Morgunblaðið - 26.09.1993, Blaðsíða 6

6 B
p.eor H5rHwana& .
MORGUNBLAÐIÐ
MANNLÍFSSTRAUMAR
m i j m i/yyys«1« a, i a m ohom
SUNNUDAGUR 26. SEPTEMBER 1993
IJMXIVERFISiyiÁL/Getur vatn kveikt ófribarbál?
Vegir
vatnsins
í BÓKINNIUM VEGINN segir
Lao Tse: „Hin æðsta dyggð er
eins og vatnið. A allan hátt er
það nytsamt. An baráttu sest
það að þar sem auðvirðilegast
þykir. Þannig er Alvaldið."
Þessar heimspekihugleiðingar
sáu dagsins ljós fyrir tæpum
2400 árum. Þar er lýst eiginleik-
um hins rennandi vatns og það
lofsungið um leið. Nú átímum
eru þessi orð þörf ábending,
bæði vegna þess að veruleg
hætta er á styrjöldum þjóða í
milli vegna hins ferska vatns á
jörðinni og líka vegna siðferði-
legrar skírskötunar sem í henni
felst.
Blómleg menningarskeið í sögu
mannkyns hafa frá örófi alda
orðið í námunda við rennadi vatn
— í breiðum dölum og við fijósama
óshólma. Þar var land freistandi
til búsetu. Þar myndaðist þéttbýli.
Þar gafst íbúum
tækifæri til að
iðka fleira en hið
daglega brauðst-
rit. í sliku um-
hverfí var vagga
þeirrar menning-
ar sem við þekkj-
um og metum
enn í dag. En þróunin hefur verið
ör. Hagur jarðarbúa hefur tekið
mikium breytingum. Menningar-
skeið rísa og falla. Sú staðreynd
stendur þó enn; þar sem ekki er
vatn, þar er heldur ekkert líf.
Nú er svo komið að geigvænleg-
ur vatnsskortur er yfirvofandi víða
um heim og orsakimar margþætt-
ar. Á norðlægum slóðum hinna
iðnvæddu þjóða er hættuleg meng-
un vatns ofarlega á baugi. Hreint
ómengað vatn er að verða mun-
aðarvara. Þar er líka lögð mikil
áhersla á tækninýjungar og endur-
vinnslu vatns. Alvarlegur skortur
er þó á næstu grösum..
Ekki er hann þó. sambærilegur
við það sem gerist hjá vanþróuðum
þjóðum, sem byggja löndin um
miðbik jarðar — í Austurlöndum
nær, Mið-Afríkuríkjum og um mið-
bik Asíu. Þar gætu deilur um að-
gang að vatni orðið kveikjan að
ófriðarbáli sem erfítt væri að
slökkva, rétt eins og olíulindir voru
stríðseplið á þessum slóðum á 8.
áratugnum. Friðarhorfur eiga
fyrst og fremst undir því, hvernig
þessum þjóðum tekst að koma sér
saman um þessa grundvallarauð-
lind jarðar — vatnið.
Vatnið er að vísu endumýjanleg
auðlind ef menn umgangast það
samkvæmt náttúrulegum lögmál-
um þess, en heildarvatnsmagnið
sem jörðin hefur til úthlutunar er
takmarkað. Það hefur sitt hámark
sem verður ekki breytt.
Alþjóðlegar stofnanir hafa gert
úttekt á stöðu þessara mála. Þar
kemur í ljós að í 26 þjóðlöndum
er íbúafjöldinn orðinn meiri en svo
að vatnsforðinn nægi íbúunum til
framdráttar. Vatnsnotkun á
heimsmælikvarða hefur þrefaldast
frá árinu 1950. Ör og vaxandi
fólksfjölgun ræður þar méstu um.
í Afríku er alvarlegur vatnsskortur
í 11 ríkjum, í Mið-Austurlöndum
teljast 9 af 11 ríkjum búa við
vatnsskort svo dæmi sé tekið. Um
40% af þjóðum heims þurfa að
eiga undir öðrum þjóðum um að-
gang að vatni. Þar reynir á sam-
stöðu nágranna.
Þótt stutt sé síðan umræður um
þessi mál hófust á alþjóðavett-
vangi þykir nú brýnt að fínna far-
sæla lausn.
Nú þykir þjóðum kostur að eiga
sér land nærri upptökum stórfljóta
og sumar þjóðir þykjast þar með
hafa ráð þeirra sem neðar búa í
hendi sér. Geti jafnvel ráðskast
með farvegi árinnar að eigin geð-
þótta. Tökum Egyptaland sem
dæmi: í landinu búa 56 miljónir
manna. Framtíð þeirra er alger-
lega háð vatninu í Nfl. Áin Nfl
rennur um 8 Afríkuríki áður en
hún kemst til Egyptalands. Upp-
tök hennar eru langt inni í landi
þar sem hún greinist i Bláu Nfl
og Hvítu Níl. Bláa Nfl á upptök á
hásléttum Eþíópíu þar sem 85%
af vatnsmagni árinnar fellur sem
regn. Hvíta Níl á upptök í Viktor-
íuvatni en báðar sameinast þær í
Súdan áður en til Egyptalands
kemur. Þetta lengsta fljót jarðar,
sér 9 löndum fyrir vatni og
Egyptaland er þeirra síðast í röð-
inni! Anvar Sadat, forseti Egypta-
lands, sagði eitt sinn að ekkert
gæti leitt þjóð hans út í styijöld
nema átök um vatn.
í Mið-Asíu eiga 5 nýfijáls ríki
í miklum erfíðleikum vegna vatns-
skorts. Lengi gerðu þau sér vonir
um að Sovétríkin mundu sjá þeim
fyrir nægilegu vatni úr miklu
vatnsforðabúri Síberíu. Þær vonir
eru nú brostnar. í Kína búa 22%
jarðarbúa. Þar er þó aðeins að
finna 8% af því sem jörðin getur
veitt af fersku vatni. Þar fjolgar
fólki um 15 miljónir árlega. í Ind-
landi og Bangladesh standa eilífar
deilur um vatnið í hinu mikla
Gangesfljóti.
Þessi dæmi eiga sér hliðstæður
víða þótt með tilbrigðum sé. Hætt-
an eykst stöðugt á því að deilurn-
ar leiði til styijaldarátaka. Á þess-
um slóðum getur í raun engin ein
þjóð aukið sitt vatn án þess að
skerða hlutdeild annarrar. Mann-
legur máttur breytir engu um
heildarvatnsforða jarðar. Hins
vegar geta menn sparað það vatn
sem tiltækt er og endurnýtt. í ísra-
el hafa menn t.d. tekið tölvutækni
í þjónustu sína. Nú eru akrar þar
vökvaðir nákvæmlega með því
vatnsmagni sem kemur rótum
plantna til góða, ekkert fer til spill-
is. Þannig sparast vatnið í því til-
viki um þriðjung.
Nú eru allir sammála um nauð-
syn þess að fjallað verði um þessi
mál á alþjóðavettvangi. Samein-
uðu þjóðirnar og Alþjóðabankinn
hljóta að eiga þar dijúga aðild.
Semja verður lög og reglugerðir
sem við eiga við ólíkar aðstæður.
Tryggja verður að hver þjóð gefi
upplýsingar með vissu millibili um
vatnsbúskapinn heima fyrir og
tryggja verður að engin þjóð gangi
með skarðari hlut frá borði en
næstu nágrannar. Óneitanlega
vakna þá aðrar spurningar: Hver
á að annast umsjón og eftirlit á
því að öllu sé framfylgt lögum
samkvæmt? Hvemig á að ákvarða
réttindin? Á að byggja á landfræði-
legum eða sögulegum forsendum?
En fyrsta skrefið væri líklega að
skilgreina hvar brýnast er að leysa
vandann og fínna farsæla lausn.
Þá verður eftirleikurinn auðveld-
ari. Þar verður góður samstarfs-
vilji að vera fyrir hendi og skilning-
ur á því að komi til ófriðar þjóða
í milli um hlutdeild að þessari tak-
mörkuðu auðlind jarðar verður
enginn sigurvegari.
eftir Huldu
Valtýsdóttur
REIKINÁMSKEIÐ
Austurland:
Ókeypis kynningar og heilun. Kl. 20:
Fáskrúðsf. mánud. 27. sept. í Skálavík.
Eskif. þriðjud. 28. sept. Slysavarnah.
Neskaupstað miðvikud. 29. sept. Egilsbúð.
Seyðisfirði. fimmtud. 30. sept. Herðubreið.
Egilsst. föstud. 1. okt., Tjaldsst.húsinu.
Námskeið í 1. og 2. stigs reiki verður á Egils-
stöðum (sama stað) laugardaginn 2. okt. og
sunnudaginn 3. okt. kl. 10-17.
Framhaldsnámskeið (eftir reiki 2) verður á
sama stað laugard. kl. 18-23.
r Bergur Björnsson,
L_ reikimeistari.
Reykjavík:
Kynning og heilun (300 kr. í hússjóð) öll fimmtudagskvöld kl. 20, í Bolholti 4,
4. hæð.
Námskeið í 1. og 2. stigs reiki í Bolholti 4, 9. og 10. okt. kl. 10-17.
Frekari upplýsingar í síma 91-623677.
VZterkurog
kJ hagkvæmur
auglýsingamióill
?
Frá vinstri talið: Seppelt Pinot-Chardonnay Brut, Lindemans-des-
sertvín, Santa Rita Cabernet Sauvignon og Santa Carolina Char-
donnay.
VÍN/Hvað er nýtt á sérlista Á TVR ?
Nýjungar ur
Nýja heiminum
Á UNDANFÖRNUM vikum og mánuðum hafa ýmsar nýjungar
verið að bætast við á sérlista ÁTVR. Kennir þar margra grasa
og má finna mörg mjög skemmtileg vín en jafnframt á hóf-
legu verði meðal nýjunganna. Nýjaheimsvín skipa áberandi
sess á sérlistanum sem fyrr og verður hér á eftir greint frá
því sem helst má mæla með. Raunar gefst þeim, sem vilja bjóða
til veglegrar veislu, nú kostur á að veita einungis Nýjaheim-
svín allt kvöldið, allt frá freyðivíninu á undan, hvítvíninu með
forréttinum, rauðvíninu með aðalréttinum og dessertvíninu
með eftirréttnum. Rr það í raun alls ekki svo vitlaus kostur!
mikla hrifningu á síðasta Vinexpo
í Bordeaux, fyrr á árinu.
Santa Carolina Chardonnay er
vín sem stendur fyrir sínu eitt og
sér en er einnig pottþétt með
mat. Gullfalleg flaska skemmir
heldur ekki fyrir.
Því miður stóðst hins vegar
rauðvínið, Cabernet Sauvignon,
frá Santa Carolina ekki þær vænt-
ingar, sem hvítvínið hafði byggt
upp. Það er skammlaust en að
flestu leyti óspennandi, þó að
flaskan sjálf standi fyrir sínu.
Santa Rita
Miklu frekar má mæla með öðru
Cabernet Sauvignon-víni frá Chile,
nefnilega Santa Rita Riserva
(1.160 krónur). Þetta er yndislegt
vín, bragðmikið og ávaxtaríkt en
jafnframt með silkimjúkri áferð.
Þetta er vín sem hentar með
fjölmörgum réttum, ekki síst góðu
lamba- eða nautakjöti og ostum.
Einnig er í boði hvítvín frá
Santa Rita, sem líkt og hvítvín frá
Bordeaux er blanda úr Sauvignon
Blanc og Sémillon. Ódýrt og þægi-
legt vín, sem ætti að henta vel sem
fordrykkur eða með léttum fisk-
réttum.
Lindemans
Til að kóróna allt saman má
benda á ástralska dessertvínið frá
Lindémans. Þetta er vín í anda
frönsku Sauternes-vínanna unnið
úr bortrytis-mygluðum Sémillon
berjum. Þetta er óvenjulegt vín en
að sama skapi einnig mjög
skemmtilegt vín. Dökkur nánast
appelsínugulur litur, ljúfur ilmur
og sætt og margslungið bragð þar
sem Sémillon tekur á sig töluvert
aðra mynd en í Sauternes-vínun-
um frá Bordeaux.
Fyrir þá sem una eðalsætum
vínum (sem ættu ejginlega að vera
allir þeir sem á annað borð hafa
gaman af góðum vínum) ætti það
að vera skylda að reyna þetta ástr-
alska sælgæti, t.d. með ferskum
jarðarberjum!
Þetta vín er ekki ódýrt (1.350
fyrir hálfa flösku) en það er held-
ur alls ekki dýrt ef haft er í huga
hvað flaska af Sauternes kostar.
Seppelt
A
Ifyrsta skipti, að því er ég best
veit, er nú hægt að kaupa ástr-
ölsk freyðivín á Islandi. Er um að
ræða tvö vín, bæði frá fyrirtækinu
Seppelt í Barossa. Þetta fyrirtæki,
sem stofnað var
árið 1851, fram-
leiðir mjög fjöl-
breytt úrval vína
en er ekki síst
þekkt fyrir freyði-
vínin.
Vínin sem um
er að ræða eru
annars vegar Gre-
at Western Brut (870 krónur) og
hins vegar Pinot Chardonnay Brut
(1.320 krónur).
Great Western er í sjálfu sér
mjög einfalt freyðivín framleitt úr
óljósri blöndu vínbeijategunda.
Þetta er hins vegar jafnframt í
alla staði mjög þægilegt, þurrt og
viðkunnanlegt freyðivín fyrir þetta
verð (líklega ein bestu kaupin í
freyðivíni þessa stundina) og nýtur
gífurlegra vinsælda í Ástralíu, þar
sem varla er annað freyðivín
drukkið.
Dýrara vínið er eins og nafnið
gefur til kynna framleitt úr sömu
beijum og alvöru kampavín, nefni-
lega Pinot Noir og Chardonnay.
Það leynir sér ekki í bragðinu og
er gaman að sjá hvernig þessi
eðalber spjara sig hinum megin á
hnettinum. Rétt eins og með Great
Western er verðið einstaklega gott
fyrir vín í þessum gæðaflokki.
Santa Carolina
Eitt skemmtilegasta hvítvínið
sem um nokkurt skeið hefur rekið
á flörur okkar á þessu ári hlýtur
að vera Chardonnay 1992 (1.060
krónur) frá framleiðandanum
Santa Carolina í Maipo-dalnum í
Chile. Santa Carolina er ein
stærsta Bodega Chile og var fyrir-
tækið stofnað árið 1875.
Dökkgulur liturinn gefur strax
til kynna að hér er ekkert meðal
vín á ferð. Þetta vín er enda hrein-
asta bragðsprengja, sneisafullt af
hitabeltisávöxtum og eik. Það er
því ekki að furða að það vakti