Morgunblaðið - 26.08.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 26. ÁGÚST 1993
Um akademískar kröfur
eftir Sigurð Líndal
Jón Steinar Gunnlaugsson hæsta-
réttarlögmaður veitir mér nokkra til-
sögn í akademískum vinnubrögðum
í Morgunblaðinu 20. ágúst sl. Tilefn-
ið var viðtal sem birtist við mig 15.
ágúst. Tilsögn hans lýtur að tveimur
atriðum sem lúta skrifum hans um
dóm Mannréttindadómstóls Evrópu í
máli Sigurðar A. Sigurjónssonar
leigubílstjóra og ég geri meðal ann-
ars að umtalsefni í framangreindu
viðtali.
í skrifum undanfarið hefur Jón
Steinar margítrekað að dómur Mann-
réttindadómstólsins feli í sér þungan
áfellisdþm yfir vinnubrögðum Ilæsta-^
réttar íslands, enda hafi báðir dóm-
stólamir verið að dæma hliðstæð
álitaefni eftir ákvæðum sem enginn
munur sé á — 73. gr. stjómarskrár
Islands og 11. gr. Mannréttindasátt-
mála Evrópu sem báðar lúta að rétti
manna til að stofna félög. Viðfangs-
efni dómstólanna hafí hins vegar ver-
ið að skera úr'því hvort ákvæði þessi
vemdi jafnframt rétt manna til að
standa utan félaga.
Lagasetningarvald dómstóla
í áðurgreindu viðtali gat ég þess
að við gerð mannréttindasáttmálans
hefði því verið hafnað að setja þar
ákvæði um rétt manna til að standa
utan félaga. Þetta segir Jón Steinar
að sé ónákvæmt — því hafí verið
sleppt. Ekki breytir þetta neinu sem
máli skiptir. Því var sleppt — ef
menn vilja heldur nota það orð —
af því að ekki náðist samkomulag
milli þeirra ríkja sem upphaflega
stóðu að sáttmálanum, og þannig var
slíku ákvæði hafnað. Vissulega átti
það að koma í hlut mannréttinda-
nefndarinnar og dómstólsins að
skýra sáttmálann, en með því var
þessum stofnunum ekki fengið neitt
lagasetningarvald. Álitamálið er þá
hversu langt dómstóllinn getur geng-
ið í því að móta ný ákvæði, meðal
annars á þeim sviðum sem aðildarrík-
in urðu á sínum tíma ásátt um að
halda utan sáttmálans og hafa raun-
ar enn sem komið er ekki gengið inn
í neina alþjóðasáttmála sem að þessu
lúta nema Mannréttindayfírlýsingu
Sameinuðu þjóðanna frá 1948 sem
enn er þó einungis talin stefnuyfírlýs-
ing. Mér virðist dómstólinn nú ganga
lengra í að móta nýja reglu en vænta
hefði mátt þegar hafður er í huga
aðdragandi sáttmálans og hversu
umdeilt þetta atriði hefur verið á
vettvangi stjórnmála.
A hvaða grundvelli var dæmt?
Hingað til hefur Jón Steinar haldið
því fram að báðir dómstólamir hafí
dæmt eftir ákvæðum sem enginn
munur sé á. En nú gengur hann
lengra og segir að réttur manna til
að standa utan félaga sé í raun betur
tryggður í 73. gr. stjómarskrár ís-
lands en 11. gr. mannréttindasáttmál-
ans þar sem stjórnarskrárgreinin eigi
sér ekki þá forsögu sem áður getur.
Eigi að síður hafí Mannréttindadóm-
stóllinn slegið því föstu að það hafí
verið brot á sáttmálanum að lög-
skylda Sigurð Sigurjónsson til að vera
í Frama.
Hér skal í fyrsta lagi hugað að 73.
gr. stjómarskrárinnar. Eftir því sem
ég kemst næst var sá tilgangur einn
með setningu hennar að vemda fé-
lagafrelsið og þannig hefur hún verið
skýrð í ritum allra íslenzkra fræði-
manna sem um hana hafa fjallað.
Ákvæðið má rekja til frönsku stjóm-
arskrárinnar frá 1791 og það ákvæði
eins og önnur voru sett til að tryggja
mönnum frelsi á ýmsum tilteknum
sviðum gagnvart einvaldsstjóm þeirra
tíma. Að svo miklu leyti sem á þeim
tíma þurfti að vemda rétt manna til
að standa utan félaga var það einna
helzt gert með ákvæðum sem tryggðu
atvinnufrelsi, sbr. 69. gr. stjómar-
skrárinnar. Þeim var beint gegn ein-
okun gildanna og iðnfélaganna sem
um sumt voru áþekk stéttarfélögum
nútímans. Sú ályktun Jóns Steinars
að 73. gr. stjómarskrárinnar vemdi
rétt manna til að standa utan félaga
betur en 11. gr. mannréttindasáttmál-
ans er röng.
í annan stað er það rangt að dóm-
stólarnir, Hæstiréttur íslands og
Mannréttindadómstóll Evrópu, dæmi
eftir ákvæðum sem enginn munur sé
á. Rétt er að hvorki í 73. gr. stjómar-
skrárinnar né 11. gr. mannréttinda-
sáttmálans er vikið að frelsi manna
til að standa utan félaga. Hins vegar
dregur Mannréttindadómstóllinn
fram ýmisleg gögn og sjónarmið til
viðbótar, meðal annars álitsgerðir,
yfírlýsingar og meðmæli ýmissa
nefnda og funda — sem ég nefni í
viðtalinu — og reisir niðurstöðu sína
á þeim. Einungis lítið brot af þessu
lá fyrir þegar dómur Hæstaréttar
féll 1988. Auk þess er með öllu óljóst
hvaða gildi þetta efni hafí sem réttar-
heimildir eða lögskýringargögn, með-
a! annars hvort það geti talizt viðhlít-
andi þegar dómstóllinn er að móta
nýja reglu sem aðildarþjóðir sáttmál-
ans hafa hingað til ekki viljað fallast
á. Þess er að minnsta kosti tæpast
að vænta að íslenzkir dómstólar leggi
slíkt efni til grundvallar hvað sem
síðar kann að verða. — Annars sýn-
ist mér að hugsanlegt hefði verið að
taka til greina kröfur Sigurðar með
skírskotan til almennra grundvall-
arreglna um mannfrelsi án þess að
tekin væri afstaða til skýringa á 73.
gr. stjómarskrárinnar og 11. gr.
mannréttindasáttmálans, en sá þátt-
ur er utan þessarar umræðu.
Af framangreindum forsendum
sem ekki standast dregur Jón Steinar
þá fyrirvaralausu ályktun að rök mín
séu í reynd orðin rök gegn því sem
ég vil sanna og lætur að því liggja
að ég sé kominn í mótsögn við sjálfan
mig, en hann verður að sætta sig við
það að hagræðingarstarf á sannleik-
anum hans hefur engin áhrif á rök-
semdafærslu mína.
Kjami málsins er ekki sá hvort
dómur Mannréttindadómstólsins sé
þungur áfellisdómur yfir Hæstarétti,
heldur miklu fremur hversu langt
vald dómstóla nái til að móta reglur
og í umboði hvers þeir setji þær. Það
fæst Jón Steinar ekki til að ræða.
Um rökbundin tengsl
Hið síðara atriði sem Jón Steinar
Sigurður Líndal
„Kjarni málsins er ekki
sá hvort dómur Mann-
réttindadómstólsins sé
þungur áfellisdómur
yfir Hæstarétti, heldur
miklu fremur hversu
langt vald dómstóla nái
til að móta reglur og í
umboði hvers þeir setji
þær. Það fæst Jón
Steinar ekki til að
ræða.“
ræðir í grein sinni er sú kenning að
rökbundin tengsl séu milli réttar til
að stofna félag og þess að standa
utan félaga. Ef félagafrelsi sé vernd-
að leiði óhjákvæmilega af því að rétt-
ur manna til að standa utan félaga
sé að sama skapi verndaður.
Og til þess nú að bjarga þessari
samsvörunarkenningu í horn grípur
hann til þeirrar röksemdar að segja
að félag sé ekki félag — eða svo að
tilfærð séu eigin orð hans: „[. . .]
Sj úkdómavarnir
og sannleiksást
eftir Sveinbjörn
Dagfinnsson
Undanfarna áratugi hafa íslensk
stjórnvöld, eftir því sem aðstæður
frekast leyfa, reynt að veijast því
að smitsjúkdómar berist til landsins
sem valdið geti nýjum sjúkdómum í
húsdýrum, plöntum og fískum en á
þessu sviði er staða lands okkar betri
en flestra annarra og kann ef tekst
að gæta hennar að gefa okkur nýja
og góða möguleika þó síðar verði.
Aldalöng einangrun búfjár hefur
gert það að verkum að búfjárkvillar
af völdum smitefna sem í öðrum
löndum eru meinlausir geta hér á
landi orðið að drepsóttum.
íslenski hesturinn er laus við alla
hættulega smitsjúkdóma sem vafalít-
ið er einstakt með búfjárstofn. Sama
verður ekki sagt um aðrar búfjárteg-
undir þó giftusamlega, hafí ekki bor-
ist hingað sumir þeirra sjúkdómar
sem mönnum stendur hvað mest ógn
af.
Búfjársjúkdómar
Smitsjúkdómar sem heija búfjár-
stofna á íslandi eru innfluttir á sið-
ustu öldum og áratugum með búfé
og búfjárafurðum þó dæmi séu um
að sjúkdómar hafí borist með mönn-
um. Sérfræðingartelja, svo dæmi séu
talin, að riðuveiki, hundafár, fjár-
kláði, kýlapest, hringskirfí, gama-
veiki, mæði, miltisbruni, svínapest
og nautaberklar hafí borist með búfé
eða búfjárafurðum til landsins á síð-
astliðinum áratugum. Sjúkdómum
þessum hefur síðan verið útrýmt eða
haldið í skefjum með miklum til-
kostnaði. Listinn mun samt langur
yfír þá búfjársjúkdóma sem þrátt
fyrir allt hafa ekki borist hingað og
af þeim sjúkdómum stendur flestum
hvað mest ógn af gin- og klaufaveiki.
Eitt dæmi má rifja up um afleið-
ingr af gin- og klaufaveiki. Veikin
barst til Bretlands fyrir nokkuð
mörgum árum með hráu kjöti sem
flutt hafði verð inn frá Argentínu.
Kjötleifar eða bein af þessu argen-
tíska kjöti bárust í svín á bæ, þar
sem kjötið hafði verið til neyslu.
Þaðan breiddist veikin út með ógn-
arhraða um nágrennið og varð að
stórfaraldri. Niðurskurði var m.a.
beitt til útrýmingar veikinni. í far-
aldrinum þurfti að fella eða drápust
114.000 svín, 212.000 nautgripir og
108.000 sauðkindur. Beinn kostnað-
ur breska ríkisins vegna bóta, launa-
greiðslna og annars var 35,1 milljón
sterlingspunda. Óbeint tjón er talið
hafa verið tvöföld þessi upphæð.
Hættan á að gin- og klaufaveiki
berist hingað vofír stöðugt yfír að
mati sérfræðinga. Hún blossaði t.d.
upp sl. vor á Italíu og var þá rakin
til Austur-Evrópulanda.
Varnaraðgerðir
Mat íslenskra sérfræðinga á ógn
þeirri sem vofir yfír ef nýir sjúkdóm-
ar berast til landsins í húsdýr, plönt-
ur og físka, veldur því að þeir eru
mjög á varðbergi og leggja þunga
áherslu á það við stjórnvöld að hafa
sem mesta aðgát gagnvart hverskon-
ar innflutningi sem gæti futt með
sér nýja smitsjúkdóma.
Á þeirri forsendu hafa verið sett
ýmis lagaákvæði á liðnum áratugum
og af núgildandi lögum um slíkt efni
má nefna lög um eftirlit með fram-
leiðslu á fóðurvörum, lög um loðdýra-
rækt, lög um innflutning plantna og
lög um dýrasjúkdóma og varnir gegn
þeim frá því í apríl sl.
í reglugerð nr. 251 frá 1992 um
tollfijálsan farangur ferðamanna og
farmanna við komu frá útlöndum,
5. gr., eru meðal vara sem innflutn-
ingur er bannaður á eftirtaldar vöru-
tegundir: Undir fyrsta tölulið eru
talin upp ávana- og fíkniefnalyf, þ.
á m. heróín, kókaín, kannabis o.fl.
Undir öðrum tölulið ertalið upp ósoð-
ið kjötmeti og kjötvörur ýmiskonar.
Þurrkað kjötmeti ósoðið, reykt svíns-
læri, beikon, svínahryggir, reyktar
ósoðnar pylsur, ósoðnir fuglar, fugla-
innyfli fersk eða fryst, innmatur,
svið og blóð. I þriðja tölulið er talin
upp ósoðin mjólk, ósoðin egg, eggja-
duft og sykraðar eggjarauður.
Flestar nálægar þjóðir hafa
strangt eftirlit með innflutningi mat-
væla í þágu sjúkdómavama. Svíar
hafa t.d. vegna salmonellusýkinga
ítrekað bannað innflutning á kjöti frá
Danmörku. Síðast gerðist það í júní-
lok þessa árs.
Tollgæslumenn landsins hafa það
viðfangsefni að framfylgja Iögum og
reglum, vegna innflutningsbanns á
matvælum og er verulegt magn á
hveiju ári tekið af þeim sem leitast
við að sniðganga lög og reglur og
því miður eru sagnir um að eitthvað
komist inn í landið af slíkri bannvöru
því margra virðist freista erlent kjötá
matarborðið.
Sveinbjörn Dagfinnsson
„Persónulega eru mér
það tíðindi að ég teljist
hatursmaður utanríkis-
ráðherra og svarinn
persónulegur og póli-
tískur fjandmaður
hans.
Framkvæmd mála virðist ekki
samræmd hjá tollgæsluyfirvöldum,
þannig sæta þeir sektum sem staðn-
ir eru að brotum annars staðar en á
Keflavíkurflugvelli auk þess að ólög-
mætur innflutningur er tekinn af
þeim og brenndur. Sektum hefur
ekki verið beitt gagnvart þeim sem
leitast við að bijóta eða bijóta reglur
á Keflavíkurflugvelli um ólögmætan
innflutning matvæla.
Nýlegur atburður á Keflavíkur-
flugvelli hefur valdið mikilli umræðu,
án vafa fyrir þá sök að þar átti eigin-
kona utanríkisráðherra sem var á
ferð með manni sínum hlut að máli,
en hún reiddi á farangursvagni þeirra
matvæli, sem óheimilt er að flytja inn
Málinu er þannig háttað, að Mann-
réttindadómstóllinn hefur talið að
félög, sem stofnuð eru með landslög-
um til að gegna skilgreindum stjórn-
sýsluverkefnum, séu alls ekki félög
í skilningi 11. gr. sáttmálans."
Dómstóllinn notar nú reyndar orðið
félag (association) í dómi sínum,
þannig að ekki er Jón Steinar alls
kostar nákvæmur. Athygli vekur
einnig að Jón Steinar nefnir einungis
félög sem stofnuð séu með landslög-
um. Nú er mér ekki kunnugt um það
hvort algengt er í Evrópu að félög
séu stofnuð með þeim hætti. Hins
vegar heyrir slíkt til algerra undan-
tekninga hér á landi og því varla
ástæða til að ræða þau hér.
Hitt er tíðkast að félög séu stofnuð
að fijálsu frumkvæði manna, en sé
síðan með lögum fengin einhvers kon-
ar gæzla almannahagsmuna og þá
jafnframt tiltekið stjórnsýsluhlutverk
á afmörkuðu sviði. Kemur þá einkum
tvennt til: Annars vegar að lögboðið
sé að sá félagsskapur skuli vera til,
enda gæti það almannahagsmuna og
gegni þar af leiðandi tilteknu stjórn-
sýsluhlutverki; hins vegar að mönnum
sé fijálst að stofna félag — en það
annist samkvæmt landslögum til-
tekna gæzlu almannahagsmuna og
gegni stjómsýsluhlutverki í samræmi
við það, ef stofnað verður.
Dæmi um hið fyrrnefnda er Lög-
mannafélag íslands, sem stofnað
var 1911, en löggilt til nokkurs
eftirlitshlutverks með lögmönnum
með Iögum um málflytjendur sem
sett voru 1942. Enginn lagaboð
knúðu lögmenn til að stofna félagið,
en þegar það hafði starfað í rúm 30
ár var því falið framangreint hlut-
verk og skylduaðild lögleidd. Ef Lög-
mannafélagið hefði aldrei verið
stofnað hefði vafalaust mátt haga
eftirliti með lögmönnum á annan
hátt, t.d. hefði dómsmálaráðuneytið
getað annazt það. Eftir framan-
greinda löggildingu verður félagið
ekki langt niður nema lögum verði
breytt. En sú leið var valin að lög-
þvinga menn til virks stuðnings við
málstað sem menn eru ef til vill and-
vígir, en samkvæmt kenningu Jóns
er það leyfilegt af því að Lögmanna-
félagið hætti árið 1942 að vera félag
samkvæmt 11. gr. sáttmálans.
Dæmi um hið síðarnefnda eru al-
menn stéttarfélög. í lögum um stétt-
í iandið og voru þau gerð upptæk
af tollgæslu.
Sakbending og
sannleiksást
I umfjöllun fjölmiðla um mál þetta,
hefur það m.a. gerst að blaðamaður
á Morgunblaðinu, Agnes Bragadótt-
ir, veittist að starfsmönnum landbún-
aðarráðuneytisins og fjölmiðlafólki.
I grein hennar undir fyrirsögninni
„Sannleiksást fjölmiðla" segir hún
m.a.: „Ég hef upplýsingar um að
starfsmenn landbúnaðarráðuneytis-
ins höfðu að fyrra bragði samband
við fjölmiðla og buðu fram upplýs-
ingar um meinta kjötinnflutningstil-
raun,“ og nefndi í þessu sambandi
Tímann, DV, Pressuna og Stöð 2.
I málgagni utanríkisráðherra, Al-
þýðublaðinu, í nafnlausri grein undir
fyrirsögninni „Glæpareifari aldarinn-
ar“ er sakbending, þar sem nefndir
eru þrír ráðuneytismenn „sem létu
til skarar skríða“ við að upplýsa fjöl-
miðla um meint kjötsmygl utanríkis-
ráðherrafrúarinnar". Einn þeirra sem
sakbending beinist að er undirritað-
ur. í greininni segir m.a.: „Eðlilegast
er því að álykta að frágengnum ráð-
herra sé hér um að ræða ráðuneytis-
stjórann Sveinbjörn Dagfinnsson,
eða skrifstofustjóra hans, viðtakanda
minnisblaðsins frá „Deep Throat“ ...
Þetta eru með öðrum orðum menn-
irnir í innsta hring, sem ásamt með
öðrum í landbúnaðarráðuneytinu létu
til skarar skríða við að upplýsa fjöl-
miðla um meint kjötsmygl utanríkis-
ráðherrafrúarinnar ... Þessi fram-
varðasveit landbúnaðarkerfisins hat-
ar reyndar utanríkisráðherra og for-
mann Alþýðuflokksins eins og pest-
ina, eftir margvísleg átök vð hann í
ýmsum ríkisstjórnum út af landbún-
aðarmálum ... Mennirnir að baki
fréttunum, sem duldust bak við nafn-
leynd, eru allir svarnir pólitískir eða
persónulegir fjandmenn utanríkis-
ráðherrans, og vildu koma á hann
höggi, hvað sem það kostaði."
Hér er beitt þekktum brögðum
áróðursmeistara á ýmsum tímum.
Misgerðir eða áformað brot skal fal-