Morgunblaðið - 05.01.1992, Blaðsíða 4

A C
MORGUNBLÁÐIÐ SUNNUDAGUR’ 5. JANÚAR 1992
ÁR FJÖLSKYLDUNNAR1994
Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna samþykkti í lok árs 1989
að árið 1994 yrði alþjóðlegt ár fjölskyldunnar. Nú þegar hefur
verið hafist handa við undirbúning þess árs og er Bragi Guð-
brandsson aðstoðarmaður félagsmálaráðherra formaður undir-
búningsnefndar á íslandi.
Svipaða sögu var að segja um inn-
flytjendur, þar voru ættarböndin
sterkust og svo virtist sem sameig-
inleg vandamál ýttu undir sam-
vinnu.“
Á íslandi hefur ekki verið gerð
samskonar könnun á fjölskyldu-
tengslum en í samtali við Gísla
Ágúst kemur einnig fram, að
kjamafjölskyldan hefur verið ríkj-
andi í Vestur-Evrópu frá því á 13.
öld.
Segir Gísli Ágúst að svo virðist
sem goðsögnin um stórfjölskyld-
una í bændasamfélaginu hafi við
lítil rök að styðjast. Rannsóknar-
hópur í Cambridge með Peter Lasl-
ett og Richard Wall í fararbroddi
hafi m.a. komist að þeirri niður-
stöðu, að gerð og stærð fjölskyld-
unnar hafí verið stórlega ofmetin
og að stórfjölskylduna sé helst að
fínna á afmörkuðum svæðum i ríkj-
um Mið- og Austur-Evrópu.
STÓRFJÖLSKYLDAN
SKILNAÐIR
í sumar sem leið fékk Benedikt
Jóhannsson sálfræðingur spjald
með Visakortinu sínu þar sem
Stjórnunarfélag íslands auglýsti
fyrirlestur eins „eftirsóttasta ræð-
umanns heims“. Spáði sá ágæti
maður fyrir þróun mála næsta ára-
tuginn og vakti það athygli Bened-
ikts að ekki var vikið orði að stöðu
fjölskyldunnar.
„Var þó full ástæða til þess, því
ég tel að fjölskyldu- og hjónalíf
eigi í vök að veijast um_ þessar
mundir," segir Benedikt. „íslenskt
samfélag hefur ekki lagað sig sem
skyldi að breyttum fjölskylduhátt-
um. Stjómvöld hafa reynt að'koma
til móts við þarfir forskólabarna
og einstæðra mæðra, en hin venju-
lega fjölskylda situr eftir."
Benedikt starfar hjá Sálfræði-
deild skóla, en er einnig með sál-
fræðilega ráðgjöf og hjónameð-
ferð. Hann segir að skilnaðir hafi
Að sögn Braga er í hveiju landi
kosin landsnefnd með þátt-
töku opinberra aðila, fé-
lagasamtaka og einkaaðila.
Félagsmálaráðherra hefur nú tii-
nefnt 28 aðila í undirbúnings-
nefnd. Eru i henni fulltrúar ráðu-
neyta, sveitarfélaga, fuiltrúar fé-
lagasamtaka eins og til að mynda
kvenfélagasamböndin, Rauði
krossinn og Barnaheill, og aðilar
vinnumarkaðarins, vinnuveitend-
ur og ASÍ. Nefndin hefur nú þeg-
ar haldið tvo fundi.
Sameinuðu þjóðirnar hafa gefið
út rit með tilmælum um hvemig
best verði unnið að verkefninu og
er það megintilgangur og vilji ís-
lensku ríkisstjómarinnar að þetta
geti orðið til þess að ákveðin fjöl-
skyldustefna verði mótuð hér á
landi. Felur það í sér að hagsmun-
ir fjölskyldunnar verði hafðir í
huga þegar ákvarðanir em teknar
innan ríkisstjómarinnar um hin
ýmsu mál í þjóðfélaginu og þess
gætt hvaða áhrif fmmvörp og
lagasetningar geti’ haft á fjöl-
skylduna.
Ættarmót em ákaflega vinsæl
meðal íslendinga og á hveiju ári
em gefnar út ættarbækur, stund-
um svo margar að menn em í
mestu vandræðum með að velja
úr því ekki vilja þeir gera upp á
milli ætta. Fyrir útlendinga gæti
íslenskt samfélag virst ákaflega
hlýtt og kærleiksríkt, yfirfullt af
vinum og vandamönnum og á há-
tíðlegum stundum og í skemmti-
þáttum erum „við íslendingar ein
stór fjölskylda", eða allt þar til
fatlaðir ákveða að flytja í næsta
hús við okkur. Þá kveður við annan
tón.
Hver svo sem styrkur stórfjöl-
skyldunnar er hér á landi þá er
oft ansi erfítt að hreiðra um sig í
faðmi hennar. A.m.k. dugar lítt
fyrir íslensk börn að flýja á náðir
vandamanna á daginn því þeir eru
í vinnunni eins og aðrir.
Kröfurnar um lífsgæði hafa
aldrei verið meiri en nú og íslensk-
ir foreldrar sennilega aldrei haft
meira fyrir því að uppfylla þær.
Ef þeir kaupa ekki húsnæði með
75% útborgun á ári, þá bíður þeirra
ótryggt húsnæði og stöðugir flutn-
ingar. Til að geta greitt húsnæðið
Morgunblaðið/Ragnar Axelsson
SJÁLFALA: Um 64% íslenskra bama em alein heima á daginn. Býður það hættunnrheim, fyrir utan nú hversu niður-
drepandi og hundleiðiniegt það er að vera einn á þeim aldri þegar tjáningarþörfiri er mest.
NÝ MANNGERÐ: Á Vesturlöndum hefur verið að þróast furðuleg persón-
uleikagerð.
HAMINGJA: Ekki er auðvelt að móta ákveðna fjölskyldustefnu þegar þjóðin
er yfirkomin af hamingju eins og sífellt kemur fram í skoðanakönnunum.
þurfa þeir báðir að vinna úti. Þeir
fá enga aðstoð hins opinbera við
greiðslu dagvistunargjalda, mat-
vörur eru sennilega þær dýrustu í
Evrópu og launin sennilega þau
lægstu. Vegna vinnuálags og
streitu kemur oft til árekstra heima
fyrir, stundum út af einföldum
hlutum eins og verkaskiptingu,
sem ætti þó að vera hægt áð Ieysa.
Margir halda því fram að íslenskar
konur hafi reynt að laga sig að
breyttu þjóðfélagi, tekið þátt í at-
vinnusköpun, aukið menntun sína
án þess þó að segja upp húsmóður-
starfínu, meðan íslenski karlinn
hafí staðið hjá með hendur í vösum
og látið sér nægja að fylgjast með
ósköpunum án þess þó að breyta
eigin lífsstíl eða láta af ósanngjöm-
um kröfum. Samkvæmt upplýsing-
um frá prestum, sálfræðingum og
lögmönnum er það oftast konan
sem óskar eftir skilnaði.
Fjölskylduhagir foreldra á ís-
landi eru því oft lítið betri en barn-
anna og „stórfjölskyldan“ er oftast
í botnlausri vinnu og hefur ekki
tíma.
þrefaldast síðustu þijátíu árin og
að ástæður fyrir þeim geti verið
margar. „Ég tel að aukin einstakl-
ingshyggja og kvenfrelsisbarátta
hafi haft mikil áhrif á hjónaband-
ið. Eftir síðari heimsstyijöld fóru
menn að leggja áherslu á frelsi
einstaklingsins og gerðu meiri
kröfur um hamingjusamt líf, en
hjónaband og fjölskyldulíf getur
verið höfuðuppspsetta ánægju í líf-
inu. Á sama tíma fóru konur að
beijast fyrir frelsi og mannréttind-
um og láta sér nú ekki lynda það
sama og áður, sem betur fer.
Þótt það sé jákvætt að hafa
þann möguleika að geta skilið þeg-
ar hjónabandið er komið í strand,
þá er það líka umhugsunarvert hve
fljótt fólk virðist oft og tíðum grípa
til þess neyðarúrræðis. í mörgum
tilvikum virðist fólk vera að hlaupa
frá sjálfu sér þegar um skilnaði
er að ræða. Það vanrækir mannleg
samskipti og vanrækir um leið
sjálft sig. Oft koma menn með
óleyst fjölskyldumál inn í eigið
hjónaband og ef fólk á í persónu-
legum vanda sjálft, kemur það
HELSTU FJÖL-
SKYLDUGERDIR
Á ÍSLANDI
1. DES. 1990
Kjarnafjölskyldur
61.805
Hjónaband án bama
21.373
Hjónaband með bömum
23.924
Óvígð sambúð án bama
2.024
Óvígð sambúð með bömum
6.647
Faðir með börn
553
Móðir með börn
7.284
fram í nánum samskiptum við
maka, vandamálin eru oftast tekin
út á þeim sem næst standa.“
Benedikt álítur að sterk fjöl-
skyldutengsl á íslandi vegi á móti
takmörkuðum félagslegum stuðn-
ingi hins opinbera, en að gamalgró-
ið agaleysi valdi oft vissu virðing-
arleysi gagnvart yfirboðurum. „Is-
lendingar hafa ekki þurft að beygja
sig undir félagslegt vald á sama
hátt og tíðkast erlendis í borgar-
samfélögum. Við emm meira stillt
inn á duttlunga íslenskrar náttúra,
eram átakamenn og grípum til
orku okkar þegar von er á stórhríð
eða brakandi þurrki. Sennilega eig-
um við erfiðara en aðrar nágranna-
þjóðir með að skipuleggja tímann."
EINN ALLSHERJAR
PIRRINGUR
„Ég nenni þessu ekki lengur,“
mun vera setning sem íslenskir
prestar heyra ansi oft þegar hjón
í skilnaðarhugleiðingum leita til
þeirra. íslenska þjóðkirkjan hefur
verið með ráðgjafarþjónustu síðan
í sumar og hefur sr. Þorvaldur
Karl Helgason veitt henni forstöðu.
Svo mikil er eftirspurnin eftir ráðg-
jöf að það tekur um mánuð fyrir
hjón að fá tíma, þótt Þorvaldur
reyni að tala við þrenn til fern hjón
á dag. Frá 1. janúar mun einnig
starfa við ráðgjafarþjónustuna sál-
fræðingur og félagsráðgjafí í hálfri
stöðu.
Algengasti aldur fólks sem ósk-
ar eftir ráðgjöf er í kringum fer-
tugt, að sögn Þorvalds, en tíðastir
era skilnaðir hjá fólki undir þrít-
ugu. Ástæður fyrir skilnaði geta
verið margar, oft er um slæman
fjárhag að ræða, en stundum er
framhjáhald eða ofdrykkja nefnt
sem ástæða. „Þegar slæmur fjár-
hagur er ástæðan má spyija hver
sé orsökin og hver afleiðingin,“
segir Þorvaldur. „Margt ungt fólk
vinnur óhemju mikið til að ná end-
um saman. Margir álíta að það
vinni mikið því kröfumar séu mikl-
ar en ég efast þó um að unga fólk-
ið geri meiri kröfur en aðrir. Kröf-
urnar endurspegla einfaldlega
þjóðfélagið.
Ég tel það ekki skipta mestu
máli hvort ástæðumar fyrir tíðum
skilnuðum sé slæmur fjárhagur,
of mikil vinna, eða út af verka-
skiptingu á heimilinu, þetta er ein-
faldlega orðinn einn allsheijar pirr-
ingur.“
Ráðgjafarþjónusta kirkjunnar er
að stíga sín fyrstu, skref og hefur
árangur verið mjög góður. Segir
Þorvaldur að innan fárra ára geti
kirkjan vonandi einnig verið með
ráðgjöf og námskeið fyrir fólk
sem hyggst ganga í hjónaband.
GERVISKILNAÐIR
Undirbúningur ungs fólks fyrir
hjónaband nú á dögum er frekar
bágborinn og hefur hann helst
verið fólginn í því að rasa ærlega
út í villtum „steggja- og gæsa-
partýum" fyrir brúðkaupið, rétt
eins og menn eigi yfir höfði sér
lífstíðarfangelsi eftir sjálfa brúð-
kaupsveisluna. Eiginlega skilja
sumir ekki hvers vegna þetta fólk
er að gifta sig ef það er svona
slæmt.
Annað fyrirbæri hefur einnig
skotið upp kollinum, en það er að
skilja í þeim tilgangi, eða í þeirri
von að það geti bjargað bágum
fjárhag. I þeim tilvikum virðist eig-
inmaðurinn fyrrverandi búa heima
hjá sér þótt hann eigi ekki lögheim-
ili þar og búi þar ekki í raun og
vera. Getur slíkt fyrirkomulag ver-
ið ansi flókið og erfitt í mörgum
tilvikum.
Svala Thorlacius lögmaður sem
hefur haft mikil kynni af mála-
flokki þeim sem hjónaskilnaðir era,
segist álíta sögusagnir um skilnaði
af þessu tagi stóram ýktar. „Ég
veit aðeins um eitt tilfelli þar sem
hjón óskuðu eftir skilnaði af þess-
um orsökum. Skilnaðir sem þessir
koma í það minnsta ekki inn á
borð til lögmanna.
Við vitum að einstætt foreldri
fær ákveðnar greiðslur frá Trygg-
ingastofnun ríkisins sem það fengi
ekki ef það er gift eða í sambúð,
og bamabætur era hærri, en á
móti kemur að fólk missir þau lag-
aréttindi sem það hefur í hjóna-
bandi. Upphæðirnar sem hér um
ræðir era ekki það háar að ég fái
séð að slíkt borgi sig, auk þess sem
fólk er þá að svindla á kerfinu."
Svala segist ekki hafa orðið vör
við að hjónaskilnaðir hafi aukist
að undanfömu, en hins vegar hafí
sambúðarslit aukist til muna.
„Sambúðarslit era margfalt erfið-
ari viðfangs. Fólk hefur miklar
ranghugmyndir varðandi sambúð
og heldur að auðveldara sé að slíta
henni en hjónabandi, en það er
þveröfugt.
Hjónabandið er mjög traust
stofnun lagalega séð. A undan-
förnum árum hafa ýmsar breyting-
ar verið gerðar til að hjálpa ein-
stæðum foreldrum, en það má ekki
koma niður á þessum hornsteini
þjóðfélagsins sem hjónabandið
er.“