Morgunblaðið - 31.10.1993, Síða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1993
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1993
23
lltorgtiiiftfafetfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjómarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
*
Utgefendur axla
kostnaðaraukann
Landsfeður státa stundum
af því við hátíðleg tæki-
færi að Islendingar séu mesta
bókaþjóð veraldar. Sú stað-
hæfing styðst við fjölda útgef-
inna bóka hér á landi, mældan
á mælikvarða höfðatölu. Því
er gjarnan bætt við að megin-
þættir í menningararfleifð
okkar, móðurmálið og bók-
menntirnar, séu hornsteinar
fullveldis okkar og þjóðernis.
í ljósi þessa var það nokkurt
reiðarslag fyrir bókaþjóðina
þegar Skíma, málgagn móður-
málskennara, greindi frá nið-
urstöðum könnunar hér á
landi, þess efnis, að bóklestur
barna og unglinga hefði verið
40% minni á árinu 1991 en
1985. Það var því ekki að
ástæðulausu að Bókasamband
íslands efndi til sérstaks átaks
til að auka lestúr ungs fólks
með stuðningi menntamála-
ráðuneytisins, kennarafélaga,
fjölmiðla og fleiri aðila.
í ljósi þessarar viðleitni, að
standa vörð um og styrkja
bóklestur og bókmenntir, var
að vonum deilt um þá ákvörð-
un stjórnvalda að leggja virðis-
aukaskatt á bækur og prent-
miðla. Rökstuddar líkur stóðu
til þess að ákvörðun stjórn-
valda um 14% virðisaukaskatt
veikti samkeppnisstöðu bókar-
innar og þeirra starfsgreina
sem að henni standa bæði út
á við gagnvart erlendu prent-
verki og inn á við gagnvart
þeim gjafavörum öðrum sem
bókin þarf að keppa við á jóla-
markaði.
Staðan í efnahagsmálum
þjóðarinnar, minnkandi at-
vinna og minnkandi almennur
kaupmáttur, magnaði þann
vanda sem bókaútgefendur
stóðu frammi fyrir. Þorri
þeirra, það er flest stærstu
bókaforlögin, hefur nú brugð-
izt við vandanum með athygl-
isverðum hætti. Ákveðið er,
að sögn Jóhanns Páls Valdi-
marssonar, formanns Félags
íslenzkra bókaútgefenda, að
hleypa ekki þeim kostnaðar-
auka sem virðisaukaskatturinn
og tvær gengisfellingar á árinu
leiða til út í verðlagið. Að öðru
óbreyttu hefði þessi kostnaðar-
auki leitt til um 14-20% verð-
hækkunar bóka, að sögn Jó-
hanns Páls, sem raskað hefði
stöðu bóka á markaðinum, það
er valdið hvoru tveggja, aukn-
um útgjöldum heimila og ein-
staklinga sem huga á bókaka-
up þetta árið og ýtt þeim að
hluta til frá slíkum kaupum.
Bókaútgefendur leitast sum sé
við að halda verði bóka sem
næst óbreyttu og mæta tekju-
skerðingunni með öðrum
hætti, m.a. með því að „aug-
lýsa ekki einstaka bókatitla í
ljósvakamiðlum fyrir jólin“.
Formaður Félags íslenzkra
bókaútgefenda sagði um þetta
efni í viðtali við Morgunblaðið
í fyrradag:
„Aðstæður eru allar þannig
í samfélaginu að við teljum
ótækt að hækka bókaverð sem
nemur virðisaukaskattinum,
tveimur gengisfellingum og
almennum verðhækkunum. Af
þeirri ástæðu höfum við valið
að grípa til allra mögulegra
aðgerða til að draga saman
kostnað og ná sem mestri hag-
ræðingu í allri okkar starf-
semi. Og stærsti einstaki liður-
inn sem er á okkar valdi í þessu
sambandi er auglýsingakostn-
aðurinn." Formaðurinn tók þó
fram að bókaútgefendur
myndu sameiginlega standa
að auglýsingum í sjónvarpi til
að minna landsmenn á tilvist
bókarinnar, sérstökum bóka-
tíðindum yrði dreift inn á öll
heimili landsins og í prent-
miðlum myndi sem fyrr vera
hægt að ganga að upplýsing-
um um einstakar bækur.
Það er fátt, ef nokkuð, mik-
ilvægara fyrir atvinnulífíð,
heimilin og þjóðarbúskapinn
en að halda þeim stöðugleika
í efnahagslífi og verðlagi sem
unnizt hefur og sýnir sig í
minni verðbólgu hér en í helztu
viðskiptalöndum okkar síðustu
misserin. Þessi stöðugleiki er
ein af mikilvægari forsendum
þess að vinna þjóðarbúskap
okkar upp úr efnahagslægð-
inni. Það er því af hinu góða
þegar áhrifaaðilar á verðlag í
landinu taka ákvarðanir af
þeim toga sem þorri bókaút-
gefenda hefur nú gert.
Ákvarðanir sem styrkja stöðu
bókarinnar og bókmenntanna.
á markaðinum og í samfélag-
inu sem og stöðugleikann í
efnahagslífinu. Fólkið í land-
inu þarf að láta bókina njóta
þessarar jákvæðu afstöðu.
41
• HEITI OG
kenningar eru skáld-
skaparorð í stað
venjubundinna laus-
málsorða, umritanir
og tákn sem stundum
þarf að ráða einsog
gátur; oft með rætur í goðafræði
lengst aftur í öldum; eygló er tilað-
mynda heiti en jafnframt sólartákn
einsog guðsauga hjá Jónasi; kenn-
ingin lyngfiskur merkir ormur. En
á sama hátt og skip heiðríkjunnar
merkir ský eða skip eyðimerkurinn-
ar úlfaldi, þannig mætti segja að
heitið guðsauga gæti einnig verið
kenningin auga guðs: sólin á sama
hátt og dagstjarna er stjarna dags.
Allir kaþólskir menn vissu að lilja
í skáldskap merkti guðsmóðir og
geisli Kristur. Táknmyndaskáld-
skapur er því ævafom, ekkisízt í
íslenzkum, eða norrænum, skáld-
skap. í rímnaskáldskap verður mik-
ið af kenningum stirðnaðar formúl-
ur og þá hverfa myndræn áhrif.
Er hið sama að gerast í módern-
isma? mætti spyija. Sumir telja að
fomar kenningar eigi sér fyrir-
myndir í skrautlist víkinga, en það
er þó óvíst. En þannig hefur þá
afstraktlistin einnig getað haft áhrif
á bókmenntimar — eða öfugt ein-
sog Stefán Eiriarsson taldi. En
hvaðsem því líður, þá er tákn-
myndaskáldskapur einskonar
skráut og ástæða til að nota hann
HELGI
spjall
varlega, ef myndmál
og líkingar eiga ekki
að verða að stirðnuð-
um formúlum einsog
í rímunum.
42 • UNGLING- -
urinn í skóginum er að dómi Amar
Ólafssonar á mörkum módernis-
mans enda flest skiljanlegt í kvæð-
inu ef að er gáð. Nútímaljóð þarf
ekki að merkja hið sama og módern-
ismi.Þannig segir dr. Öm að ein-
kenni módernismans vanti tilað-
mynda að mestu í atómskáldskap.
Hann hlýtur þá að vera nokkum-
veginn skiljanlegur, röklegur og
með allgóðu samhengi. Það þótti
aðvísu ekki á sínum tíma þegar
viðmiðunin var að mestu eða ein-
göngu við hefðbundinn skáldskap
en nú er hún við allskyns afbrigði
expressjónisma og súrrealisma og
þá verður niðurstaðan önnur. En
því má þá bæta við að fræðimenn
hafa ekki allir eina skoðun á ein-
kennum módernisma enda umdeil-
anlegt hvort hann á einungis að ná
yfir sérsúrrealistísk eða expressjón-
istísk kvæði. Sorg fellur síðuren svo
undir fræðilega skilgreiningu dr.
Arnar og alls ekki ef haft er í huga
hvernig kvæðið vex úr efni Opinber-
unarbókarinnar. Samt ber það
margvísleg einkenni módernisma,
svo mótsagnakenndar sem þessar
skilgreiningar eru enda eru allar
lýsingar á kvæðum ógildár í raun
og veru nema vitnisburður kvæðis-
ins um sjálft sig.
Þannig skyldu fræðimenn t.a.m.
huga betur en þeir hafa gert að
ummælum Steins Steinars um Tím-
ann og vatnið, þegar hann sagði í
samtölum okkar: „Það er engin
formbylting í þessum kvæðum.
Tíminn og vatnið er, eins og þú
veizt sjálfur, varíeraðar terzínur.
Það er ákaflega gamalt form og
þrælklassískt. Terzínurnar í Tíman-
um og vatninu eru ekki alltaf reglu-
legar, það er öll formbyltingin.
Ljóðaflokkurinn í heild er upphaf-
lega hugsaður sem ballett byggður
á goð- og helgisögnum. Jú, það var
nú meiningin, hvað sem þú segir.
Eitt kvæðið studdist t.d. við Veda-
bækurnar, annað við sagnir um
Parzival og Graal... og enn annað
yið för Odysseifs."
Steinn meinti það sem hann
sagði. Og hann einn vissi hvað fyr-
ir honum vakti. Ljóð sín lagði hann
ekki við hégóma. En þess má einn-
ig geta að Sveinn Skorri Höskulds-
son hefur sýnt framá að Steinn
hafði í huga að tengja kvæðin í
Tímanum og vatninu með nafngift-
um við goð- og helgisagnir - og þá
með hliðsjón af Eyðilandinu.
M
(meira næsta sunnudag)
ÞAÐ ER SJALDGÆFT
að ríkisstjórnir komi
þjóðinni þægilega á
óvart. Það gerði ríkis-
stjórn Davíðs Oddsson-
ar hins vegar með þeirri
yfirlýsingu um aðgerðir
í vaxtamálum sem birt
var í gær, föstudag, á blaðamannafundi
sem fjórir ráðherrar efndu til. Bersýnilegt
er að yfirlýsingin kom mönnum í opna
skjöldu. Þó fer ekki á milli mála að þessar '
aðgerðir hafa verið lengi í undirbúningi.
Þær eru svo margþættar að óhugsandi er
að þær hafí orðið til á nokkrum dögum.
Líklegt má telja að þær hafí verið í undir-
búningi frá því síðari hluta sumars eða
snemma í haust, sennilega fyrst og fremst
í viðskiptaráðuneyti og forsætisráðuneyti.
Viðbrögð banka og sparisjóða benda til
þess að forráðamönnum fjármálastofnana
hafl verið ókunnugt um hinar fyrirhuguðu
aðgerðir þar til einum eða tveimur dögum
áður en ríkisstjórnin kynnti þær. Yfirlýs-
ingin hefur ekki síður komið þeim á óvart
en öðrum. Þannig á það líka að vera. Hér
er ekki um svonefndar handaflsaðgerðir
að ræða heldur nútímalegar aðferðir þess
aðila sem hefur mest umsvif á fjármála-
markaðnum, þ.e. ríkisins, til að hafa áhrif
á þróun markaðarins. Hér er að gerast
það sama og þegar fjármálaráðherra Breta
tilkynnir vaxtalækkun eða bankastjóri
þýzka seðlabankans. Þessir aðilar gera
ákveðnar ráðstafanir sem hafa áhrif á hinn
opna peningamarkað.
Fyrsta vísbending um að slíkt væri í
aðsigi, var yfírlýsing Davíðs Oddssonar,
forsætisráðherra, hér í Morgunblaðinu á
laugardag fyrir viku, þar sem hann lýsti
þeirri skoðun sinni að vextir þyrftu að
lækka um nokkur prósentustig. Þar sem
þessi afstaða forsætisráðherra kom fram
í svari við spumingu um viðbrögð ríkis-
stjórnar vegna samþykktar þings Verka-
mannasambands íslands um uppsögn
samninga 10. nóvember nk. var það mat
Morgunblaðsins í forystugrein daginn eft-
ir, þ.e. sl. sunnudag, að tíðinda mætti
vænta á flármálamarkaðnum.
Raunvaxtástigið hér hefur lengi verið
til umræðu og umdeilt. Viðskiptabankarn-
ir hafa jafnan svarað því til að þeir gætu
ekki ráðið vaxtastiginu, heldur væri það
hinn svokallaði eftirmarkaður sem það
gerði. Sú skýring er rétt að verulegu leyti.
Veikleikinn í málflutningi bankanna á
undanförnum missemm hefur hins vegar
verið sá að talsmenn þeirra hafa notað
mismunandi röksemdir til þess að réttlæta
vaxtastigið eftir því sem hentað hefur
hveiju sinni. Þó hefur meiri festa einkennt
málflutning bankanna á undanförnum
mánuðum, þ.e. tilvísun til eftirmarkaðar
og lánsfjárþarfar ríkissjóðs. Engu að síður
hefur verið sýnt fram á ákveðna vaxtaþró-
un á hinum opna markaði að undanförnu
sem álitamál er hvort bankarnir hafi fylgt
eftir.
Jón Sigurðsson, formaður bankastjórnar
Seðlabankans, tilgreindi á blaðamanna-
fundi ríkisstjórnarinnar í gær, föstudag,
nokkrar ástæður fyrir hinu háa raunvaxta-
stigi og sagði m.a.: „Loks væri erfið af-
koma bankakerfísins ástæða fyrir háum
vöxtum.“ Hér er auðvitað komið að lykil-
atriði í þessum umræðum. Bankarnir hafa
þurft að leggja gífurlegar fjárhæðir í af-
skriftasjóði til þess að standa undir töpuð-
um útlánum. Til þess að geta það hafa
þeir þurft á ákveðnum vaxtamun að halda
Þeir keppa m.a. við spariskírteini ríkissjóðs
um innlánsfé og hafa af skiljanlegum
ástæðum ekki geta boðið verri innlánskjör
en ríkissjóður. Það er svo önnur saga, eins
og margoft hefur komið fram á þessum
vettvangi, að standi valið á milli banka
kreppu eins og orðið hefur á öðrum Norð-
urlöndum utan Danmerkur, og þá ekki
sízt í Færeyjum, og hás raunvaxtastigs,
hlýtur hið síðarnefnda að verða ofan á.
Pólitísk áhrif yfirlýsingar ríkisstjórnar-
innar um aðgerðir í vaxtamálum verða
gífurleg. Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks hefur átt undir högg að
sækja undanfarin misseri. Hún hefur ekki
náð nægilegum árangri í nokkrum mikil-
vægum málaflokkum. Alveg sérstaklega á
það við um ríkisfjármálin. Ráðherrum hef-
ur gengið erfiðlega að ná tökum á útgjöld-
um hins opinbera, þótt ekki skuli úr því
dregið að nokkur árangur hefur náðst.
Ríkisstjórnin hefur hækkað skatta veru-
lega á einstaklinga, sem hún hefur rétt-
lætt með því að hún hafí lækkað skatta á
fyrirtæki og að skatttekjur ríkissjóðs hafi
ekki aukizt. Auðvitað hafa skatttekjur rík-
issjóðs ekki aukizt á þessum krepputímum
en staðhæfíngar ráðherra um að heildar-
skattbyrðin í landinu hafí ekki aukizt eru
rangar. Fyrir rúmri viku kom skýrt fram
hér í blaðinu skv. upplýsingum frá fjár-
málaráðuneytinu sjálfu að viðbótarskattar
sem lagðir hafa verið á nema um einum
og hálfum milljarði króna og þar að auki
hafa þjónustugjöldin komið til sögunnar.
Allt hefur þetta orðið til þess að þyngja
róðurinn fyrir ríkisstjórnina.
Þá er augljóst að hún hefur enn ekki
tekið á grundvallarvanda sjávarútvegsins
og frumvarp um þróunarsjóðinn, sem er
kjarninn í stefnu hennar að þessu leyti,
hefur enn ekki verið lagt fram á Alþingi,
þótt liðið sé tæpt ár frá því að samkomu-
lag var gert á milli stjórnarflokkanna um
það mál. Loks hafa opinberar deilur milli
ráðherra verið svo miklar, að fremur hefur
minnt á vinstri stjórnir en viðreisnarstjórn.
Þessar deilur hafa gengið svo langt að
jafnvel forsætisráðherra sjálfur hafði orð
á því í útvarpsviðtali fyrir nokkrum dögum
að slíkar deilur ráðherra í hans eigin ríkis-
stjórn minntu um of á vinstri stjórnar sam-
starf.
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar í vaxtamál-
um sýna hins vegar að enn er mikill veigur
í samstarfi flokkanna tveggja. Nái þessar
aðgerðir tilætluðum árangri er alveg ljóst
að pólitísk staða ríkisstjórnarinnar gjör-
breytist. Hið pólitíska andrúm í landinu
gjörbreytist. Ríkisstjómin hefur með þess-
um aðgerðum náð mikilsverðu fmmkvæði.
Hún hefur með þeim vakið vonir hjá fyrir-
tækjum og heimilum um að komast út úr
skuldafjötrum. Veruleg raunvaxtalækkun
mun losa mikla fjármuni sem væntanlega
ganga til lækkunar skulda en ekki nýrrar
eyðslu vegna þess að bæði fyrirtæki og
heimili eru reynslunni ríkari.
Báðir stjórnarflokkarnir ganga sterkari
til sveitarstjórnakosninga næsta vor en
útlit hefur verið fyrir. Stjórnarandstaðan
sem verið hefur í sókn er skyndilega kom-
in í vörn. Þótt framundan sé erfíður vetur
vegna mikils niðurskurðar á þorskveiðum
hefur ýmislegt gerzt í sjávarútvegi sem
kemur á móti því áfalli sem niðurskurður
á þorskveiðum er. Veiðarnar í Smugunni
gefa umtalsverðar tekjur. Úthafskarfa-
veiðar gefa umtalsverðar tekjur. Veiðar á
rækju fjarri heimaslóðum gefa umtalsverð-
ar tekjur.
En fyrst og fremst mun lækkun raun-
vaxta, sem legið hafa eins og þungt farg
á atvinnulífi og heimilum, leysa úr læðingi
nýja krafta sem munu skila sér í efna-
hags- og atvinnulífí landsmanna. Þess
vegna má telja víst, þegar horft verður til
baka, að þessi djarfa ákvörðun núverandi
ríkisstjómar hafí skipt sköpum um feril
hennar.
Hvað gera
bankarnir?
YFIRLÝSING ER
eitt. Framkvæmd
hennar er annað.
Raunvextir lækka
ekki til frambúðar
nema með samræmdum aðgerðum ríkis-
stjórnar og Seðlabanka og með því að fjár-
málastofnanir bregðist við með réttum
hætti en tregðist ekki við. Þess vegna
skiptir miklu máli hver viðbrögð viðskipta-
banka og sparisjóða verða á næstu dögum.
Æskilegt hefði verið að þeir hefðu fylgt í
kjölfar yfirlýsingar ríkisstjórnar með raun-
vaxtalækkun þegar á mánudag. Sam-
kvæmtum fréttum Morgunblaðsins í gær
var Búnaðarbankinn tilbúinn til þess, en
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 30. október
Landsbanki og íslandsbanki ekki. Ætla
verður að bankarnir allir og sparisjóðirnir
taki þessar ákvarðanir fyrir 10. nóvember
nk.
Það er mikið í húfí fyrir bankana sjálfa.
Þeir njóta trausts og það hefur verið tekið
mark á málflutningi forráðamanna þeirra
varðandi vaxtastigið, þótt hnökrar hafí
verið á röksemdafærslunnni, eins og áður
hefur verið vikið að. Nú hefur ríkisstjórnin
gert ákveðnar ráðstafanir sem samkvæmt
fyrri yfírlýsingum bankanna eiga að gera
þeim kleift að lækka vexti. Þá þarf það
að gerast og ekki síðar en á næstu 10
dögum. í annan stað er ljóst að ríkisstjórn-
in ætlar sér að ná fram raunvaxtalækkun
hvað sem tautar. Eða hvernig á að skilja
eftirfarandi kafla í yfirlýsingu ríkisstjóm-
arinnar:„Ákveðið hefur verið að ákvæði
laga um verðtryggingu og vexti verði tek-
in til heildarendurskoðunar í ljósi reynsh
unnar og breytinga á lánsfjármarkaði. í
því skyni hefur viðskiptaráðherra ákveðið
að skipa nefnd til að endurskoða lög nr.
25 frá 1987, vaxtalög, og VII. kafla laga
nr. 13 frá 1979 um efnahagsmál og fleira
(Ólafslög). Nefndin verður skipuð fímm
mönnum: Einum skv. tilnefningu Seðla-
banka íslands, einum skv. tilnefningu við-
skiptabanka og sparisjóða, einum frá hvor-
um stjórnarflokki og einum frá viðskipta-
ráðuneyti, sem jafnframt er formaður
nefndarinnar. Viðskiptaráðherra mun m.a.
beina því til nefndarinnar að hún kanni
hvort vænlegt sé að miða ávöxtun verð-
tryggðra fjárskuldbindinga við ávöxtun
ríkisskuldabréfa til lengri tíma með álagi.
Lögð er áherzla á að nefndin hraði störfum
þannig að Alþingi geti tekið málið til af-
greiðslu sem allra fyrst.“
Þessi kafli í yfírlýsingu ríkisstjómarinn-
ar verður tæpast skilinn á annan veg en
þann að hér sé á ferðinni orðsending til
bankakerfísins um grundvallarbreytingar
á vaxta- og verðtryggingakerfinu, ef ríkis-
stjórnin nær ekki tilætluðum árangri með
aðgerðum sínum nú.
Viðbrögð talsmanna banka og spari-
sjóða hafa hins vegar verið á þann veg
að enginn ástæða er til að ætla annað en
þeir muni fylgja aðgerðum ríkisstjórnar-
innar fast eftir. Þannig sagði Sverrir Her-
mannsson, bankastjóri Landsbanka Is-
lands, í samtali við Morgunblaðið í dag,
laugardag: „Við höfum greint Seðlabank-
anum frá því að Landsbankinn muni að
sjálfsögðu laga sig að og taka fullan þátt
í þeim tilraunum sem hér er verið að ýta
á flot með. Við verðum að sjá hvernig við-
brögð markaðarins verða, áður en við segj-
um nokkuð um það hver okkar næsta
vaxtaákvörðun verður. Það liggur í hlutar-
ins eðli. Ég tel þetta fyrstu alvörutilraun-
ina til þess að hafa áhrif á vaxtastig með
markaðsaðgerðum en ekki handafli."
Valur Valsson, bankastjóri íslands-
banka, sagði: „Með þeim aðgerðum sem
ríkisstjórnin boðar ættu raunvextir að
lækka. Merkilegast í því sambandi er til-
kynning fjármálaráðherra um að hann
muni leita á erlendan lánamarkað, ef vext-
ir lækka ekki á innlendum markaði. Þegar
þurftarfrekasti lántakinn á markaðnum
boðar þannig að hann muni draga sig í
hlé hlýtur það að hafa áhrif á vextina."
Jón Adolf Guðjónsson, bankastjóri Bún-
aðarbanka íslands, sagði: „Búnaðarbank-
inn styður þá tilraun ríkisstjórnarinnar til
lækkunar raunvaxta sem nú er á döfínni
og metur aðstæður þannig að nú sé lag
til þess að árangur náist. Bankastjórnin
hefur þegar lýst því yfír við viðskiptaráð-
herra og Seðlabanka að hún er fyrir sitt
leyti tilbúin að endurmeta vaxtastigið út
frá nýjum forsendum. Það liggur að sjálf-
sögðu í hlutarins eðli að miklu máli skipt-
ir að um þessi nýju viðhorf náist samstaða
meðal samkeppnisaðila."
Baldvin Tryggvason, sparisjóðsstjóri,
sagði: „Við viljum með öllu móti geta lækk-
að vaxtastigið í þjóðfélaginu og höfum
reynt að stuðla að því að vextir hækki
ekki úr hófí fram.“
Með hliðsjón af þessum ummælum
helztu forráðamanna fjármálastofnana
verður að ætla, að bankakerfið fylgi á
eftir ákvörðunum ríkisstjórnarinnar með
sambærilegri raunvaxtalækkun fyrir 10.
nóvember nk. Það verður ekki aðeins ríkis-
stjómin sem fylgist með því hvort svo
verður, heldur einnig verkalýðshreyfíng
og samtök atvinnulífsins svo og allur al-
menningur. Það er mikið í húfi að allir
aðilar bregðist við með réttum hætti til
þess að sá árangur náist sem stefnt er að.
Erlendar
lántökur
LYKILÞÁTTUR I
aðgerðum ríkis-
stjórnarinnar er sá
að fái hún ekki það
lánsfé sem hún þarf
á að halda á innlendum lánamarkaði með
þeim kjörum sem hún sættir sig við, muni
hún leita á erlenda lánamarkaði. Það er
ekkert óeðlilegt að fólk spyrji spurninga í
þvi sambandi í ljósi þess að menn hafa
haft verulegar áhyggjur af lántökum okk-
ar í útlöndum og ekki að ástæðulausu.
Sighvatur Björgvinsson, viðskiptaráð-
herra, sem er einn helzti hvatamaður þess-
ara aðgerða ásamt forsætisráðherra varp-
aði fram eftirfarandi spurningu á blaða-
mannafundinum í gær, föstudag: „Ef ríkis-
sjóður er ekki reiðubúinn til að taka lán
innanlands með þeim háu ávöxtunarkröf-
um sem eru þar og leitar í staðinn til er-
lendra lánardrottna, hvar ætla þá lífeyris-
sjóðirnir að fá lántakanda til að eiga við-
skipti við miðað við jafn háa ávöxtunar-
kröfu og er núna? Sá aðili væri vandfund-
inn en ef hann fínnst erlendis og ríkið
gæti jafnframt fengið lán með lágum vöxt-
um þá er það ágóði fyrir þjóðina sem
heild.“
Þetta er góð spurning hjá viðskiptaráð-
herra og hefði kannski mátt bera hana
fram mun fyrr. En jafnframt felst auðvit-
að í henni von um að ekki þurfí að koma
til þess að ríkissjóður leiti eftir lánsfé í
útlöndum til að fjármagna hallarekstur
sinn. Það er óæsídlegt svo að ekki sé
meira sagt að auka lántökur okkar erlend-
is. Hins vegar er ljóst að einhveija áhættu
þarf að taka til þess að bijótast út úr
þeim fjötrum kreppu, samdráttar og stöðn-
unar sem þjóðin hefur verið í um nokkurt
árabil. Þess vegna standa nú helztu fjár-
magnseigendur í landinu, sem eru aðallega
lífeyrissjóðir, frammi fyrir þessari spurn
ingu: eigum við að kaupa ríkisskuldabréf
með mun lægri ávöxtun eða taka þá
áhættu að finna ekki nægilega traustan
lántakanda? Það verður fróðlegt að sjá
hvert svar fjármagnseigenda verður.
Á næstu dögum kemur í ljós hver við-
brögð fjármagnsmarkaðarins hér við að
gerðum ríkisstjórnarinnar verða. Ekki fer
á milli mála að þeir sem kunna að reyna
að bregða fæti fyrir þessar aðgerðir eða
tregðast við að fylgja þeim eftir á einn
eða annan veg taka mikla áhættu.
Morgunblaðið/RAX
„Nái þessar að-
gerðir tilætluðum
árangri er alveg
ljóst að pólitísk
staða ríkisstjórn-
arinnar gjör-
breytist. Hið póli-
tíska andrúm í
landinu gjör-
breytist. Ríkis-
stjórnin hefur
með þessum að-
gerðum náð mik-
ilsverðu frum-
kvæði.“