Morgunblaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 14

MORGUNBLAÐIÐ
14 SUNÉUDAGÚR 15. MAÍ 1994
UPPELDISMÁL Á ÍSLANDI SKOÐUÐ MEÐAL ANNARS
X /
I LJOSI KENNINGA PENELOPE LEACH
Er eitthvað að
börnunum okkar?
eftir Guðrúnu Guðlaugsdóttur
UPPELDISMÁL eru einn mikilsverðasti málaflokkur samfélagsins.
Hvernig til tekst í þeim efnum skiptir sköpum um það hvernig þjóð-
félögum vegnar. Þetta er jafnframt málaflokkur sem mjög margir
hafa skoðun á og skoðanirnar eru að sama skapi margar. Meginlínur
í uppeldismálum eru þó í nútímasamfélögum gjarnan lagðar af sér-
fróðu fólki. Penelope Leach heitir barnasálfræðingur einn í Bretlandi
sem sett hefur saman kenningar í uppeldismálum sem sumum þykja
nokkuð öfgafullar.
Hún vill lögbinda bann við lík-
amsrefsingum á bömum og
gerir þær kröfur til foreldra
að þeir „séu á tánum“ í
kringum barn sitt allan sólarhring-
inn, a.m.k. fyrstu árin og telur rangt
að láta börn gráta eftir bijósti eða
pela. Hún leggur áherslu á að samfé-
iagið verði að koma á sveigjanlegri
vinnutíma til þess að auðvelda fólk
að vera sem mest með bömum sínum
og dagvistarstofnanir fyrir börn
yngri en þriggja ára telur hún alvar-
leg ntistök. Þá álítur hún að samfé-
lagið tæli bæði konur og karlmenn
frá varanlegri ánægju fjölskyldulífs-
ins með fölskum loforðum um full-
nægju í starfi. Hvernig skyldu þessar
kenningar koma heim og saman við
íslenskan veruleika?
Nokkuð öfgafull sjónarmið
Helga Hannesdóttir bamageð-
læknir segir þessi sjónarmið nokkuð
öfgafull að sínu mati, einkum af því
að þau séu ekki byggð á rannsóknum
sem Leach hafi sjálf gert. „Ef fólk
vinnur ekki lengur frá barninu en
átta tíma á dag kemur það ekki að
sök samkvæmt rannsóknum prófess-
ors Michael Rutters í Bretlandi.
Rannsóknir gefa yfírleitt til kynna
að því styttri tíma sem barn sé látið
gráta því heilbrigðara verði það,“
segir Helga.
„Ég er alveg sammála Leach um
■ að líkamsrefsingar em ekki af hinu
góða og ættu að vera bannaðar,"
segir Helga einnig. „Ofbeldi hefur
keðjuverkun, ef barn er lamið lemur
það önnur böm og líka sín eigin
börn seinna. Ef foreldri verður á að
slá til bams síns ætti að líta á þann
verknað sem algert slys, vinna úr
atvikinu og ræða um það við barnið
hvers vegna foreldrið missti sjóm á
sér. Það á ekki að beita börn líkamsr-
efsingum, ef barn fær t.d. bijálæð-
iskast á að halda því en ekki leggja
hendur á það. Það ætti að vera
grundvallarregla í samskiptum
manna á meðal að beita ekki of-
beldi, hvernig myndi sá vinnustaður
vera þar sem menn gengju að næsta
manni og lemdu hann ef þeim mislík-
aði? Hver maður sér að slíkt gengur
ekki og það gengur heldur ekki á
heimilum fólks. Þetta ætti að vera
algerlega bannað," segir Helga
Hannesdóttir.
Mannréttindi að fá að vera í
leikskóla
í sama streng og Helga tekur
Valborg E. Baldvinsdóttir kennari
og þriggja barna móðir. „Ég er alfar-
ið á móti likamlegum refsingum og
finnst fjarstæðufullt að nokkur skuli
leyfa sér að leggja hendur á börn,“
segir Valborg. „Ég veit nokkur dæmi
þess úr skólastarfi að börn, sem laus
er höndin, afsaki sig með því að þau
hafi verið barin. Mér finnst Penelope
Leach einblína um of á þátt móður-
innar í uppeldi barna, þó vissulega
sé hún óskaplega mikilvæg börnum
og ómissandi bijóstabömum. Sjálf lét
ég mín börn aldrei gráta lengi. „Það
er erfitt að vera foreldri en það er
líka erfitt að vera ungbam og geta
ekki tjáð sig nema með gráti,“ segir
Leach og þar er ég sammála henni.
Böm gráta bara ef þau eru svöng,
blaut eða veik. Þörf barnsins hlýtur
að eiga að ráða hvenær þau drekka
en ekki einhver tilbúin kenning.
Ég held að stærsti hluti foreldra
líti á sig sem sólarhringsvaktmann
yfir litlu barni sínu og ég held líka
að fáar mæður taki vinnu sína alger-
lega fram yfir bamið, en feður gera
það fremur. Mér finnst eins og Leach
að vinnutími foreldra þyrfti að vera
sveigjanlegri og það væri hægt ef
vilji ráðamanna væri fyrir hendi. Ef
það kæmist í framkvæmd myndi
bömum líða betur því þau gætu ver-
ið meira hjá foreldrum sínum en yfír-
leitt er raunin nú.
Mörgum kennurum finnast böm
sem verið hafa í leikskóla ömggari
með sig en hinum sem heima hafa
dvalið eingöngu. Ég er þeirrar skoð-
unar að það séu mannréttindi fyrir
böm að fá að vera í leikskóla, þótt
þeim sé kannski ekki plantað þangað
kornungum, sem ég tel jafnslæmt.
Valborg E. Baldvinsdóttir
Einar Ingi Magnússon
Ég er sammála þeirri kenningu Pene-
lope Leach að börn útivinnandi for-
eldra þurfi staðgengil, góða ömmu
eða dagmömmu fremur en að vera
sett á dagvistarstofnun innan þriggja
ára aldurs. Ég tel að málið snúist
þó ekki endilega um lengd samvistar-
tímans heldur hvernig foreldrar nýta
hann.
Mér finnst hins vegar út í hött að
börn eigi að hafa hönd í bagga með
læknishjálp þeim til handa og lítil
börn tel ég engar forsendur hafa til
að móta álit ef deilt er um forræði
Guðfinna Eydal
Helga Hannesdóttir
þeirra, en slíkt telur Leach æskilegt.
Eldri börn gætu þetta aftur á móti.
Þegar ég eignaðist mitt fyrsta barn
var mikill þrýstingur á konur að
vinna utan heimilis. Á ámnum eftir
1970 voru konur lokkaðar út á vinnu-
markaðinn með lýsingum á fullnægju
í störfum þar. Loforð um slíkt sýn-
ast mér ekki hafa verið efnd. Nú
eiga konur hins vegar ekki lengur
neinna kosta völ vegna lágra launa,
jafnvel þótt þær vilji vera heima. Það
þarf að koma málum þannig fyrir
hér að ein fyrirvinna geti framfært
fjölskyldu og þar sem ein fyrirvinna
er þarf að búa svo um hnútana með
aðstoð trygginga að dagvinna nægi
til framfærslu."
Ný rannsókn Einars Inga
Magnússonar á börnum
Fáar rannsóknir hafa verið gerðar
á íslandi á högum bama, en fáeinar
þó. Þá nýjustu gerði Einar Ingi
Magnússon sálfræðingur í Hafnar-
firði og kannaði þá áhrif leikskóladv-
alar og atvinnuþátttöku mæðra á
þroska leikskólabarna. „Ég gerði
þessa rannsókn á árunum 1990-92.
Niðurstöður hennar eru í stuttu máli
þær að börn útivinnandi mæðra
mælast að jafnaði þroskameiri en
böm heimavinnandi mæðra og þann-
ig er það líka í útlöndum þar sem
slíkar rannsóknir hafa verið gerðar.
Skýring á þessu er ekki fyllilega ljós
en menn geta sér þess til að starfs-
ánægja mæðra skili sér sem örvun
til barna þeirra. I sænskri rannsókn
var þetta mælt og þar kom í ljós
fylgni milli starfsánægju mæðra'og
góðra framfara bama þeira.
Önnur tilgáta til að skýra fyrr-
greindan mun er sú að útivinnandi
foreldar nýti takmarkaðan samveru-
tíma sinn með börnum sínum betur
en móðir sem er alltaf með barni
sínu. Þetta kann að stafa af því að
fjölmargar útivinnandi mæður þjást
af samviskubiti vegna þess að þær
vinna frá börnum sínum og leggja
því hart að sér þann tíma sem þær
em með þeim. Þannig má ætla að
gæði samskiptanna vegi þyngra en
lengd þeirra. Penelope Leach er and-
stæðrar skoðunar. Hún telur að öllu
skipti að mæður séu sem allra mest
með börn sín og vill nánast nýta
samviskubit útivinnandi kvenna til
þess að ýta þeim inn alveg inn á
heimilið aftur. Hún tjáir sig hins
vegar lítið um innihald samskipta
móður og barns nema hvað hún vill
láta banna með lögum að foreldar
hýði börn sín. Þótt alls ekki sé hægt
að útiloka að foreldrar hýði börn sín
hér á landi þá er ofbeldi gagnvart
börnum mun víðtækara en þetta eitt
og vissulega er nauðsynlegt að reyna
að halda ofbeldi gagnvart börnum í
skefjum þótt ég sé þeirrar skoðunar
að það verði seint upprætt að fuilu.
Samkvæmt íslenskum lögum fá
börn að tjá sig um hjá hvoru for-
eldri sínu þau vilji vera ef til skiln-
aðar kemur þótt sá vilji sé alls ekki
einn lagður til grundvallar í úrskurð-
um í forræðisdeilum. í Morgunblaðs-
grein þar sem vitnað er í viðtal Time
við Penelope Leach er tæpt á að
Leach vilji að böm fái að ráða meiru
um eigin mál, t.d. forsjárdeildur og
heilbrigðisþjónustu. Islensku lögin
gefa fyllilega kost á að böm geti
komið sínum skoðunum í forsjárdeil-
um á framfæri, einnig börn innan
við tólf ára aldur, lagaleg hlið þessa
málsins virðist því vera í góðu lagi
hér. Hugmyndir Leach um að um-
bylta vinnuvikunni, koma á sveigjan-
legri vinnutíma og iengra fæðingar-
orlofi er aðeins hægt að taka undir,
þótt leggja beri áherslu á að þessar
hugmyndir eru ekki sérstaklega
hennar, þær komu fram löngu fyrir
hennar tíð víða um heim og alls ekki
alltaf af fjölskylduástæðum.
Hvað Penelope Leach og kenning-
ar hennar snertir vil ég aðeins segja
að mér finnst hún hafa um of fest
sig í þeim tíðaranda sem ríkti þegar
hún var við nám og rannsóknir á
sjöunda áratugnum, þegar ríkti kyrr-
staða í fjölskyldumálum og mikið var
byggt á rannsóknum á þroska barna
frá munaðarleysingjahælum annars
vegar og foreldraheimilum hins veg-
ar. í dag er þessi samanburður úrelt-
ur. Öfgafullar staðhæfingar eins og
þær sem Leach setur fram teljast
ekki sæma þeim sem fást við rann-
sóknir og vísindi. Það er ætíð nauð-
synlegt að setja fyrirvara við niður-
stöður því annars verða þær marklitl-
ar. Því miður virðist mér Leach ekki
uppfylla kröfur þessar kröfur.“
Rannsókn sem stungið var
undir stól
Guðfinna Eydal sérfræðingur i
klíniskri sálarfræði gerði á árinum
1981-82 , að tilhlutan Halldórs Hans-
ens læknis á Heilsuverndarstöð
Reykjavíkur, rannsókn á högum fjög-
urra ára barna á Islandi. „I rannsókn
þessari kom í ljós að geðheilbrigði
barna heimavinnandi mæðra var
verri en útivinnandi mæðra,“ segir
Guðfinna. „Þáverandi heilbrigðisráð