarflekkjum á sjónum við
strendur Bolungarvíkur í norðri til
Reykjanesshymu í suðri á Strönd-
um hefur valdið fugladauða á
svæðinu. Talið er að 20-25 þúsund
æðarungar séu dauðir. Ekki er enn
vitað um hvers konar grút er að
ræða.
ERLENT
Borís Jeltsín
Jeltsín sver
embættiseið
Borís Jeltsín sór á miðvikudag
embættiseið sem fyrsti þjóðkjömi
forseti Rússlands. Athöfnin fór
fram í Ráðstefnuhöllinni í Kreml
og hún þótti einkennast af andófi
og uppgjöri við kommúnismann.
Meðal þeirra sem árnuðu Jeltsín
heilla og velfamaðar í starfi vom
Míkhaíl Gorbatsjov Sovétleiðtogi
og Alexej II, patríarki rússnesku
rétttrúnaðarkirkjunnar, og auk
þess vom hundmð stjómmála-
manna og trúarleiðtoga viðstödd
athöfnina. Patríarkinn fór sér-
staklega hörðum orðum um kom-
múnismann og sagði m.a. að hann
hefði svipt fólkið löngun og getu
til að vinna.
Enn ófriðsamlegt í
Júgóslavíu
Slóvenska þingið staðfesti á
miðvikudag með miklum meiri-
hluta friðaráætlun, sem leiðtogar
Júgóslavíu sömdu um á sunnudag
fyrir tilstilli Evrópubandalagsins.
Þrátt fyrir það hafa Serbar og
Króatar barist í austanverðri Kró-
atíu og á fimmtudag létust tveir
menn í bardögum í bænum Osijek.
Viðskiptabanni gegn
Suður-Afríku aflétt
Bandaríkjastjórn aflétti á mið-
vikudag viðskiptabanni gegn
Suður-Afríku sem hafði verið í
gildi frá 1986. Þessi ákvörðun
hefur mælst misjafnlega fyrir,
Afríkuþjóðir hafa sagt hana
ótímabæra og sú skoðun hefur
hlotið hljómgrunn víða um heim.
Margir hafa þó tekið henni fagn-
andi, t.d. stjómvöld í Sviss, Bret-
landi og mörg stórfyrirtæki í
Bandaríkjunum.
261 maður ferst í flugslysi
Kanadísk þota af gerðinni DC-8
hrapaði skammt frá flugvellinum
í Jeddah í Saudi-Arabíu á fímmtu-
dag. Hún var að flytja múslímska
pílagríma frá Nígeríu og létust
247 farþegar ásamt 14 úr áhöfn-
inni.
EB-áætlun um samdrátt i
landbúnaði
Framkvæmdastjórn Evrópu-
bandalagsins samþykkti á þriðju-
dag nýja áætlun um niðurskurð í
landbúnaði og minni niðurgreiðsl-
ur. Þar er fyrirhugað að lækka
verð sem bændur fá fyrir fram-
leiðslu sína, sérstaklega kornvör-
ur. Áætlunin hefur mælst afar illa
fyrir á meðal bænda í Evrópu.
Almyrkvi á sólu
Almyrkvi var á sólu á fímmtu-
dag og sást hann allt frá Hawaii
til Brasilíu. Mestur varð hann yfír
Mexíkó og talið er að allt að 100
milljónir manna hafi fylgst með
undrinu.
Staða EES í Noregi:
Flestir jákvæðir en fisk-
urinn er „úrslitaatriði“
AFSTAÐAN til Evrópusamvinnu hefur skipt Norðmönnum í mjög
afmarkaðar fylkingar allar götur síðan haldin var þjóðaratkvæða-
greiðsla um aðild að Evrópubandalaginu (EB) árið 1972. Þess eru
jafnvel dæmi að fyrrum vinir talist ekki við enn þann dag í dag vegna
þess að þeir tóku þá mismunandi afstöðu til aðildar. Nú standa Norð-
menn, líkt og aðrar aðildarþjóðir Fríverslunarbandalags Evrópu
(EFTA), frammi fyrir því að þurfa að gera upp hug sinn á nýjan leik
til Evrópu, í þetta sinn vegna samninganna um Evrópskt efnahags-
svæði (EES) milli EB og EFTA. Umsókn Svía um aðild að EB hefur
líka ýtt undir umræðuna um hvort Noregur eigi að gera slíkt hið sama.
Daginn eftir fund utanríkisráð-
herra ríkja EB og EFTA í
Lúxemborg 18.-19. júní áttu
norskir stjómmálamenn og fjöl-
miðlar ekki orð til að lýsa ánægju
sinni yfír því samkomulagi sem
virtist hafa náðst á næturfundi í
Lúxemborg, ekki síst um fisk.
Norsku sjómannasamtökin, Norg-
es Fiskarlag, voru reyndar nokkuð
hikandi í afstöðu sinni en aðrir
aðilar í sjávarútvegi virtust mjög
ánægðir. Það voru ekki síst norsk
stórfyrirtæki í matvælaiðnaði, sem
framleiða mikið af unnum sjávar-
afurðum, sem glöddust. Töluðu
norskir fjölmiðlar um „fagnaðar-
læti“ í höfuðstöðvum Frionor-mat-
vælafyrirtækisins. Útflutningsráð
Norðmanna sagði „sögulegt" sam-
komulag hafa náðst og Samtök
viðskiptalífsins spáðu því að þús-
und ný atvinnutækifæri myndu
skapast í Noregi í kjölfar samning-
ana.
Síðan hefur_ nokkurt vatn run-
nið til sjávar. Óljóst er orðið hvort
samkomulag næst yfir höfuð um
fisk og ef það næst, hvemig það
muni líta út. Hins vegar virðist
bjartsýnin enn vera ríkjandi í Nor-
egi þó vissulega séu ekki allir jafn
ánægðir með fyrirhugaða aðild
Norðmanna að EES.
Lengi verið deilt um EES
Þegar hugmyndin um EES kom
upp fyrri hluta ársins 1989 var
hún gripin fegins höndum af þá-
verandi ríkisstjóm Verkamanna-
flokksins, undir forsæti Gro Harl-
em Brundtland,, enda gaf hún
kærkomið tækifæri til að komast
hjá því að velta fyrir sér óþægi-
legu spumingunni um EB-aðild
um sinn.
Að afloknum kosningum haus-
tið 1989 tók hins ■_____________'
vegar við borgar-
leg samsteypu-
stjórn þriggja
flokka undir for-
sæti jans P. Sy- eftir Steingrím Sigurgeirsson
ses, þáverandi
kveður á um að lög eða samning-
ar sem skerða fullveldi landsins
verði að fá 3/4 atkvæða í Stór-
þjnginu og fellur samningurinn
um EES undir þá grein vegna
ákvæða hans um yfirþjóðlegt vald.
Stjómarskrágrein þessi er oft köll-
uð „EB-ákvæðið“ þar sem hún var
á sínum tíma sett inn til að koma
í veg fyrir EB-aðild Norðmanna.
Tveir stærstu flokkamir á þing-
inu, Verkamannaflokkurinn og
Hægiiflokkurinn standa einhuga
að baki EES, ef frá em taldir tveir
þingmenn Verkamannaflokksins
sem lýst hafa sig andsnúna samn-
ingunum. Einn til tveir þingmenn
flokksins til viðbótar em tvístíg-
andi. Þessir tveir flokkar hafa hins
______________ vegar ekki til-
3/4-
BAKSVID
formanns Hægriflokksins. Hægri-
flokkurinn var mjög hlynntur EES
en afstaða hinna stjómarflokk-
anna tveggja, Kristilega þjóð-
arflokksins, og Miðflokksins, sem
er bændaflokkur, var frekar nei-
kvæð, sérstaklega þess síðar-
nefnda. Fór að lokum svo að
stjómin hrökklaðist frá eftir um
ár sökum ágreinings um EES.
Vom það fyrst og fremst kröfur
Miðflokksins um undanþágur fyrir
Noreg í EES-samningunum sem
urðu stjóminni að falli. Vildu Mið-
flokksmenn m.a. ekki að útlend-
ingar gætu eignast land í Noregi
án þess að samþykki stjórnvalda
lægi fyrir og einnig vom þeir and-
vígir að fella úr gildi lög sem tak-
mörkuðu eignarhlutdeild útlend-
inga í norskum fyrirtækjum, bönk-
um og lánastofnunum.
Tók þá aftur við vinstri stjórn
undir forsæti Brundtland, sem sit-
ur enn í dag. í stefnuræðu sinni
sagðist hún vilja samninga við EB
um EES án nokkurra fyrirvara.
3/4 þingmanna verða að
samþykkja EES
Þegar EES-samningamir liggja
fyrir og koma til atkvæða í norska
þinginu nægir ekki einfaldur
meirihluti. I norsku stjómar-
skránni er að finna lagagrein sem
skilinn
atkvæða meiri-
hluta á þinginu
og ráðast því ör-
lög EES af af-
stöðu þingmanna
annarra flokka, fyrst og fremst
Kristilega þjóðarflokksins.
Sá flokkur hefur síðustu mán-
uði verið frekar jákvæður gagn-
vart EES en einnig lýst því yfir
að hann muni ekki taka endanlega
afstöðu fyrr en lokasamkomulagið
liggi á borðinu. Hvers konar samn-
ingar nást.um físk er talið eiga
eftir að ráða miklu um afstöðu
kristilegra.
Framfaraflokkur Carls Hagens,
sem er popúlískur flokkur á hægri
vængnum, hefur einnig verið
fylgjandi EES þó að sumir þing-
menn hans hafi haft uppi athuga-
semdir um sum atriði samkomu-
lagsins, s.s. varðandi frjálsan
flutning vinnuafls. Dálæti á inn-
flytjendum hefur fram að þessu
ekki átt upp á pallborðið hjá Fram-
faraflokknum. En þó að flokkurinn
sé ekki á móti EES er það hins
vegar skráð í stefnuskrá flokksins
að halda eigi þjóðaratkvæða-
greiðslur um öll meiriháttar mál-
efni og hefur Framfaraflokkurinn
því krafist þess að slík atkvæða-
greiðsla verði haldin um EES.
Sósíalíski vinstriflokkurinn
hafnar samkomulaginu alfarið og
eru það ekki síst frelsin fjögur,
fijálst flæði fjármagns, vinnuafls,
vöru og þjónustu, sem valda þess-
ari afstöðu flokksins. Þá er flokk-g

urinn mjög á móti þeirri fullveldis-
skerðingu sem fælist í aðild að
EES. Sósíalistar eru líka andvígir
því að norskum lögum verði breytt
þannig að útlendingum verði ekki
lengur torveldað að eignast hlut í
norskum fyrirtækjum.
Miðflokkurinn hefur einnig
mjög neikvæða afstöðu gagnvart
EES á sömu forsendum og urðu
til þess að stjóm Syses sprakk á
sínum tíma.
Það var mat viðmælenda Morg-
unblaðsins í Noregi að ef vjðun-
andi samkomulag næðist um
sjávarafurðir ætti EES-samning-
urinn að eiga sæmilega greiða leið
í gegnum þingið. Krafa myndi
vissulega koma upp
um þjóðaratkvæða-
greiðslu en engar lík-
ur væri á að hún
næði fram að ganga
vegna andstöðu
Verkamannaflokks-
ins og Hægriflokks-
ins. Þá myndu að öll-
um líkindum hluti ef
ekki allir þingmenn
Kristilega þjóðar-
flokksins greiða at-
kvæði með samning-
unum.
Ef ekki næðist
samkomulag um
sjávarafurðir væri
hins vegar alls óvíst
um afdrif samning-
ana. Norskir stjóm-
málamenn hafa allan
tímann sett það mál
mjög á oddinn og
sagt það vera „úr-
slitaatriði“ að viðun-
andi samkomulag
næðist um fisk. Þora
menn (að undanskildum harðsnún-
um andstæðingum EES) ekki að
hugsa þá hugsun til enda hvað
gerist ef fiskurinn yrði útundan.
EB-umræðan geymd en ekki
gleymd
Þegar rætt er um EES í Noregi
er spurningin um aðild Norð-
manna að EB aldrei langt undan.
Telja raunar margir jafnt and-
stæðingar sem fylgismenn EB-
aðildar að EES-aðild sé málstað
þeirra til framdráttar. Fylgismenn
EB á þeirri forsendu að EES sé
bara millistig sem muni auðvelda
og flýta fyrir aðild en andstæðing-
ar EB á þeirri forsendu að EES
muni gera EB-aðild óþarfa. Síðan
eru auðvitað þeir aðilar báðum
megin sem ekkert vilja gefa eftir:
Annars vegar þeir sem kalla mætti
„EB strax“-sinna og hins vegar
nokkurs konar „aldrei EES né
EB“-sinnar.
Samkvæmt skoðanakönnun
sem fyrirtækið Opinion A/S gerði
í síðasta mánuði eru 52% Norð-
manna hlynnt EES-samningun-
um. Alls vilja 25% að Noregur
samþykki EES-samkomulag og
sæki síðan um aðild að EB en 27%
vilja að Noregur samþykki EES
en sæki ekki um aðild að EB. Þá
telja 14% að Norðmenn eigi sem
fyrst að sækja um EB-aðild og
13% vilja hvorki aðild að EES
né EB.
Gro Harlem Brundtland og
Verkamannaflokkurinn segjast
ætla að draga það fram á næsta
ár að gera upp hug sinn um hvort
sækja beri um aðild að EB. Málið
eigi að útkljá á landsfundi flokks-
ins í nóvember á næsta ári. Kaci
Kullmann Five, formaður Hægri-
flokksins, sagði hins vegar í um-
ræðum á norska Stórþinginu á
dögunum að svo lengi væri ekki
hægt að bíða, enda hún og flokkur
hennar ötulir talsmenn
EB-aðildar.
mu