Morgunblaðið - 27.04.1994, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. APRÍL 1994
Opið bréf til neytenda
eftir Ágúst
Sigurðsson
Kæri neytandi.
Umræða undanfarinna vikna
um landbúnaðarmál hefur verið
afar hávær og í þágu neytenda
telur svonefndur Alþýðuflokkur að
hann sé að beijast fyrir því að
erlendum framleiðendum búvara
verði gert sem allra auðveldast að
dæla inn á íslenska markaðin sem
mestu af framleiðslu sinni.
Þessir meintu alþýðuflokks-
menn hafa og haft hátt um að
„milliliðirnir“ tækju allt of mikið
til sín.
Á sama tíma og grannþjóðimar
reyna með öllum hætti að styrkja
og efla landbúnaðarframleiðslu
sína, þá eru liðsoddar „kratanna“
óþreytandi við að rífa úr skörðum
fyrir íslenskri búvöruframleiðslu.
Þegar bændur hafa sýnt „krata-
forustunni“ fram á það með rökum
hversu vitlaus þessi stefna þeirra
sé, þá snúa málpípurnar dálítið við
blaðinu og hamra á því að milliliða-
kostnaðurinn sé allt of mikill.
Reyndar hefur ekki enn fengist
staðfest hveijir þessir milliliðir
séu, eða hvar á að skera niður og
sníða af ónauðsynlega kostnaðarl-
iði og meint afætulið.
Og þá er ég kominn að kjama
málsins. Hveijir skyldu þessir
milliliðir vera og hver af þeim er
ónauðsynlegur? Við skulum líta
ögn á þá aðila sem kúabóndinn
þarf að eiga skipti við og hefst
þá upptalningin á milliliðunum.
Mjólkurbílstjórinn ekur mjólk-
inni í næsta mjólkursamlag, en
þar vinna einhveijir tugir manna.
Þegar varan er fullunnin taka
flutningabílstjóramir við og aka
henni til dreifíngaraðilans sem síð-
an kemur vömnni til smásalans.
Hvað skyldu vera margar vinnuf-
úsar íslenskar hendur sem vinna
við smásölu á íslenskri búvöru?
Allt eru þetta milliliðir, frá mjólk-
urbílstjóranum til kaupmannsins.
Vel má vera að einhver af þessum
aðilum hafi óhæfíiega mikið fyrir
sinn snúð, en ég treysti mér ekki
til að benda á þann hlekk í ferl-
inu. En það vefst trúlega ekki fyr-
ir krötunum.
Aðrir milliliðir á framleiðslu-
stiginu eru t.d. dýralæknar, eftir-
litsmenn með mjaltakerfum og
mjólkurfræðingar sem annast
gæðakönnun á vörunni. Ætli við
getum átt von á að kratarnir bendi
neytendum á hvað af ofangreind-
um milliliðum megi missa sig? Lík-
lega segja þeir okkur í leiðinni
hvað mörg störf í þessum greinum
leggjast af þegar 5% GATT-inn-
flutningurinn brestur á.
En það þarf fleira til búsins en
bara kúna. Bændur þurfa að
kaupa áburð. Áburðarverksmiðja
ríkisins í Gufunesi veitir fjölda
fólks atvinnu. Því miður er verðið
á þessum heimagerða áburði
hærra en gengur og gerist í ná-
grannalöndunum. Hvort skyldi nú
vera betra að borga ögn hærra
verð fyrir áburðinn og tryggja
starfsfólki áburðarverksmiðjunnar
vinnu, eða flytja inn allan áburð
og borga þessu fólki atvinnuleysis-
bætur? Og hvað álíta reiknimeist-
arar kratanna að hæfílegt sé að
margt af þessu fólki verði atvinnu-
laust þegar GATT-innflutningur-
inn verður leyfður. Ég hvet alla
neytendur til að ganga ríkt eftir
svörum við þessum spurningum
hvar sem næst til svonefndra
„krataforkólfa".
Líklega er rétt að aðstoða
kratana ofurlítið og benda þeim á
hvar ríkisvaldið kemur við sögu
sem milliliður. Ekki er úr vegi að
byija t.d. á orkuverðinu, en þar
getur margrómaður iðnaðarráð-
herra beitt áhrifum sínum.
Raforkuverðið er nú svo hátt
að í mörgum tilfellum er talið
borga sig betur að framleiða ork-
una með dieselvélum heima á bú-
unum en að versla við RARIK.
Talsvert er orðið um að súgþurrk-
unarblásarsar séu dieselknúnir. Þá
hefur ríkisvaldið verið lúsiðið við
að skattleggja aðra orkugjafa, svo
sem bensín og olíur. Enn má nefna
til vextina, en þeir eru svo háir
að þeir eru að drepa allan atvinnu-
rekstur í landinu, ekki bara land-
búnaðinn. Væri ekki rétt fyrir ráð-
herra bankamála að taka þar ögn
til hendinni? Ekki má heldur
gleyma aðflutningsgjöldum á að-
föng til landbúnaðar. Fróðlegt
væri t.d. að vita hvort Jón Baldvin
telur að lækkun á þeim komi neyt-
endum til góða. Hvað skyldu
margir hafa sitt lifibrauð af slíkum
innflutningi? Og hvað þykir Jóni
Baldvin hæfilegt að margir af
þeim missi vinnuna þegar GATT-
innflutningurinn skellur á? Hins
sama mætti spyija varðandi fóður-
vöruverslunina.
Sívaxandi skattheimta hins op-
inbera er baggi á búvörufram-
leiðslunni ekki síður en öðrum at-
vinnugreinum. Nú er það vitað að
kostnaður við t.d. utanríkisráðu-
neytið hleypur á einhveijum
hundruðum milljóna á ári. Gæti
nú ekki háttvirtur utanríkisráð-
herrann hlutast til um að ögn verði
dregið úr misjafnlega arðsömu
flakki milli landa? Ég er viss um
að neytendum þætti vænt um ef
eilítið væri skorið niður þar. Neyt-
endum þætti líka ekkert verra ef
makar allra þessara farandsendi-
boða sæu sjálfír um að greiða fyr-
ir sig ferðir og uppihald ásamt
dagpeningum ef þeir skreppa með
höfðingjunum. Þarna mætti vissu-
lega spara og þar með draga úr
skattheimtu á neytendur.
Trúlega greiðir meðalbóndinn
um 250.000 kr. í tryggingar á
ári. Skyldi sá milliliður taka óeðli-
lega mikið til sín? Eðæ hverjir eru
þessir milliliðir sem alltaf eru að
svíkja fé út úr neytendum?
Ágúst Sigurðsson
„Krataforustan er lús-
iðin við að telja okkur
neytendum trú um að
íslenskur landbúnaður
þurfi að aðlaga sig að
breyttum markaðsað-
stæðum.“
Hvað með fjölmiðlana? Búvör-
una verður að auglýsa, annars
selst hún ekki. Ætli ljósvakafjölm-
iðlarnir og dagblöðin séu að krefj-
ast óeðlilega mikils gjalds fyrir
sína þjónustu? Skyldu auglýsinga-
taxtamir vera of háir? Hvað ætli
t.d. hálfsíðu auglýsing í Alþýðu-
blaðinu kosti? Og hvað skyldu
margir sjá auglýsingu í því blaði?
Getur verið að það sé verið að
hafa fé af skattgreiðendum þegar
þeir eru látnir greiða opinberar
auglýsingar í slíkt blað? Spyr sá
sem ekki veit.
Krataforustan er lúsiðin við að
telja okkur neytendum trú um að
íslenskur landbúnaður þurfi að
aðlaga sig að breyttum markaðs-
aðstæðum; þegar það sé búið
muni verð á innlendri búvöru verða
sambærilegt við það sem gerist
t.d. í Evrópu vestanverðri! Þessu
hefur verið haldið að neytendum,
sennilega í þeirri trú að íslenskur
almenningur sé svo illa að sér að
á endanum fari menn að trúa
þessu. Og ef búvörurnar okkar
verða dýrari en „heimsmarkaðs-
verðið“ segir til um, ja, þá er ein-
hver að svindla eða svíkja neytend-
ur!
Sæmilega upplýst fólk veit á
hvaða breiddargráðu við búum.
Það þýðir að hér þarf mun meiri
áburð en í þeim löndum sem verið
er að bera okkur saman við, þar
sem kaldara loftslag hefur áhrif á
vaxtarhraða jurtanna. Loftslagið
veldur því líka að öll gripahús
þurfa að vera mun vandaðri en
annars staðar gerist. Staðsetning
landsins veldur því að öll búvara
verður dýrari í framleiðslu hér en
suður í Évrópu. Er hugsanlegt að
farandsendiboðarnir hafí aldrei
haft svo Ianga viðdvöl hér að þeir
hafi áttað sig á hvernig loftslagið
hér er?
Þetta er það gjald sem við greið-
um fyrir að vera íslendingar. Vel
má vera að krötunum finnist það
of hátt. Þeir um það.
í upptalningu minni hér að
framan eru ótaldir heilmargir aðil-
ar sem bóndinn verður að hafa
skipti við, svo sem þjónustuaðilar
og iðnaðarmenn af nærfellt öllum
toga. Og þá kem ég að lokaspurn-
ingunum. Hveijir eru milliliðir í
íslenskum landbúnaði og hveijir
eru það ekki? Hvar er blórabögg-
ullinn? Hversu glögg mörk eru á
milli neytendans og milliliðsins?
Svari nú hver fyrir sig.
Valið stendur um vinnu fyrir
íslenskar hendur eða stefnu vesal-
ings Alþýðuflokksins. íslenskt? Já
takk.
Með neytendakveðju.
Höfundur er bóndi að Geitaskarði.
Tannlæknar í
þegnskylduvinnu
íslendingarnir Margrét Steinarsdóttir, Guðjón Bragason og Ragn-
heiður Þorsteinsdóttir þóttu bestu málflytjendurnir í keppninni.
eftir Margréti
Steinarsdóttur
Á hveiju ári er haldin á ein-
hveiju Norðurlandanna all sérstæð
keppni sem nefnist Norræna mál-
flutningskeppnin '(Távlingen om
det Sporrong-Lönnrothska priset).
Forstöðumaður keppninnar og
frumkvöðull er prófessor Jakob
Sundberg, er kennir lögfræði við
Stokkhólmsháskóla. Keppendur
eru frá 12 háskólum og eiga Islend-
ingar rétt á að senda eitt lið með
6-8 keppendum. Þar sem lög og
réttur geta verið mjög frábrugðin
frá einu landi til annars, er hveiju
sinni fjallað um brot á Mannrétt-
indasáttmála Evrópu, svo að allir
standi jafnt að vígi. Samin er mála-
vaxtalýsing sem sérstaklega er
sniðin eftir séreinkennum þess
lands sem keppnin er haldin hveiju
sinni. Sem dæmi má nefna að í
Svíþjóð, þar sem keppnin var hald-
in í fyrra, skapast oft á tíðum
vandamál vegna hinna fjölbreyttu
trúarbragða sem þar eru iðkuð.
Var því viðfangsefnið þá hver rétt-
ur föður tveggja stúlkna undir lö-
galdri væri til að kenna dætrum
sínum heima í stað þess að senda
þær í hefðbundinn skóla, en öll til-
heyrðu þau svonefndum Maranata-
söfnuði. Um þetta var hártogast
„í málflutningskeppni
norrænna laganema
var reynt að svara því
hvort þegnskylduvinna
tannlækna væri mann-
réttindabrot.“
og þegar upp var staðið var búið
að kryfja málið til mergjar með
tilheyrandi tilþrifum og röksemda-
færslum sem oft voru meira af
heimspekilegum toga en lagaleg-
um.
Nú í ár var keppnin hins vegar
haldin í Noregi og fengu laganem-
ar að spreyta sig á raunasögu
norsks tannlæknis, Aslaks Stygg-
es. Norður-Noregur er tiltölulega
stijálbýll og því geta komið upp
ýmis vandamál þegar að því kemur
að veita íbúum hinna afskekktu
svæða samfélagsþjónustu. Upp úr
seinni heimsstyijöldinni voru sett í
Noregi lög sem skylduðu tann-
lækna til að inna af hendi tann-
læknaþjónustu við þessi stijálbýlu
svæði í ákveðinn tíma eftir að námi
lauk. Þurftu að vísu ekki allir nýút-
skrifaðir tannlæknar að gegna
þessari þjónustu, heldur einungis
sá fjöldi sem þurfti til að manna
þær stöður sem ekki var sótt um.
Aslak Stygge lenti í því að þurfa
að inna af hendi þegnskylduvinnu
á afskekktum stað er heitir Moske-
nes. Þess var og farið á leit við
hann að hann tæki einnig að sér
tannlæknaþjónustu á ey sem heitir
Rost. í staðinn skyldi þegnskyldu-
vinnutíminn styttur. Gekk Stygge
að þessum skilmálum. Til að kom-
ast út í Rost þurfti Stygge að sjálf-
sögðu annað hvort að ferðast fljúg-
andi eða með skipi. Þar sem hann
var haldinn sjúklegri flughræðslu
var ekki um annað að ræða en að
fara sjóleiðina. En þá tók ekki betra
við. Veslings Stygge varð hræði-
lega sjóveikur og dugði honum
ekki að taka sjóveikispillur þar sem
þær skertu mjg hreyfigetu hans
þannig að hann var óvinnufær í
marga daga. Eftir 6 mánaða kvöl
og pínu gafst Styggu að lokum upp
og hélt við Óslóar. Átti hann þá
eftir að gegna þegnskylduvinnu 6
mánuði til viðbótar. Var honum
gert að vinna af sér restina af tím-
anum í vinnubúðum í Óslófirði.
Taldi Stygge grófiega brotið á
mannréttindum sínum, þegn-
skylduvinnan væri í raun þvingun-
ar- eða nauðungarvinna í skilningi
4. gr. Mannréttindasáttmála Evr-
ópu á áskilnaðurinn um fullnustu
þegnskylduvinnunnar í vinnubúð-
um væri frelsissvipting sem ætti
undir 5. gr. Mannréttindasáttmál-
ans. Leitaði Stygge réttar síns fyr-
ir Mannréttindadómstóli Evrópu.
Viðfangsefni laganemanna var
að velta fyrir sér hvort um mann-
réttindabrot hafi verið að ræða
eður ei og rökstyðja sinn málstað.
Hvert lið skiptist í sóknarhóp og
varnarhóp. Sóknin flutti málið af
hálfu Stygges, en vörnin var full-
trúi Kalmarsambandsins, sem er
samnefnari fyrir öll Norðurlöndin,
þ.e.a.s. varnarliðin í keppninni er
ætíð Kalmarsambandið í stað hvers
lands fyrir sig.
Það liðanna sem þótti síðan að
mati dómaranna hafa staðið sig
best í málflutningi sínum og rök-
stuðningi stóð uppi sem sigurveg-
ari.
Að þessu sinni var lið Stokk-
hólmsháskóla sigurvegari, en ís-
lenska liðið var í 5. sæti af 12, sem
er sami árangur og í fyrra. Verður
að telja þetta mjög vel viðunandi
miðað við að það er eina liðið sem
þarf að semja greinargerðir og
flytja málið á öðru tungumáli en
sínu eigin. Hefur íslenska liðið allt-
af staðið sig mjög vel og náði einu
sinni 3. sæti, sem er besti árangur
þess hingað til.
í sumar verður Norræna mál-
flutningskeppnin haldin í Reykja-
vík. Er það í 10. skipti sem keppn-
in er haldin og er stefnt að þvi að
hún fari fram í húsi Héraðsdóms
Reykjavíkur.
Þau mál sem Mannréttindadóm-
stóll Evrópu tekur fyrir eru yfir-
leitt mun aðgengilegri og áhuga-
verðari fyrir almenning en lands-
réttur. Þar er mannlegi þátturinn
alls ráðandi. Það veitist hveijum
og einum auðvelt að setja sig í
spor Stygges og er áhugavert að
velta því fyrir sér hvort um mann-
réttindabrot hafí verið að ræða og
hver sé líkleg niðurstaða Mannrétt-
indadómstólsins í málinu. Það má
og fullyrða að auk þess að vera
keppendum lærdómsrík og gagn-
leg, er þessi keppni ekki síður vel
til þess fallinn að vekja fólk til
umhugsunar um hlutverk Mann-
réttindadómstólsins og hver úrræði
eru þeim fær er telja ríkið hafa
brotið á rétti sínum.
Höfundur er lögfræðingur.