Morgunblaðið - 26.01.1994, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. JANÚAR 1994
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 26. JANUAR 1994
23
fltripjnMáfrifo
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. á mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Einokunarklúbbur
Olafur Klemensson, formað-
ur Landsmálafélagsins
Varðar, en það félag hefur ára-
tugum saman verið einn helzti
umræðuvettvangur Sjálfstæðis-
manna, flutti athyglisverða
ræðu um kvótamálið á kjör-
dæmaþingi reykvískra Sjálf-
stæðismanna sl. laugardag. I
ræðu sinni sagði formaður
Varðar m.a.: „Einn meginþáttur
kvótakerfísins er að beztu út-
gerðimar haldi áfram, en hinir
hætti. Kvótinn safnast til bezt-
reknu útgerðanna eða þannig á
það að vera. Þetta er sjálfsagt
og eðlilegt, öðru vísi næst ekki
sú hagkvæmni, sem að er stefnt.
Þetta megininntak kerfisins
hlýtur að leiða til verulegs hagn-
aðar hjá útgerðaraðilum. En
forsenda fyrir þessum hagnaði
er auðvitað sú að stjórnvöld eru
búin að skammta aðganginn að
fiskimiðunum með kvótakerf-
inu. Auðvitað er það mikið fagn-
aðarefni, ef eðlileg arðsemi
verður í þessum höfuðatvinnu-
vegi okkar. Ekki má skilja orð
mín þannig að útgerðin megi
ekki græða. En málið er bara
það að þetta er lokaður klúbbur
útgerðarmanna, enginn fær að-
gang nema að greiða stórfé til
þeirra sem fyrir eru. Þetta er
sem sagt einokunarklúbbur sem
fengið hefur mikilvægustu auð-
lind þjóðarinnar frá stjórnvöld-
um til fénýtingar. Lætur ekkert
í staðinn og vill ekkert láta til
allra hinna sem eru þó réttmæt-
ir eigendur að auðlindinni og
þar með hagnaðaruppsprett-
unni.“
Og síðar í ræðu sinni sagði
Ólafur Klemensson: „Sú skoðun
að þetta ástand sé með öllu
ótækt er miklu útbreiddari og
almennari en að hægt sé að
vísa henni frá sem sérvizku,
sósíalisma eða öfundsýki í garð
útgerðarmanna, en fulltrúar
útgerðarvaldsins hafa einmitt
haldið því fram að einhveijar
slíkar annarlegar hvatir liggi á
bak við gagnrýni á núverandi
kvótakerfí. Ekkert er fjær sanni
- a.m.k. hvað mig og mína
bandamenn áhrærir - og reynd-
ar alveg furðulegt að útgerðar-
menn skuli halda þessari máls-
vörn erin uppi.“
Og loks sagði formaður
Landsmálafélagsins Varðar:
„Það er að mínu mati mikilvæg-
asta pólitíska verkefni Sjálf-
stæðisflokksins þessa stundina
að leiða þetta mál til lykta,
þannig að allir landsmenn geti
við unað. Fiskistofnarnir við
ísland eru sameign íslenzku
þjóðarinnar. Nýtingu þeirra ber
að haga með þeim hætti sem
bezt tryggir almenn lífskjör í
Iandinu. Núverandi fyrirkomu-
lag, endurgjaidslaus.emkaréttur
örlítils minnihluta, er óviðun-
andi. Það getur ekki orðið sátt
um þetta mál nema útgerðin
greiði eðlilegt og sanngjarnt
afgjald, einkaleyfisgjald, fyrir
nýtingarréttinn á fiskimiðunum
við ísland.“
Þessi ræða heyrir til tíðinda
á vettvangi Sjálfstæðisflokks-
ins. Á landsfundi flokksins í
haust varð ljóst að andstæðing-
ar kvótakerfisins höfðu eflzt
mjög innan Sjálfstæðisflokks-
ins. Sú staðreynd að formaður
öflugasta félags Sjálfstæðis-
manna á landinu gerir þetta
mál að umtalsefni á kjördæmis-
þingi í höfuðborginni er til
marks um að andstæðingar
kvótakerfísins innan Sjálfstæð-
isflokksins láta að sér kveða í
stórauknum mæli. Það er Morg-
unblaðinu fagnaðarefni að finna
skoðanabræður í þessu máli inn-
an Sjálfstæðisflokksins. Þeir
hafa alltaf verið í hópi almennra
stuðningsmanna flokksins en
augljóst bæði á landsfundinum
í haust og nú að áhrifamenn á
vettvangi flokksins eru tilbúnir
til að láta til sín heyra.
Það er réttnefni, þegar Ólafur
Klemensson talar um að til sé
að verða „einokunarklúbbur“
sem hafí fengið mikilvægustu
auðlind þjóðarinnar í sínar
hendur. Það hefur aldrei sam-
ræmzt grundvallarþáttum Sjálf-
stæðisstefnunnar að Sjálfstæð-
isflokkurinn stuðli að einokun í
atvinnulífi eða á öðrum vett-
vangi. Með kvótakerfínu er að
verða til hrikalegasta einokun-
arkerfi íslandssögunnar. Sjálf-
stæðismenn ekki sízt þurfa að
taka höndum saman um að beij-
ast gegn því kerfi. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur áður háð harða
baráttu gegn einokun í atvinnu-
lífinu og haft sigur. Vonandi er
ræða formanns Landsmálafé-
lagsins Varðar nú vísbending
um að innan Sjálfstæðisflokks-
ins verði hafin sókn gegn hinu
nýja einokunarkerfí. Sjálfstæð-
ismenn munu eiga stuðning
Morgunblaðsins vísan í þeirri
baráttu.
Andstaða við kvótakerfíð hef-
ur magnast í landinu. Sjómenn
höfðu samúð fólks í baráttu
sinni gegn kvótabraskinu svo-
nefnda. Dæmin sem nefnd hafa
verið um meðferð á sjómönnum
í sambandi við kvótakaup og
hótanir um atvinnumissi eru
með þeim hætti að stríðir gegn
réttlætisvitund almennings.
Kvótaeignin færist á sífellt
færri hendur. Þetta mál er kom-
ið á það stig að það hlýtur að
verða meginefni kosningabar-
áttunnar fyrir næstu Alþingis-
kosningar. Það er tímabært fyr-
ir stjórnmálaflokkana að taka
af skarið.
ppl
1 1 i 'jiíl

f
l = : • í
igg: M ' ■£. 1 i í |. p
II » l.Í 1 i f Wb %■% í ■ í I \ w<
Sjávarútvegsráðherra á Alþingi um bráðabirgðalög á sjómannaverkfall
Neyðarkostur vegna brýnna þjóðar-
hagsmuna en ekki lausn á deilunni
Slj órnarandstaðan gagnrýndi lögin harðlega og efasemdir komu fram hjá sljórnarsinnum
Sjávarútvegsráðherra mælti á Alþingi í gær fyrir staðfestingarfrum-
varpi um bráðabirgðalög sem stöðvuðu verkfall sjómanna fyrr í þessum
mánuði. Stjórnarandstaðan gagnrýndi ríkisstjórnina harðlega fyrir að
setja bráðabirgðalögin og lét í ljós efasemdir um að meirihluti væri fyr-
ir lögunum á Alþingi. Efasemdir komu fram hjá nokkrum stjórnarþing-
mönnum um réttmæti þess að stöðva verkfall sjómanna með bráðabirgða-
lögum. Guðmundur Mallvarðsson sagði meðai annars, að inngrip ríkis-
stjórnar inn í deiluna með þessum hætti væru ekki eðlileg og ekki ásætt-
anleg.
Þorsteinn Pálsson sjávarútvegsráð-
herra rakti aðdraganda þess að bráða-
birgðalögin voru sett og sagði að þrátt
fyrir ítrekaðar sáttaumleitanir hefði
orðið ljóst að ekki væri unnt með
ftjálsum samningum að ráða deilunni
til lykta. Ljóst hefði verið að deilan
hefði mjög víðtæk og almenn þjóðfé-
Morgunblaðið/Kristinn
Atvinnuástandið versnar
Á ÞRIÐJA tug verkalýðsfélaga hafa boðað til útifundar gegn atvinnuleyáisbölunu á Austurvelli á morg-
un. Talsmenn félaganna, Guðmundur J. Guðmundssonar formaður Dagsbrúnar og Sigurður T. Sigurðsson
formaður Hlífar, sögðu á fréttamannafundi í gær að atvinnuástandið versnaði dag frá degi.
Verkalýðsfélög boða til útifundar gegn sívaxandi atvinnuleysi á höfuðborgarsvæðinu
40 fjölskyldur verða fyrir
atvinnuleysi á hveijum degi
FRÁ áramótum hafa um 630 manns bæst í hóp atvinnulausra á höfuðborg-
arsvæðinu og er þar aðallega um ófaglært fólk að ræða. Þetta eru um
210 manns á viku eða yfir 40 manns á hverjum degi. Samkvæmt þessu
missa fimm fjölskyldur fyrirvinnu sína á hverri klukkustund eða eina á
tólf mínútna fresti. Nú eru um 6.000 manns atvinnulaus á höfuðborgar-
svæðinu. Allt að 20% atvinnuleysi er í einstökum verkalýðsfélögum á
fyrstu vikum ársins. Þetta kom fram á blaðamannafundi sem talsmenn
verkalýðsfélaganna á höfuðborgarsvæðinu héldu í gær vegna útifundar
sem boðað er til gegn atvinnuleysi á Austurvelli á morgun kl. 16.
Talsmenn verkalýðsfélaganna
lögðu þunga áherslu á að atvinnu-
ástandið færi versnandi dag frá degi
og það svipti fólk ekki eingöngu lífs-
viðurværinu, heldur mætti ekki líta
framhjá þeim hörmuleg sálrænu
áhrifum sem langvarandi atvinnuleysi
hefði á fólk, því fylgdi einangrun og
fólk glataði sjálfsvirðingu sinni og
lífsþrótti. Bent var á að nú mætti
fínna hér hópa ungs fólks, sem væri
komið yfir tvítugt og hefði gengið
atvinnulaust að meira eða minna leyti
frá því að grunnskóla lauk.
Guðmundur J. Guðmundsson, for-
maður Dagsbrúnar, sagði megintil-
ganginn með útifundinum á morgun
vera að knýja á um að ríkisvaldið og
Alþingi gerðu ráðstafanir til að taka
á atvinnuleysisvandanum. Guðmund-
ur sagði að beita yrði öllum ráðum
til að útrýma atvinnuleysinu og sagði
að það yrði að spýta fé inn í atvinnu-
fyrirtækin til að koma hjólum at-
vinnulífsins í gang.
Allt að 25% atvinnuleysi í
einstökum félögum
Fram komu upplýsingar á fund-
inum í gær um aukið atvinnuleysi í
einstökum félögum á höfuðborgar-
svæðinu. Hjá Dagsbrún eru nú ná-
lægt 700 félagsmenn atvinnulausir.
Nálægt 20% atvinnuleysi er meðal
félagsmanna í Félagi starfsfólks í
veitingahúsum. Áætlað er að rúmlega
1.000 trésmiðir verði orðnir atvinnu-
lausir í mars. Gunnar Páll Pálsson,
starfsmaður Verslunarmannafélags
Reykjavíkur, sagði að stöðugt virtist
fjölga á atvinnuleysisskrá og 113
hefðu bæst við hóp atvinnulausra hjá
félaginu þegar síðast voru greiddar
út bætur. Benti hann á að gjaldþrota-
mál hefðu hlaðist upp að undanförnu
en oft gæti liðið langur tími þar til
fyrirtæki sem legðu upp laupana
væru úrskurðuð gjaldþrota og því
væru margir sem misstu atvinnuna
vegna þess tekjulausir í allt að sex
mánuði. Á þriðja hundrað konur voru
seinast skráðar atvinnulausar í
Verkakvennafélaginu Framsókn og
að gögn Rögnu Bergmann, formanns
félagsins, bætast 10-30 konur við í
hverri viku. Nálægt 100 sjómenn í
sjómannafélagi Reykjavíkur eru at-
vinnulausir í dag og atvinnuleysi í
Hlíf í Hafnarfirði er 16-18%.
„Ríkiskaup útiloka íslenskar
byggingarvörur“
Fram kom í máli Grétars Þorsteins-
sonar, Trésmiðafélagi Reykjavíkur,
og Helga Steinars Karlssonar hjá
Múrarafélagi Reykjavíkur að atvinnu-
leysi í byggingariðnaði hefði færst í
aukana í haust og er tæplega 25%
atvinnuleysi meðal félagsmanna í
Múrarafélaginu. Grétar sagði að bú-
ast mætti við að rúmlega 1.000 tré-
smiðir á höfuðborgarsvæðinu gengju
atvinnulausir eftir einn til tvo mán-
uði. Helgi Steinar gagnrýndi harðlega
hið opinbera og einstök fyrirtæki fyr-
ir að flytja inn byggingarefni til hús-
bygginga í stað þess að nota íslenska
framleiðslu og nefndi að dæmi væru
um innflutning milliveggjaplatna í
stórum stíl. Sagði hann ekki forsvar-
anlegt að láta fyrirtæki í nágrenni
Reykjavíkur sem framleiða slíkar
plötur vera verkefnalaus. „Það er for-
kastanlegt að þetta sé látið viðgang-
ast. Ríkiskaup sem er ríkisfyrirtæki
er búið að útiloka íslenskar bygging-
arvörur," sagði Helgi. Benti hann á
framleiðsla Sementsverksmiðjunnar
væri komin niður í um 80 þúsund
tonn á ári en forstjóri verksmiðjunnar
hafði sagt að loka þyrfti verksmiðj-
unni ef framleiðslan færi niður í 70
þús. tonn.
Guðmundur Þ. Jónsson, formaður
Iðju, minnti á átakið Veljum íslenskt
á seinasta ári og sagði að það hefði
í fyrstu skilað árangri og dregið úr
atvinnuleysi. Það væri hins vegar
uggvænlegt að í byijun þessa árs
hefði atvinnulausum félagsmönnum í
Iðju aftur tekið að fjölga eða um 24
á fyrstu tveimur vikum ársins.
Missa húsnæði
til banka og sjóða
í sameiginlegri fréttatilkynningu
verkalýðsfélaganna segir að fullar
atvinnuleysisbætur séu nú um 46
þús. kr. á mánuði en meðaltalið þó
ekki nema um 33 þúsund. Vitnað er
í niðurstöður könnunar sem birt var
í Morgunblaðinu sl. sunnudag J>ar sem
fram kom að það kostaði meðalfjöl-
skyldu um 40 þús. kr. á mánuði að
borða en þá væri eftir að greiða fýrir
hita, rafmagn, bíl, síma, skóla, fatnað
og húsnæði. „Verkalýðsfélögin á höf-
uðborgarsvæðinu hafa þungar
áhyggjur af stöðu mála, ekki síst í
ljósi þess að atvinnuleysi fer nú stöð-
ugt vaxandi og fátt sem bendir til
að úr muni rætast á næstunni. Verka-
lýðsfélögin telja að ríkisvaldið hafi
ekki staðið sig sem skyldi frammi
fyrir þessum vanda. Það eru erfiðleik-
ar og hallarekstur víðar en í rekstri
ríkissjóðs. Þúsundir heimila eru nú
rekin með halla, þúsundir fjölskyldna
missa húsnæði sitt upp í hendur
bankastofnana og sjóða með tilheyr-
andi upplausn og örvæntingu," segir
í fréttatilkynningunni. Skora verka-
lýðsfélögin á allt launafólk að taka
sér frí frá vinnu og skóla á morgun
og taka þátt í útifundinum á Austur-
velli.
lagsleg og efnahagsleg áhrif og því
hefði ríkisstjórninni þótt bera brýna
nauðsyn til að binda enda á deiluna
með bráðabirgðalögum.
Þorsteinn sagði það vitaskuld neyð-
arkost að grípa til íhlutunar í kjara-
samninga með þessum hætti og ljóst
að ekki væri gripið til slíkrar lagasetn-
ingar nema mjög mikilvægir hags-
munir væru í húfi. Hins vegar fæli
Íagasetningin ekki í sér efnislega nið-
urstöðu í deilunni heldur hefði sérstök
1 nefnd þriggja ráðuneytisstjóra fengið
það verkefniað finna frambúðarlausn
á vandanum. Sú nefnd hefði þegar
skilað tillögum sem sendar hefðu ver-
ið til umsagnar hagsmunaaðilum og
sjávarútvegsnefnd Alþingis. Ríkis-
stjómin myndi taka endanlega afstöðu
þegar formleg svör hefðu borist frá
þessum aðilum.
Mikill skipulagsvandi
Þorsteinn sagði að rót kjaradeilunn-
ar hefði verið að sjómannasamtökin
hefðu ekki sætt sig við að að við-
skipti með aflaheimildir hefðu áhrif á
fiskverð sem væri grundvöllur skip-
takjara sjómanna og útvegsmanna.
Þorsteinn sagðist telja að viðskipti
með aflaheimildir hefðu átt sér stað
með þátttöku sjómanna og það bryti
Deilt um eignarrétt yfir Eyvindarstaða- og Auðkúluheiði
Ekki taiin skilyrði til höfð-
unar eignardómsmáls
Hreppamir fá ekki 50 millj. vegna vefengingar á fullkomnum eignarrétti
HÆSTIRÉTTUR hefur staðfest úrskurð Héraðsdóms Norðurlands vestra
um frávísun eignardómsmáls fimm hreppa í Skagafirði og Austur-Húna-
vatnssýslu gegn óþekktum rétthöfum yfir Eyvindarstaða- og Auðkúlu-
heiði. Hrepparnir vísuðu til afsala og kaupsamninga vegna heiðanna
og kröfuðust fulls og óskoraðs eignarréttar yfir þeim, meðal annars í
þeim tilgangi að fá í sinn hlut 50 milljóna kr. bætur fyrir vatnsréttindi
vegna virkjunar Blöndu en gerðardómur hafði frestað afgreiðslu þeirra
vegna þess að Landsvirkjun vefengdi full eignarréttindi hreppanna. Auk
Landsvirkjunar tóku fjármálaráðherra, ið.naðarráðherra og landbúnað-
arráðherra og Skotveiðifélag Islands til varna í málinu. Varnaraðilar
töldu að hrepparnir ættu aðeins óbeinan eignarrétt á svæðinu, aðallega
beitarrétt. Héraðsdómur og Hæstiréttur töldu ekki skilyrði til eignar-
dómsmáls vegna þess að hrepparnir vísuðu til skilríkja fyrir eignarrétt-
indum sínum en ágreiningurinn væri um inntak þeirra.
Eignardómsmálin voru tvö, annars
vegar Bólstaðarhlíðarhreppur, Seylu-
hreppur og Lýtingsstaðahreppur
vegna Eyvindarstaðaheiðar og hins
vegar Svínavatnshreppur og Torfa-
lækjarhreppur vegna Auðkúluheiðar.
Hrepparnir gerðu þær dómkröfur fyr-
ir Héraðsdómi Norðurlands vestra að
viðurkenndur verði með dómi fullur
og óskoraður eignarréttur þeirra að
afréttarlandinu á heiðunum. Varðandi
Eyvindarstaðaheiði var m.a. vísað til
kaupsamnings frá árinu 1897 sem
hrepparnir gerðu við bóndann á Skíða-
stöðum í Lýtingsstaðahreppi en tekið
fram að afsal hafi ekki fundist þrátt
fyrir ítrekaða leit. Varðandi Auðkúlu-
heiði vísuðu hrepparnir til afsals fyrir
heiðinni sem ráðherra Islands gaf út
árið 1918 þar sem afréttarlandinu var
afsalað til þeirra með öllum þess gögn-
um og gæðum, að undanskildum nám-
um í jörðu og fossum sem þar kunni
að vera. Þá hafa hrepparnir aukið við
afréttinn með hlutum úr nokkrum
jörðum.
Fá ekki bætur
fyrir vatnsréttindi
Ástæðu eignardómsmálsins sögðu
fulltrúar hreppanna að væri vefenging
Rafmagnsveitna ríkisins og síðar
Landsvirkjunar á fullkomnum eignar-
rétti þeirra á afréttarlandinu. Það
leiddi til þess að gerðardómur, sem
aðilar komu sér saman um til að leysa
úr ágreiningsmálum, hafi talið sig
bresta valdsvið til að skera úr ágrein-
ingi sem Landsvirkjun gerði um eign-
arhald á afréttinum. Þá hafi verið
frestað greiðslu bóta til þeirra fyrir
vatnsréttindi vegna virkjunar Blöndu,
þar til dómstólar hafi dæmt um eign-
arréttinn. Heildarbæturnar eru 92
milljónir kr. og hlutur heiðanna rúmur
helmingur eða liðlega 50 milljónir
króna. Einstakir jarðareigendur hafa
fengið sinn hlut sem er samtals um
41 milljón króna.
Ráðherrarnir og Landsvirkjun
kröfðust frávísunar á eignardómsmál-
inu. Byggðu þeir frávísunarkröfuna
meðal annars á því að ekki hafi verið
skilyrði fyrir útgáfu eignardómsstefnu
í málinu. í slíkurn málum verði stefn-
endur að gera sennilegt að þeir hafi
öðlast réttindi yfir fasteign með samn-
ingi eða hefð, en þá vanti heimildar-
bréf fyrir eign sinni. Eignardómurinn
eigi síðan að gera þá eins setta og
þeir hefðu heimildarbréf í höndum og
þannig_ geti dómhafi ráðstafað eign
sinni. í þessu máli byggi stefnendur
kröfur sínar á kaupsamningi og af-
sali sem þeir hafi í höndum.
Við málflutning um frávísunarkr-
öfuna benti fulltrúi hreppanna á að
vegna vefengingar Landsvirkjunar á
eignarrétti þeirra telji þeir sig eins
setta og þeir væru ef þeir hefðu eng-
in skilríki í höndum fyrir grunneignar-
réttindum.
Deilt um inntak
eignarréttindanna
Héraðsdómur féllst á frávísunarkr-
öfuna á þeim forsendum að stefndi
hefði í höndum skilríki fyrir eignar-
réttindum yfir heiðarlandinu en
ágreiningur væri um inntak þeirra
réttinda. Jafnframt var bent á að
stefnendum væru færar aðrar mál-
sóknarleiðir til að fá leyst úr álitaefn-
inu. Málskostnaður var felldur niður.
Hæstiréttur hefur nú staðfest- þessa
niðurstöðu héraðsdóms og gert hrepp-
unum að greiða hvorum varnaraðila
60 þúsund kr. í kærumálskostnað.
Lögmaður hreppanna var Jónatan
Sveinnsson hrl. Lögmenn varnaraðila
voru Hreinn Loftsson hdl. fyrir Lands-
virkjun og Gunnlaugur Claessen ríkis-
lögmaður og Guðrún Margrét Árna-
dóttir hrl., fulltrúi við embætti ríkis-
lögmanns, fyrir ríkið. Halldór Hall-
dórsson héraðsdómari og meðdóms-
mennirnir Allan V. Magnússon hér-
aðsdómari og Þorgeir Örlygsson pró-
fessor kváðu upp úrskurðinn í héraði.
Hæstaréttardómararnir Hrafn Braga-
son, Guðrún Erlendsdóttir, Haraldur
Henrysson og Pétur Kr. Hafstein og
Ingibjörg Benediktsdóttir settur
hæstaréttardómari kváðu upp dóm
Hæstaréttar.
bága við gerða kjarasamninga og
um leið við lög í landinu. En á bak
við væri mikill skipulagsvandi í sjávar-
útvegi og þörf fyrirtækja til aðlögunar
að nýjum aðstæðum. Fiskverð væri
ekki lengur ákveðið með miðstýrðum
hætti og það hefði kallað á aðlögun.
Skuldug sjávarútvegsfyrirtæki hefðu
selt frá sér fiskiskip en haldið eftir
aflaheimildum til að tryggja áfram-
haldandi vinnslu í byggðarlaginu. Það
jyrfti ekki að þýða, að verið væri að
hafa hlut af sjómönnum með óeðlileg-
um hætti. Á hinn bóginn yrðu menn
að skilja, að sjómenn væru í erfiðri
aðstöðu og ekki væri vandalaust fyrir
þá að horfa uppá, að fískverð væri
jafn mismunandi og það væri í land-
inu, m.a. eftir því hver aðstaða fyrir-
tækjanna væri. „Menn verða því að
gera sér grein fyrir því flókna og erf-
iða baksviði sem liggur hér til grund-
vallar þessari deilu og einföld slagorð
leysa engan vanda,“ sagði Þorsteinn.
Eindregin andstaða^
Stjórnarandstöðuþingmenn lýstu
yfir eindreginni andstöðu við bráða-
birgðalögin, bæði efni þeirra og því
að þau hefðu verið sett. Gagnrýndu
ýmsir ræðumenn að ríkisvaldið væri
með bráðabirgðalagasetningu að
grípa inn í rétt manna til að veija
kjör sín með fijálsum samningum og
vinnuveitendur hefðu lengi getað
treyst á að þurfa ekki að fara samn-
ingaleiðina því ríkisstjórnin setti jafn-
an bráðabirgðalög til að stöðva vinnu-
deilur. Þingmenn Kvennalistans end-
urfluttu í gær af þessu tilefni frum-
varp um að afnema stjórnarskrár-
bundna heimild til útgáfu bráða-
birgðalaga.
Sviðsetning
Ólafur Ragnar Grímsson formaður
Alþýðubandalagsins fullyrti að samn-
ingsumleitanir ríkisstjómarinnar í
deilu sjómanna og útvegsmanna hefði
verið hrein sviðsetning á leiðinni til
lagasetningar. Davíð Oddsson hefði
lýst því yfir í áramótaávarpi sínu til
þjóðarinnar, að ríkisstjórnin hefði
tryggt vinnufrið á árinu 1994 og þau
orð hefðu verið skilaboð til útgerðar-
manna að sett yrðu bráðabirgðalög á
deiluna. Krafist hann og fleiri þing-
menn upplýsinga um það hvort haft
hefði verið samband við almenna þing-
menn stjórnarflokkanna áður en lögin
voru sett.
Fram kom hjá Þorsteini Pálssyni
að forsætisráðherra hefði haft sam-
band við formann sjávarútvegsnefnd-
ar Alþingis og formann þingflokks
Sjálfstæðisflokksins. Gunnlaugur
Stefánsson þingmaður Alþýðuflokks-
ins upplýsti að ráðherrar Alþýðu-
flokksins hefðu rætt við alla þingmenn
flokksins. Voru langar umræður í kjöl-
farið um það hvort eðlilega hefði ver-
ið staðið að málum og hvort forseta
íslands hefði verið skýrt rétt frá, að
ríkisstjómin teldi ástæðu til að ætla
að meirihluti yæri fyrir bráðabirgða-
lagasetningunni.
Stjórninni að kenna
Stefán Guðmundsson þingmaður
Framsóknarflokksins sagði að stjórn-
arandstaðan hefði verið tilbúin til að
mæta til þings viku fyrr en áætlað
var eftir jólaleyfí þingmanna og sagð-
ist trúa því að Alþingi hefði sýnt þá
ábyrgð að afgreiða málið á eðlilegan
og lýðræðislegan hátt á ekki of löng-
um tíma.
Jóhann Ársælsson þingmaður Al-
þýðubandalagsins sagði að verkfall
sjómanna hefði stafað af því að ríkis-
stjórnin hefði látið dragast að taka á
vandamálum sem stefndu samskiptum
sjómanna og útgerðarmanna í óefni.
Sjómenn hefðu með verkfallinu verið
að slást við afleiðingar gildandi kerfis
við stjórn fiskveiða sem afhenti út-
gerðarmönnum ígildi eignarréttar á
auðlindinni. Því gætu ríkisstjórnin og
sjávarútvegsráðherra ekki komist hjá
því að ræða um ábyrgð ríkisstjórnar-
innar á þessu máli.
Jóhann sagðist vera sannfærður um
að hægt hefði verið að semja við sjó-
menn um að fresta verkfallinu hef
fyrir hefði legið að menn ætluðu í
alvöru að fást við þessi mál á Alþingi.
Þorsteinn Pálsson svaraði Jóhanni,
og sagði að hann væri að taka undir
þau sjónarmið sem atvinnurekendur
hefðu haldið fram í desember og
grundvallað málssókn sína á fyrir fé-
lagsdómi. Félagsdómur hefði hins
vegar dæmt um þessa fullyrðingu og
talið verkfall sjómanna boðað á eðli-
legum forsendum. Þessu mótmælti
Jóhann og kallaði ummæli Þorsteins
orðhengilshátt.
Ekki eðlileg lagasetning
Nokkrir stjórnarþingmenn lýstu
yfir efasemdum um réttmæti þess að
setja bráðabirgðalög á verkfall sjó-
manna. Guðmundur Hallvarðsson
þingmaður Sjálfstæðisflokks sagði að
inngrip ríkisstjórnar inn í deiluna með
þessum hætti væru ekki eðlileg og
ekki ásættanleg og lagasetningin
væri aðeins frestun á vandanum. Ein-
ar Þ. Guðfinnsson þingmaður Sjálf-
stæðisflokks sagðist hefðu talið það
eðlilegra að kalla Alþingi eða sjávarút-
vegsnefnd Alþingis saman til að fjalla
um málið, en sagði jafnframt að um-
rædd deila hefði verið þannig, að bor-
in von hefði verið að ná samningum
án íhlutunar ríkisvaldsins. Petrína
Baldursdóttir þingmaður Aiþýðu-
flokks sagðist vera á móti því að af-
greiða kjaradeilur með bráðabirgða-
lögum. Hins vegar hefði það verið
réttlætanlegt neyðarúrræði hjá stjórn-
völdum að setja lög á þessa kjaradeilu
enda hefðu þjóðarhagsmunir verið
hafðir þar í öndvegi.
Árni R. Árnason þingmaður Sjálf-
stæðisflokks lýsti svipuðum sjónar-
miðum um bráðabirgðalögin. Hann
sagði að til að leysa deiluna þyrfti
fleira að koma til en stofnun kvóta-
kaupaþings sem nefnd þriggja ráðu-
neytisstjóra hefur lagt til. Til dæmis
lög gegn þátttöku sjómanna í kvóta-
kaupum, lög um að þeir sem selt hafí
afla innan 12 mánaða megi ekki kaupa
kvóta í sömu tegund, og lög um að
fella niður eða minnka verulega heim-
ildir til að flytja kvóta til næsta árs.
Þá verði mótuð í lögum ákvæði um
viðmiðun verðs í beinum aflaviðskipt-
um við vegið meðalverð á uppboðs-
mörkuðum, t.d. yfir tiltekið tímabil
eða á tilteknu atvinnusóknarsvæði.
Árni sagði að leigusala kvóta ár
eftir ár til að fjármagna aðra starf-
semi gengi gersamlega í berhögg við
endurgjaldslausa afhendingu kvótans
á grundvelli veiðireynslu. Veiðiheim-
ildir væru ekki verðbréfasjóður heldur
atvinnuréttindi og geti menn ekki
hagnýtt sér slík réttindi sjálfir eigi
þeir að hafa þann kost að_ selja þau
en glata þeim ella. Sagði Árni, að ef
viðhaldið yrði réttinum til endanlegs
afsals kvóta, en kvótaleiga yrði bönn-
uð, þá væri komið verulega til móts
við sjómenn.
Brunabótamat húss
lækkað án tilkynningar
HÚSEIGANDI í Reykjavík uppgötvaði nýverið að búið var að lækka
brunabótamat eignar hans milli ára um rúmlega 1,6 milljón kr., eða
um 18,5% frá 1993 til 1994, þegar hann fékk sendan heim fasteigna-
gjaldseðil Gjaldheimtunnar. Húseigenda var ekki á neinn hátt tilkynnt
um að þessi lækkun væri fyrirhuguð, en fékk staðfest í samtali við
starfsmenn hjá Húsatryggingum Reykjavíkurborgar, þar sem eignin
er brunatryggð, að ekki væri um ranga færslu að ræða. Um klukku-
stund eftir að húseigandi hafði fengið skriflega staðfestingu í hendur
hringdi matsmaður frá Húsatryggingum Iieykjavíkurborgar og til-
kynnti komu sína skömmu síðar til þess að endurmeta húseignina.
Næsta dag hækkaði brunabótamatið um rúma hálfa milljón kr. en er
enn rúmlega milljón krónum lægra en 1993, sem er um 12% lækkun.
Eyþór Fannberg, forstöðumaður
Húsatrygginga Reykjavíkurborgar,
segir að almennt sé húseigendum til-
kynnt um breytingar á brunabótamati
eigna þeirra, en hugsanlegt sé að
vegna áramótauppgjörs innan stofn-
unarinnar hafí húseiganda borist upp-
lýsingarnar á þann hátt sem getið er
um hér að ofan. „Tilkynningaskylda
vegna breytinga á mati er almenn
allt árið, nema hugsanlega í kringum
áramót, þegar verið er að leggja á
fyrir nýtt ár. Desembermánuður er
notaður til þess að fara yfir það sem
stingur í augun í okkar skrám og er
óeðlilegt á annan hvorn veginn. Það
geta verið alls konar villur á ferðinni,
við skrifum út 51.000 seðla árlega og
ekkert við því að segja þótt eitthvað
slæðist með sem er vitlaust. Við end-
urmat eru skekkjur leiðréttar og það
geta verið margar forsendur fyrir
þeim, mannleg mistök eða annáð, en
það sér maður ekki fyrr en hvert ein-
stakt tilvik er skoðað. En eflaust hef-
ur þetta gerst þá,“ segir Eyþór.
Matið hefur farið úrskeiðis
Aðspurður um hvort leiða megi
getum að því að seinna matið hafi
verið gert til þess að leiðrétta rnistök
af hálfu Húsatrygginga, þar sem hús-
næðislánastofnanir ríkisins miða við
að lán þeirra séu að hámarki 65% af
brunabótamati húseigna, og fyrra
matið sem sent var húseigenda upp-
fyllti ekki nauðsynleg skilyrði fyrir
ávílandi lánum, segir Eyþór að Húsa-
tryggingar taki ekkert tillit til viðrn-
iðuna húsnæðislánastofnana. „Vafa-
laust hefur matið einhvern tímann
farið úrskeiðis á þessari húseign og
verið allt of hátt, það geta alls konar
villur slæðst með, m.a. villur varðandi
stærðareiningar sem nánari athugun
leiðir í ljós að hver fermetri eða rúm-
metri í húsinu er langt yfir það sem
eðlilegt getur talist. Fyrsta lækkun
er greinilega byggð á reiknislegu
mati án skoðunar miðað við það sem
er að gerast í næsta nágrenni, en
seinna matið byggist á skoðun eignar-
innar og þeim breytingum sem eig-
andi hefur gert, s.s. lagningu marm-
ara á gólf og þess háttar," segir Ey-
þór. „Matsmaður er dómkvaddur og
ef húseigandi telur matið rangt getuf~
hann kært það og krafíst yfirmats á
því. Vátryggðum ber einnig að láta
endurmeta hús ef hann telur vátiygg-
ingarfjárhæð ekki í samræmi við
sannvirði húss miðað við byggingar-
kostnað, gerð, aldur og ásigkomulag."
Að sögn Eyþórs fellur kostnaður
við endurmatið á húseiganda hafí
hann óskað eftir mati, og nemur þrjú'
hundruð krónum á hveija metna millj-
ón af andvirði eignar.