Morgunblaðið - 23.02.1992, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. FEBRÚAR 1992
ÉG HflFÐI ENGIN VðLD TIL
AÐ STJÓRNA HANDTÖKUM
eftir Ómor Friðriksson.
EÐVALD Hinriksson seg’ist vera agndofa yfir þeim ásökunum og
fréttaflutningi sem dunið hafi yfir hann á síðustu dögum, en hann
sé þó langt í frá bugaður. „Af hverju snúa fréttamenn öllu við og
gegn mér? Birta myndir úr bókinni minni af fjöldagröfum en segja
ekki að þær eru af fjöldagröfum Rússa, og svo hafa þeir heldur
ekki fengið mitt leyfi til að birta neitt úr bókinni. Af hveiju rann-
saka þeir ekki hveijir gefa þessar upplýsingar? Af hveiju talaði
forseti hæstaréttar í Eistiandi rússnesku í sjónvarpinu? Enginn sann-
ur Eistlendingur talar það mál eftir frelsun landsins. Vita þeir ekki
að þessi kona í Eistlandi sem var spurð um mig er dóttir Laurist-
ins, mannsins sem seldi Eistland í hendur Stalíns?" segir Eðvald
þegar blaðamaður hitti hann á heimili hans í Hafnarfirði á föstudag.
Frásögn Eðvalds
Hinrikssonar
aí störfum sínum
í PolPol
iiaustið 1941
rír dagar voru liðnir frá því að
fyrstu fréttir bárust af ásök-
unum Wiesenthal-stofnunar-
innar um meinta stríðsglæpi Eð-
valds. Þar er hann sakaður um
voðaverk fyrir hálfri öld, á tímabil-
inu frá því að Þjóðverjar hemámu
Eistland í júlí 1941 og þar til Eð-
vald var fangelsaður af Þjóðveijum
í nóvember sama ár. Blaðamaður
bað Eðvald að lýsa störfum sínum
sem lögreglumaður á þessu tíma-
bili og varð hann fúslega við því.
Þegar Rússar hernámu Eistland
22. júlí 1940 tóku nýir menn við
stjórn í stjórnmálalögreglunni sem
Eðvald starfaði við. „Þeir voru gyð-
ingar,“ segir Eðvald. „Maður sem
kallaði sig Grabbe en hét réttu nafni
Hasa Hoff varð yfirmaður lögregl-
unnar og skipaði öllum PolPol-
mönnum sem enn gengu lausir að
skrifa nákvæmlega hveq'ir hefðu
verið sendir í fangabúðir og hvers
vegna.“ Upphófust þá handtökur
starfsmanna stjórnmálalögreglunn-
ar eftir sérstakri áætlun Rússa, að
sögn Eðvalds.
Hann lýsir flótta sínum undan
Rússum á þann veg, að hann hafí
gripið til þess ráðs að drekka salt-
upplausn svo hann yrði fluttur veik-
ur á sjúkrahús en þaðan tókst hon-
um að sleppa óáreittur. Hann flýði
frá Tallin og tók síðan þátt í að
skipuleggja andspyrnuhreyfingu
bænda sem barðist gegn Rússum í
skógum Eistlands.
Þjóðveijar hertóku suðurhluta
Eistlands 4. júlí 1941. „Rússar
höfðu drepið alla félaga mína og
íjölskyldur margra þeirra höfðu
verið sendar í útlegð til Síberíu.
Þegar ég kom til Tallin var það
fyrsta sem ég hóf að gera að afla
upplýsinga um hversu margir væru
enn á Iífí af fyrrverandi átarfsmönn-
um PolPol (stjórnmálalögreglu Eist-
lands). Það kom í ljós að það var
enginn eftir á lífi.
I fyrstu hafði ég verið í Vunnú
í Tartú-héraði í verndarlögreglunni
en hélt til Tallín til minna fyrri
starfa. Nú var allt breytt og ég hóf
störf í fangelsisbyggingu. Rússar
höfðu byggt sérstaka álmu við
fangelsi þar sem voru eingöngu
skrifstofur sem KGB hafði haft til
afnota og þar fóru yfírheyrslur
fram.
Miklar kommúnistahandtökur
voru gerðar og áii þess að þeir sem
þeim stjórnuðu hefðu haldið neinar
skrár yfir hina handteknu. Við
fengum það verkefni að skrá hveij-
ir hefðu verið handteknir og fyrir
hvaða sakir,“ segir Eðvald.
Hann segist hafa verið yfírmaður
í sérstakri upplýsingadeild en yfir
henni starfað rannsóknastofnun.
Þá hafí starfað sérstök deild starfs-
manna sem öfluðu upplýsinga og
framkvæmdu handtökur en Eðvald
kveðst á þessum tíma aðeins hafa
annast skráningu þeirra auk þess
I
-
ÆVIFERILL EÐVALDS HINRIKSSONAR
EÐVALD Hinriksson [Evald
Mikson] sem Simon Wiesenthal-
stofnunin í ísrael sakar um þátt-
| töku í stríðsglæpum í Eistlandi
j í síðari heimsstyijöldinni fædd-
ist í Tartú í Eistlandi 29. júní
árið 1911. Hann var íþrótta-
stjarna í heimalandi sínu og var
foringi í stjórnmálalögreglu
' lands síns þegar Rússar herná-
mu Eistland í upphafi stríðsins.
Hann varð þá að fara huldu
höfði og barðist með andspyrnu-
hreyfingu gegn hernámsliði
Rússa en snéri aftur til Tallin
þegar Þjóðverjar höfðu hernum-
ið landið í júlí 1941. Hann var
settur í fangabúðir Þjóðveija í
nóvember en tókst að flýja til
Svfþjóðar þar sem réttað var í
máli hans og stóð til að fram-
selja hann til Sovétríkjanna.
Honum tókst að komast undan
til íslands þar sem hann hefur
búið siðan i árslok 1946. Eðvald
hefuriýst reynslu sinni í ævisög-
unni Úr eldinum til íslands sem
Almenna bókafélagið gaf út árið
1988.
Híu ára gamall byijaði Eðvald að
æfa íþróttir og á sínum tíma var
hann í þremur landsliðum Eistlands,
í knattspymu, íshokkí og körfubolta.
Nítján ára gamall var hann sendur
í herþjónustu í hálft annað ár en að
henni lokinn helgaði hann sig íþrótt-
unum og gekk auk þess í lögreglu-
skóla í Tallin, höfuðborg Eistlands.
I lífverði forseta
í ævisögu sinni lýsir Eðvatd því
að árið 1935 hafí hann fyrst tekið
þátt í handtökum samsæris- og und-
irróðursmanna sem ógnuðu lýðveld-
inu. Hann starfaði um tíma í lífverði
forsetans, Konstantíns Pats en hóf
síðan störf í Tallindeild stjórnmála-
lögreglu landsins, PolPol. Hlutverk
hennar var að fylgjast með allri póli-
tískri neðanjarðarstarfsemi í landinu
og handtaka njósnara kommúnista.
Þegar Rauði herinn hertók
Eystrasaltsríkin var mynduð lepp-
stjóm Sovétríkjanna í Eistlandi 21.
júní 1940. Á því ári sem Sovétmenn
stjórnuðu landinu eða þar til Þjóð-
veijar hertóku Eystrasaltsríkin var
flöldi eistneskra ráðamanna og
’ starfsmanna lögreglu og hers myrtir
eða sendir í fangabúðir. Eðvald tókst
að flýja undan sovéska hemum frá
Tallin en tók þátt í baráttu and-
spymuhreyfingarinnar í Eistlandi
gegn sovétmönnum. Hann hóf störf
í stjórnmálalögreglunni að nýju eftir
að Þjóðveijar höfðu hemumið Eist-
land sumarið 1941.
Lýsing Eðvalds á
gyðingaofsóknum
Wiesenthal-stofnunin hefur ásak-
að Eðvald fyrir að hafa tekið þátt í
aftökum gyðinga í útrýmingarher-
ferð Þjóðveija. Eðvald fjallar nokkuð
um gyðingaofsóknir á þessum tíma
í bók sinni og lýsir því, að haustið
1941 hafi farið að berast fréttir af
gyðingaofsóknum Þjóðverja. „Við
höfðum að sjálfsögðu heyrt að gyð-
ingum væri haldið í sérstökum
vinnubúðum og ghettóum í Þýska-
landi og hernumdum löndum Þjóð-
veija, en hið raunverulega markmið
sem fólst í „Lokalausn" Hitlers var
of grimmúðlegt til þess að nokkur
heilbrigður maður tæki það alvar-
lega. Hvað sem því leið höfðu verið
framin fjöldamorð á Gyðingum í
landi okkar, bæði í Tartú og Pamu,
og die Einsatzgruppen notuðu meira
að segja sérstakt dulnefni um fram-
kvæmdirnar - Cottbus,“ segir Eðvald
í bók sinni.
Hann rekur einnig nokkur dæmi
um tilraunir sínar að hjálpa nokkrum
gyðingum við- að flýja land undan
ofsóknum Þjóðveija og segist hafa
reynt að vara gyðinga í Tallin við
hættunni og fínna flóttaleiðir.
Eðvald var handtekinn af þýsku
öryggislögreglunni 25. nóvember
1941 fyrir andstöðu gegn Þjóðveij-
um og fyrir að hafa neitað að ganga
í leyniþjónustu Þjóðveija að því er
fram kemur í bók hans og blaðavið-
tölum. Sat hann í fangabúðum í 18
mánuði. Honum tókst að flýja til
Svíþjóðar í bát ásamt öðrum flótta-
mönnum árið 1944 þegar Rauði her-
inn hélt aftur inn í Eistland.
í bók sinni segir Eðvald að sænska
öryggislögreglan hafí yfirheyrt sig
við komuna til Svíþjóðar til að kanna
hver tengsl hans hefðu verið við
þýsku hemámsstjómina. Hann var
svo fluttur í einangrunarbúðir ásamt
fleiri eistneskum útlögum. Vom
margir þeirra framseldir til Sovét-
ríkjanna og segir Eðvald að Rússar
hafi lagt kapp á að fá sig framseld-
an þar sem hann vissi of mikið.
Eðvald sótti um landvistarleyfi í
Svíþjóð og hófust þá vitnaleiðslur í
máli hans. Hefur Eðvald lýst því svo
í viðtali við Morgunblaðið að í Sví-
þjóð hafi kommúnistar reynt að
klekkja á sér og að í réttarhöldunum
hafí 30 Eistlendingar verið leiddir
fram sem vitni. Hafí 27 þeirra borið
að hann væri saklaus af ásökunum
sem hann sætti en þrír sagst hafa
heyrt talað um að hann væri sekur.
Var hann loks hreinsaður af ákæmn-
um að eigin sögn. Niðurstöður rann-
sóknarinnar voru sendar til dóms-
málaráðuneytisins. Eðvald hafði hug
á að komast til Venesúela og komst
um borð í gamalt skip , Rositu, sem
strandaði í Innri-Njarðvíkurhöfn á
leið sinni vestur um haf. Eðvald
komst í land og hefur búið á íslandi
síðan. Hann varð íslenskur ríkis-
borgari árið 1955.
Ásakaður í bók Ants Saars
Árið 1961 hófu Sovétmenn réttar-
höld í Tallin í Eistlandi yfir mönnum-
sem vom taldir hafa framið glæpi í
síðari heimsstyijöldinni. í kjölfar
þeirra birti Þjóðviljinn grein eftir
Áma Bergmann þar sem vitnað var
til bókar eftir Ants Saar, „Grímu-
lausir morðingjar," en í henni var
Eðvald Hinriksson sakaður um
stríðsglæpi í þjónustu Þjóðveija í
Eistlandi í stríðinu. Eðvald segir í
ævisögu sinni að Saars hafi nafn-