Morgunblaðið - 14.02.1993, Page 22

1
22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. FEBRUAR 1993
T
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. FEBRUAR 1993
23

Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla:. Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
A að afnema verð-
tryggingu?
Jón Sigurðsson viðskiptaráð-
herra skýrði frá því í Morgun-
blaðinu í gær, að væntanlegt væri
frumvarp um afnám lögboðinnar
verðtryggingar fjárskuldbindinga.
Samkvæmt þessu frumvarpi verð-
ur verðtrygging heimil, þótt hún
verði ekki skylda. Hér er auðvitað
stefnt að þáttaskilum í fjármálum
þjóðarinnar á nýjan leik. Þótt verð-
trygging hafi verið við lýði á spari-
skírteinum ríkissjóðs í u.þ.b. þrjá
áratugi varð hún þó ekki almenn
regla í fjármálalífi þjóðarinnar fyrr
en fyrir tæpum einum og hálfum
áratug.
Enginn vafi er á því, að verð-
trýgging hefur haft margt jákvætt
í för með sér. Með henni var kom-
ið í veg fyrir, að sparifé þjóðarinn-
ar brynni öllu lengur á verðbólgu-
bálinu eins og gerzt hafði með
ósæmilegum hætti á áttunda ára-
tugnum. Eftir þá reynslu og kynni
fólks af verðtryggðu sparifé og
raunvöxtum verður að ætla, að
óhugsandi sé um langa framtíð
a.m.k. að sama ástand skapist og
gerðist á fyrmefndu tímabili, þeg-
ar verðbólgan fór ránshendi um
sparifé landsmanna.
Verðtryggingin hefur líka skap-
að ákveðna kjölfestu í samfélag-
inu. Hún hefur átt þátt í því, að
peningar hafa verið dýrir, stundum
mjög dýrir. Þótt það hafi tekið
landsmenn langan tíma að átta sig
á hvað í því felst verður að telja
þá reynslu mikilvæga, þótt hún
hafi orðið dýrkeypt bæði fyrir ein-
staklinga og fyrirtæki. Fólk hugsar
sig um tvisvar að fenginni reynslu
áður en það tekst á hendur fjár-
skuldbindingar og það er alveg
ljóst, að verðtrygging og háir raun-
vextir aga fólk og fýrirtæki og
6NÚ ER MIKIÐ
•talað um kvenna-
baráttu. Mér er nær
að halda að þær konur
sem hugsa mest um
hana gætu margt lært
af þessari óvenjuvel
hugsuðu bók Anne Morrows Lind-
berg. Konan sem skrifar hana á að
baki örlög sem eitt sinn voru einskon-
ar reynsla af hvelvíti á jörð einsog
allir vita. Þroskuð og mikil af sjálfri
sér, en ekki frægum eiginmanni ein-
göngu, heldur hún á vit hafsins og
les í þau augu sem við blasa, skeljar,
kuðunga og hvað þau nú heita öll
þessi úthafsaugu sem fylla hana nýj-
um hugmyndum um líf okkar og
dauða.
Ljóðlist er líklega einnig einskonar
tilraun til að bijótast útúr einveru.
En hún er fyrstogsíðast bókmenntir.
Þær eru fyrir einstaklinga en ekki
mergð sem hreyfir sig í stúkunni eins-
og klapplið þýzka landsliðsins í knatt-
spyrnu sem stendur upp á örlagarík-
um augnablikum og bylgjast einsog
vindhviða fari um Vatn, enda er þetta
fyrirbrigði kallað þýzka bylgjan. Slík
bylgja á fjöldasamkomum á ekkert
skylt við Ijóðlist. Og samkoman í
Laugardalshöll minnti ekki einu sinni
á farandssöngvarana í gamla daga
þegar þeir komu til fólksins með texta
sína. Á tónleikum Cohens minnti
Laugardalshöll meir á keppni í hand-
knattleik en bókmenntir. Það lá ein-
hver undarleg sefjun í loftinu. Hún
getur verið ágæt útaf fyrir sig. Hún
á mikið skylt við seið eða galdra. Og
líklega var ljóðlist sama marki brennd
meðan hún var enn kyijuð við trúar-
athafnir. Sú ljóðlist sem flutt var
konungum var bókmenntalegri en
söngur Cohens og seiður galdra-
manna. Hún var nær þeirri list sem
farandsöngvarar fluttu almenningi
og reis einna hæst í endingargóðum
mansöngvum von der Vogelweides.
Við höfum áður minnzt á almenn-
ingsálit, þegar Sókrates og Þórberg
bar á góma. Og nú þegar þjóðfélagið
er til umræðu kemur Hume í hug-
ann. Hann segir einhvers staðar,
Kópandi múgurinn gieypir umhugs-
unarlaust og af áfergju við öllu því
sem seður furðufíkn hans og elur á
forundran.
Don Pedro í Tveim mæðrum eftir
HELGI
spjall
Unamuno gefur okkur
þetta heilræði þegar
við hugsum um fjöld-
ann og almenningsálit-
ið: Maður verður að
horfast í augu við
slúðrið. Einkum ef það
er tilhæfulaust með öllu.
Mergð er ekki félgasskapur. Og
andlit eru einungis myndasafn - án
ástar eða kærleika, segir Francis
Bacon í ritgerð sinni Um vináttu. En
án vina er jörðin auð og tóm.
Þessi heimska, kalda og tillitslausa
mergð, getum við sagt. Það er á flötu
tilfinningalífi hennar sem Félagi
Napoleon nærist.
7ÉG HEF YNDI AF AÐ VERA
•einn, segir Thoreau. Hef aldrei
kynnzt betri sálufélaga en einveru.
Við erum meira einmana þegar við
förum til útlanda og erum á meðal
fólks en þegar við erum heima í okk-
ar eigin umhverfí. Hugsandi maður
eða vinnandi er alltaf einn, ...bóndi
getur unnið einn á akrinum eða í
skóginum allan daginn... án þess að
fínna til einmanaleika. Sólin er ein
nema í þykku veðri þegar þær virð-
ast stundum vera tvær saman... guð
er einn — en djöfullinn, hann er langt
frá því að vera einn; hann er í miklum
félagsskap; hann er legion. „Ég er
ekki meira einmana en kóngaljós eða
fífill í haga eða baun á laufi eða súr-
vættarblóm, eða hrossafluga, eða
hunangsfluga. Ég er ekki meira ein-
mana en... pólstjarnan eða sunnan-
vindurinn eða' aprílskúrin eða janúar-
þíðan eða fyrsta kóngulóin í húsinu.“
Segir Thoreau.
8SUMIR, Þ.Á M. BREZKI SÁL-
•greinirinn Anthony Storr í Ox-
ford sem hefur skrifað bókina So-
litude: A Retum to the Self, telja
ímyndunaraflið sé fijóast í einveru
en um það má að sjálfsögðu deila,
svo ólíkt sem fólk er. Það sem hæfír
einum er öðrum til trafala. Banda-
ríski landkönnuðurinn Richard Byrd
fór til Suðurskautsins til að komast
undan allskyns kvabbi, s.s. ræðum
og ráðstefnuhaldi. Þótti honum ein-
veran þar syðra endurnærandi.
Norski lögfræðingurinn Erling Kagge
sem gekk einn á Suðurpólinn segist
finna meir til einveru í stórborgum
koma í veg fyrir sóun og óarðbæra
fjárfestingu.
Þegar almenn verðtrygging var
tekin upp á árinu 1979 var hún
kynnt fýrir launþegum á þann veg,
að greiðslubyrði af verðtryggðum
lánaskuldbindingum yrði ætíð
sama hlutfall af launum, vegna
þess að laun voru þá líka vísitölu-
bundin. Hins vegar var vísitölu-
tenging launa afnumin á miðju ári
1983 og fótunum þar með kippt
undan fjármálaákvörðunum heim-
ilanna í landinu. Morgunblaðið var-
aði við þeim aðgerðum á sínum
tíma enda höfðu þær alvarlegar
afleiðingar. Það fer heldur ekki á
milli mála, að það tók atvinnufyrir-
tækin langan tíma að gera sér
■grein fyrir áhrifum verðtryggingar
og hárra raunvaxta á rekstraraf-
komu fyrirtækjanna. Mörg þeirra
gjaldþrota í atvinnulífinu, sem orð-
ið hafa á undanförnum misserum
og blasa við á næstu vikum, mán-
uðum og misserum má að ein-
hveiju leyti rekja til þessa.
Kröfur um afnám verðtrygging-
ar að einhveiju leyti koma nú ekki
sízt frá fjármálakerfinu, sem telur
verulegt óhagræði að því að reka
í raun tvöfalt kerfi og talsmenn
þess benda á, að eftir því sem
tengsl okkar verði meiri við um-
heiminn verði erfiðara að búa við
tvöfalt kerfí og annað kerfi en tíðk-
ast í nálægum löndum. Vafalaust
er það rétt.
Hitt fer ekki á milli mála, að
verðtryggingin hefur skapað
ákveðið öryggi fyrir spariíjáreig-
endur og sennilega líka ákveðna
festu fyrir lántakendur. Þótt við
höfum náð miklum árangri í að
endurskipuleggja efnahagsmál
þjóðarinnar, standa þau ekki á svo
traustum grunni, að óhætt sé að
kasta í burtu öllum öryggisnetum.
Það skiptir því verulegu máli að
farið verði hægt og varlega í afnám
verðtryggingar. Ella getur skapast
órói í fjármálakerfinu, sem gæti
orðið landsmönnum dýr.
eða í samkvæmum en á pólnuml!
Margir fijóustu einstaklingar sög-
unnar hafa sótt í einveru þarsem
þeir hafa getað ræktað hugmyndir
sínar og ýtt undir ímyndunaraflið. í
slíku umhverfí hafa þeir getað ein-
beitt sér bezt. Þýzki heimspekingur-
inn Immanuel Kant vann einn að
mestu en sótti samkvæmislíf á kvöld-
in og naut sín í samtölum við annað
fólk, auk þess sem hann hafði áhuga
á ýmsu utan heimspeki. Ludwig
Wittgenstein vann einnig útaf fyrir
sig en þótti afar sérvitur. Mér skilst
þrír bræðra hans hafí fargað sér og
sagt er að oft hafí legið við hann
fremdi einnig sjálfsvíg. Hann sóttist
eftir að vera á afskekktum stöðum í
Noregi eða írlandi og margir telja
sumar beztu hugmyndir hans hafí
kviknað þar.
Það er einnig alkunna að rithöf-
undar sækjast eftir einveru. Matthías
Jochumsson var undantekning. Sr.
Matthías orti innanum börnin í eld-
húsinu norður á Akureyri, að mér
skilst, og naut sín vel í margmenni.
Franski sakamálahöfundurinn Ge-
orges Simenon sem hefði átt að fá
nóbelsverðlaun, svo mikill rithöfund-
ur sem hann var, fór til læknis þegar
bókarefni sótti á hann og lét mæla
hækkandi blóðþrýstinginn. Sara Lid-
man segir rithöfundar verði hafandi
einsog konur sem verða ófrískar. Það
má víst til sanns vegar færa um Sim-
enon. Að læknisskoðun lokinni hreiðr-
aði hann um sig þarsem hann gat
verið í friði við skriftir og lauk sögu
sinni á nokkrum vikum. Þá kom hann
aftur heim, fór til læknis og lét
mæla blóðþrýstinginn sem hafði fallið
í eðlilegt horf og sóttist eftir félags-
skap.
Reynsla Arthurs Koestlers sem
reit Myrkur um miðjan dag er al-
kunn. Hann var settur í fangelsi á
Spáni og hafður í einangrun. Sá egg-
hvassa öxi dauðans blasa við. Það
reyndi á þanþolið, að sjálfsögðu. En
síðar sagði hann þessi reynsla hefði
hjálpað honum til að komast í sam-
band við undirdjúpin í eigin sál. Það
hefði hann ekki getað án slíkrar þol-
raunar.
En ólíklegt er unnt sé að alhæfa
þegar slík reynsla er annars vegar.
M.
(meini næsta sunnudag)
IGÆR, FÖSTUDAG, BIRTIST
frétt hér í Morgunblaðinu,
sem hófst með þessum orð-
um: „Frumvarp um neytenda-
lán, sem viðskipta- og efna-
hagsnefnd Alþingis hefur til
umfjöllunar, miðar, að sögn
Vilhjálms Egilssonar, formanns nefnd-
arinnar, að því að tryggja að neytendur
séu nægilega vel upplýstir um þau láns-
kjör, sem bjóðast á markaði. Slíkt auð-
veldaði fólki að gera samanburð á sam-
bærilegum grundvelli milli mismunandi
lánstilboða, hefði áhrif á samkeppnina
og gæti því jafnvel haft áhrif til lækkun-
ar lántökukostnaðar. Vilhjálmur sagði
sérstaka áherzlu lagða á, að fólk væri
upplýst um heildar lántökukostnað með
því að reikna út sérstaka hlutfallstölu
lántökukostnaðar, sem sýndi heildar-
kostnaðinn í einni prósentutölu ...
Frumvarpið hefur þann tilgang að full-
nægja skilyrðum EB-tilskipunar vegna
aðildar íslands að Evrópska efnahags-
svæðinu."
Þessi frásögn er eitt dæmi af fjöl-
mörgum um þá þjóðfélagsbyltingu, sem
er að verða á Islandi án þess að við
veitum því sérstaka eftirtekt í því sam-
hengi, sem vert er. Upplýsingaþjóðfé-
lagið er að halda innreið sína. Þær þjóð-
félagsumbætur, sem fylgja upplýsinga-
þjóðfélaginu eru að bijótast fram hér
og þar. Þegar einstök tilvik eru sett í
samhengi við önnur, verður ljóst, að
við búum í allt öðru samfélagi en fyrir
einum áratug og mörg af þeim deilu-
málum, sem upp koma, smá og stór,
verða til vegna þeirrar viðleitni þjóðfé-
lagshópa, einstaklinga, hagsmunaaðila
eða annarra að beijast gegn framförum
og umbótum upplýsingaþjóðfélagsins.
Fyrir nokkrum árum var ítrekað
spurt hér í Morgunblaðinu, hvers vegna
ekki væri hægt að fá sundurliðaða
símareikninga hér eins og í mörgum
öðrum löndum. Póstur og sími sendi
regluiega frá sér lærð svör um það,
hvers vegna þetta væri ekki hægt. Nú
getur fólk, sem þess óskar, fengið þessa
þjónustu frá Pósti og síma, þótt hún
sé takmörkuð við ákveðna tegund af
símanúmerum. Það er skref í þá átt
að leggja af þann ósið að senda símnot-
endum reikninga með einni tölu, sem
þeir hafa enga möguleika á að sann-
reyna, hvort sé rétt eða röng. Þetta er
þáttur í umbótum upplýsingaþjóðfé-
lagsins.
Fyrir nokkru sátu forráðamenn fyrir-
tækis hér í borg á fundi til þess að
ræða nauðsyn þess að breyta reikning-
um, sem fyrirtækið sendir viðskiptavin-
um sínum til þess að upplýsingar, sem
fram koma á reikningunum verði auð-
skiljanlegri og aðgengilegri fyrir þá,
■ sem eiga að borga. Þetta er þáttur í
umbótum upplýsingaþjóðfélagsins.
Fyrir u.þ.b. þremur mánuðum birti
Morgunblaðið upplýsingar um kostnað
við svonefnd bílakaupalán. Það kostaði
blaðamenn Morgunblaðsins ótrúlegt
erfiði að safna þessum upplýsingum
saman og fá það á hreint, hver þessi
kostnaður væri og viðleitni blaðsins til
þess að upplýsa þetta mætti takmörk-
uðum skilningi hér og þar. Nú verður
það hins vegar skylt lögum samkvæmt,
eins og vikið var að hér að framan og
raunar ætti slík lagaskylda einnig að
ná til banka, sparisjóða og annarra
lánastofnana, því að ef rétt er skilið
nær þetta frumvarp ekki til þeirra.
Þetta er þáttur í umbótum upplýsinga-
þjóðfélagsins.
Þegar lyf eru keypt í lyfjaverzlun
nú orðið fylgir með prentaður verð-
miði, sem sýnir kaupandanum, hver
raunverulegur kostnaður við lyfíð er
og hvað hann sjálfur greiðir mikinn
hluta þess kostnaðar. Með sama hætti
er eðlilegt að sá, sem notfærir sér þjón-
ustu læknis eða annarra aðila í heil-
brigðisþjónustu fái reikning, sem sýnir
hver heildarkostnaður er og hvað hann
greiðir mikinn hluta þess kostnaðar.
Þegar sjúklingur útskrifast af spítala
er eðlilegt, að hann fái í hendur sundur-
liðað yfirlit um kostnað, sem fylgdi
sjúkrahúsdvölinni. Hann veit þá í hvað
skattar hans fara.
Þegar námsmenn fá í hendur yfiriit
frá Lánasjóði um skuldir þeirra við lána-
sjóðinn er ekki úr vegi að með fylgi
upplýsingar um, hvað lánið væri hátt
og hver kostnaður væri við það, ef al-
mennir vextir væru reiknaðir af láninu.
Þeir sjá þá hvert framlag samfélagsins
er til námskostnaðar þeirra. Þegar nem-
andi lýkur námi í grunnskóla eða fram-
haldsskóla eða greiðir skólagjöld í há-
skóla er ekki úr vegi að hann fái yfir-
lit, sem sýnir hver raunverulegur kostn-
aður við nám hans hefur verið eða verð-
ur og hver hlutur hans eða foreldra
hans í þeim kostnaði er. Þá vita menn
í hvað skattamir fara.
Meiri kröfur eru gerðar til þess að
fólk sé upplýst um, hvað er í matvör-
um, sem það kaupir. Betur má ef duga
skal. Það er ekki óalgengt að spurt sé
í fiskbúð eða við fiskborð í stórmark-
aði: hvað er þetta gamall fískur? Það
á ekki að þurfa að spyija. Á verzlunar-
stað eiga að vera upplýsingar um, hve-
nær sá fískur var veiddur eða hvenær
komið var með hann að landi, sem á
boðstólum er. Upplýsingar um hvers
konar kjöt fólk er að kaupa, þ.e. hversu
gamalt o.sv. frv., eiga líka að vera fyr-
ir hendi. Allt er þetta þáttur í nýjum
kröfum upplýsingaþjóðfélagsins á
hendur opinberum aðilum og þjónustu-
aðilum, kröfur sem eru að breyta sam-
félagi okkar og stórbæta það.
Aðhald upp-
lýsingaþjóð-
félagsins
HIÐ NYJA UPP-
lýsingaþjóðfélag,
sem er að ryðja
sér til rúms á Is-
landi, þótt það sé
svolítið seinna á
ferðinni hér en víða annars staðar í
nálægum löndum, hefur í för með sér
stóraukið aðhald fyrir marga aðila. Sl.
haust tilkynntu skipafélögin 6% hækk-
un á flutningsgjöldum. Þótt tvö helztu
skipafélög landsmanna tilkynntu sömu
hækkun og stæðu þess vegna saman
um hana, þótt ekki hafí verið um sam-
ráð að ræða, sáu þau sig tilneydd að
draga mjög úr henni skömmu seinna.
Ástæðan var ekki sú, að þriðji aðili eða
erlendur samkeppnisaðili ógnaði stöðu
þeirra á markaðnum heldur hin, að hið
upplýsta umhverfí skipafélaganna tók
þessum hækkunum af slíkri vanþóknun,
að þau töldu sér ekki stætt á að halda
fast við þær. Hér var upplýsingaþjóðfé-
lagið á ferð.
í desember og byijun janúar hækk-
uðu lánastofnanir útlánsvexti með til-
vísun til nýrra spádóma Seðlabanka um
verðbólgu. Skömmu seinna gjörbreytt-
ust forsendur fyrir þessum spádómum
til lækkunar. Þá kom á óvart, að því
var haldið fram, að ekki væri tilefni til
sambærilegrar vaxtalækkunar. Nokkr-
um vikum seinna er staðan sú, að víð-
tæk samstaða er að skapast um vaxta-
lækkun. Að baki þessum breyttu við-
horfum liggja margar og flóknar ástæð-
ur en ein er sú, að hið upplýsta við-
skiptaumhverfi lánastofnana sá, að hér
hafði verið farið yfir strikið.
í áratugi hefur þjóðin látið forystu-
menn sína á hveijum tíma um ákvarð-
anir um erlendar lántökur og hversu
R EYKJAVÍ KURBREF
Laugardagur 13. febrúar
Börn í ísaksskóla.
langt væri hægt að ganga í þeim efn-
um. Þessi viðhorf hafa breytzt á ör-
skömmum tíma. Ástæðan er Færeyjar.
íslenzkur almenningur hefur fylgzt með
því, hvemig færeyskir stjórnmálamenn
hafa brugðizt færeysku þjóðinni. Þeir
forystumenn í þjóðmálum hér á landi,
sem enn boða erlendar lántökur eiga
ekki eins greiðan aðgang að kjósendum
og þeir áttu, fyrir aðeins örfáum mán-
uðum. Hér er aðhald upplýsingaþjóðfé-
lagsins á ferðinni. Við ætlum ekki að
fara sömu leið og Færeyingar.
í áratugi hefur ítalskt stjórnmála-
kerfi verið eitt það spilltasta í Evrópu.
Nú falla stórmenni ítalskra stjórnmála,
hvert á fætur öðru vegna þess, að hið
upplýsta samfélag kyngir ekki lengur
spillingunni, sem hefíir þrifízt á þeirra
vegum. Fyrir nokkrum vikum sagði
ráðherra í þýzku ríkisstjóminni af sér
vegna þess, að bréfsefni ráðuneytis
hans hafði verið notað í þágu einka-
hagsmuna. Hér var aðhald upplýsinga-
þjóðfélagsins á ferðinni.
Þess verður ekki langt að bíða, að
ýmsir ósiðir islenzks samfélags verði
lagðir af vegna aðhalds upplýsingaþjóð-
félagsins. Hvort sem um er að ræða
alltof fjölmennar sendinefndir opin-
berra aðila til útlanda hingað og þang-
að á kostnað skattgreiðenda, dagpen-
inga fyrir maka ráðherra, sem engin
rök em fyrir, peningaaustur úr vösum
skattgreiðenda vegna þröngra kjör-
dæmishagsmuna einstakra þingmanna
eða ráðherra eða annað af því tagi, sem
árum og áratugun saman hefur farið
fyrir brjóstið á almúgamanninum, mun
þetta háttalag heyra til liðinni tíð innan
mjög skamms tíma vegna aðhalds upp-
lýsingaþjóðfélagsins.
Morgunblaðið/Kristinn
Allt það, sem hér hefur verið nefnt
em þjóðfélagslegar framfarir. Sumir
kunna að segja, að þetta séu framfarir
í hversdagslegum málefnum og það
má rétt vera að einhveiju leyti. En
þetta em framfarir, sem skipta máli
fyrir fólk. Þetta eru breytingar, sem
endurspegla gjörbreyttan hugsunar-
hátt, ný viðhorf. Helztu þátttakendur í
okkar daglega samfélagsleik komast
ekki upp með það, sem þeir áður kom-
ust upp með. Þeir verða að laga sig
að nýjum leikreglum eða yfirgefa sviðið.
Þúsund ára
ríkin falla
ÞAÐ ERU ENG-
in þúsund ára ríki
til og þau verða
aldrei til. Fyrir
nokkrum mánuð-
um var forstjóri eins stærsta fyrirtækis
í_ heimi, General Motors, settur af.
Ástæðan var sú, að hann hafði ekki
skilað þeim árangri í starfi, sem var
nauðsynlegur til þess að tryggja fram-
tíð fyrirtækisins. Þetta hefði verið
óhugsandi fyrir örfáum árum með sama
hætti og enginn hefði trúað því fyrir
áratug, að General Motors gæti riðað
til falls með þeim hætti, sem fyrirtækið
gerir nú.
Fyrir nokkrum vikum tilkynnti aðal-
forstjóri IBM, að hann mundi láta af
störfum. Ástæðan var hin sama og í
fyrra tilvikinu: hann hafði ekki skilað
þeim árangri í rekstri fyrirtækisins, sem
nauðsynlegur var til þess að tryggja
framtíð þess. Fyrir áratug hefði þótt
óhugsandi, að forstjóri IBM færi frá
með þessum hætti, hvað þá að fyrirtæk-
ið gæti riðað til falls.
Fyrir nokkrum mánuðum tilkynnti
aðalforstjóri hins þekkta ameríska
greiðslukortafyrirtækis, American Ex-
press, að hann mundi láta af störfum
en fyrirtækið hefur átt við vaxandi
samkeppni að stríða og hagnaður
stórminnkað. Fyrir nokkrum vikum var
tilkynnt, að sami maður mundi þrátt
fyrir fyrri yfírlýsingu halda áfram vald-
amiklum stöðum í fyrirtækinu. Við-
brögð hluthafa og markaðarins urðu
slík, að forstjórinn tilkynnti nokkrum
dögum seinna, að hann mundi láta af
öllum störfum hjá fyrirtækinu. Hið
upplýsta viðskiptaumhverfí American
Express var ekki tilbúið til að fallast
á, að sá sem ekki hafði staðið sig í
starfi, tæki ekki afleiðingum þess.
Fyrir áratug hefði enginn trúað því,
að saga Sambands ísl. samvinnufélaga
yrði öll á síðasta áratug þessarar ald-
ar. En það er engu að síður staðreynd.
SÍS er ekki lengur til, sem risi í ís-
lenzku atvinnulífí. Fyrirtækið er horfið
af sjónarsviðinu. Ástæðan er auðvitað
sú, að forráðamenn þess höfðu á löngu
tímabili ekki fylgzt með gjörbreyttum
viðhorfum og nýjum kröfum.
Það sem á við um General Motors,
IBM og SÍS á við um alla aðra, bæði
fyrirtæki, sem hafa verið ráðandi á sínu
sviði, forystumenn í atvinnulífí, stjórn-
málaflokka, sem hafa haft yfírburða-
stöðu og stjórnmálamenn, sem hafa
komizt til mikilla valda: þeir, sem ekki
átta sig á þeirri þjóðfélagsbyltingu, sem
orðin er með innreið upplýsingaþjóðfé-
lagsins á íslandi, geta búizt við því að
hverfa af leiksviðinu. Þeir verðá utan-
gátta af því, að þeir kunna ekki hinar
nýju leikreglur, hafa ekki áttað sig á
því, að þær eru orðnar til eða geta
ekki lært þær.
„Þessi frásögn er
eitt dæmi af fjöl-
mörgum um þá
þjóðfélagsbylt-
ingu, sem er að
verða á Islandi án
þess að við veitum
því sérstaka eftir-
tekt í því sam-
hengi, sem vert
er. Upplýsinga-
þjóðfélagið er að
halda innreið
sína. Þær þjóðfé-
lagsumbætur,
sem fylgja upplýs-
ingaþjóðfélaginu
eru að brjótast
fram hér og þar.“
-h