Morgunblaðið - 15.05.1994, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 15. MAÍ 1994
MORGUNBLAÐIÐ
SÉRHÆFING OG
SJÁLFVŒKNI
. ' ' /
VIDSKIPn AIVINNULÍF
ÁSUIMNUDEGI
► BRYNJÓLFUR Bjarnason framkvæmdastjóri Granda hf.
er fæddur í Reykjavík 1946. Hann lauk prófi í viðskipta-
fræði frá Háskóla íslands 1971 og MBA gráðu í rekstrarhag-
fræði frá University of Minnesota 1973. Brynjólfur starf-
aði hjá VSÍ og Almenna bókafélaginu þar til hann varð
framkvæmdastjóri BUR 1984 og síðan framkvæmdastjóri
Granda hf. 1985. Brynjólfur gegnir fjölda trúnaðarstarfa
fyrir samtök og aðila í fiskiðnaði og skyldum greinum.
eftir Guðna Einarsson
Ut um skrifstofuglugga
Brynjólfs Bjarnasonar
framkvæmdastjóra, í höf-
uðstöðvum Granda við
Norðurgarð, blasir Faxaflóinn við.
Það er lokadagur og gargandi sílam-
áfar og svartbakar stunda listflug
við húshornið. Ixikadagur er ekki
lengur sá tímamótadagur og þegar
hann markaði endalok vetrarvertíð-
ar. Það er á vissan hátt táknrænt
fyrir þá miklu breytingu sem orðið
hefur í íslenskum sjávarútvegi.
Rúmur áratugur er liðinn frá því
að Brynjólfur Bjarnason fór að
starfa við sjávarútveg og fisk-
vinnslu. Brynjólfur hafði starfað við
bókaútgáfu þegar hann var ráðinn
framkvæmdastjóri Bæjarútgerðar
Reykjavíkur og hóf þar störf 3. jan-
úar 1984. „Ég tók við af tveimur
framkvæmdastjórum, ekki alveg án
umtals. Það stóð fyrir dyrum skipu-
lagsbreyting í fyrirtækinu og tæpu
ári seinna hófust viðræður, að frum-
kvæði þáverandi borgarstjóra Davíðs
Oddssonar, milli ísbjarnarins hf. og
Bæjarútgerðarinnar um sameiningu.
Þeim samningum lyktaði í nóvember
1985 og Grandi hf. hóf starfsemi.
Samningarnir voru undirritaðir 13.
nóvember og við byijuðum undir
nýju nafni 17. nóvember. Ég lagði
mikið upp úr því að láta breyta strax
öllum bréfsefnum, stimpilkortum og
nafnspjöldum. Þegar fólk mætti til
vinnu eftir helgina fór ekki framhjá
neinum að fyrirtækið hét Grandi hf.“
Algjör uppstokkun
Brynjólfur segir að kappkostað
hafi verið að mynda samstöðu um
nýja fyrirtækið meðal starfsfólks-
ins. „Þetta tókst ekki síst vegna
þess að öflugt starfsmannafélag
Granda var stofnað í desember
1985 og tók við af starfsmannafé-
lögum gömlu fyrirtækjanna. Strax
hófst útgáfa fréttabréfs, sem enn
kemur út. Það er sent heim til
starfsmanna til að fjölskyldur þeirra
fái einnig að fylgjast með því sem
gerist hjá Granda.“
Brynjólfur segir að í hönd hafi
farið mikill umbreytingatími. Starf-
semin var skipulögð frá grunni og
sérhæfing og sjálfvirkni höfð að
leiðarljósi. Akveðið var að fækka
vinnsluaðferðum og fisktegundum
sem unnið var úr. Saltfiskvinnsla
var aflögð, en lögð áhersla á vinnslu
karfa, þorsks og ufsa, aðrar fiskteg-
undir eru seldar á fiskmarkaði.
Brynjólfur segir að fyrirtækið hafi
byrjað á traustum grunni með
ágætt eigið fé, en l'ull þörf hafi
verið á að straumlínulaga rekstur-
inn, eins og hann kallar það.
Breytingarnar voru ekki með öllu
sársaukalausar. Sjálfvirknin og sér-
hæfingin skilaði þeim árangri að
framlegð hvers starfsmanns jókst
til muna og 1986 og 1988 var
starfsmönnum fækkað talsvert. Nú
stárfa hjá Granda að jafnaði um
400 starfsmenn að veiðum og
vinnslu úr 30 þúsund tonnum af
fiski úr sjó. Þegar fyrirtækin tvö
voru sameinuð störfuðu hjá þeim
um 600 manns og aflinn var tæp-
lega 30 þúsund tonn. Grandi gerir
nú út 9 togara en þeir voru 6 til 7.
Átakatími í sjávarútvegi
Brynjólfur hóf störf í sjávarút-
vegi sama ár og kvótakerfið kom
til sögunnar. Undanfarinn áratug
hefur starfsumhverfi sjósóknara ef
til vill breyst meira en nokkru sinni
á jafn skömmum tíma í íslandssög-
unni. Vegna hins síbreytilega
starfsumhverfis hefur sjávarútveg-
urinn þurft að hafa meiri sveigjan-
leika og aðlögunarhæfni en flestar
aðrar atvinnugreinar. „Það hafa
orðið gífurleg umbrot í sjávarút-
vegi. Þar er auðvitað fyrst að nefna
þessa takmörkun á sókn í auðlind-
ina. Ég held að fólk eigi mjög erf-
itt með að gera sér grein fyrir hvað
slíkar hömlur hafa að segja.“ Brynj-
ólfur segir að þetta breytingaskeið
hafi að mörgu leyti verið mjög erf-
itt. Hann er þeirrar skoðunar að
ekki sé um betri leið að ræða til
að stjórna sókn en aflamarkskerfið.
„Sjö fyrstu árin vorum við með
margar útfærslur við að takmarka
sóknina. Það var barist og ýmsir
komu út með glóðaraugu og skrám-
ur, en áttu þá að fara inn í fisk-
veiðistjórnunarkerfi sem átti að
vera með meiri festu. Það hefur
verið deilt um þetta á hveiju ári,
en ég tel mjög mikilvægt fyrir aðila
að um þetta náist sátt og að við
náum stöðugleika til lengri tíma í
leikreglunum. Það hefur verið erfitt
að vita ekki nema frá ári til árs
hvernig beita má skipunum."
Langtímaáætlanir
Hjá Granda hafa verið sett lang-
tímamarkmið í stjórnun. Fyrir
tveimur árum voru lagðar línur fyr-
ir næstu þijú til fimm ár. Hluti
breytinga sem orðið hafa, til dæmis
á samsetningu eigna, var ákveðinn
þá og hafa þær þurft sinn tíma til
að verða að veruleika. Afkoma
Granda hf. breyttist til batnaðar í
fyrra frá árinu áður. Bæði útgerð
og fiskvinnsla skiluðu betri afkomu,
hagnaður 1993 vartæpar 177 millj-
ónir. Tap varð á dótturfélagi þann-
ig að hagnaður af rekstri félaganna
beggja varð um 108 milljónir en
árið áður var tap upp á um 156
milljónir. „Ég tel að á síðasta ári
höfum við verið að uppskera árang-
ur af þeirri hagræðingu sem við
tókum ákvörðun um fyrir nokkrum
árum síðan. Þessi stefnumótun er
í sífelldri endurskoðun og aðilar
þurfa að reyna að líta til lengri tíma
með sín markmið, setja sér mark-
mið í arðsemi. Það er mjög mikil-
vægt fyrir almenningshlutafélag
eins og Granda.“
Kvótakerfið góð lausn
Hvað um þá hættu að hér rísi
upp nokkur „lénsveldi" kvótaeig-
enda, sem drottna yfir auðlindinni?
Hvað um litlu byggðirnar, sem ekki
eiga kvóta og hanga á horriminni?
„Til kvótakerfisins var stofnað,
í takmarkaðri auðlind, til að fram-
kalla hagkvæmni og hagræðingu.
Þess vegna varð óhjákvæmilega
breyting á uppbyggingu sjávarút-
vegsins," segir Brynjólfur. „Það er
mikið búið að gnísta tönnum yfir
þessari breyttu uppbyggingu, sem
enn er ekki að fullu gengin yfir.
Ég held að þessi breyting hafi ver-
ið óumflýjanleg. { íslendingum er
ákveðin fælni gagnvart stærð fyrir-
tækja. Það er sérkennilegt að í öðru
orðinu tala menn um þörf á samein-
ingu fyrirtækja og aukinni hag-
kvæmni, í næsta orði fara þeir að
tala um hvað þessi stærð sé ógn-
vekjandi. Við verðum að haga
rekstri okkar þannig að við séum
samkeppnisfær á erlendum mörk-
uðum. Mín reynsla er sú að á erlend-
um mörkuðum finnum við ekki fyr-
ir því hvað íslensku fyrirtækin eru
stór, þau eru bara lítil peð.“
Brynjólfur segir að um 600
manns séu hluthafar í Granda hf.
og öllum fijálst að eignast hlut á
hlutabréfamarkaði. „Opnara getur
það ekki verið fyrir þá sem vilja
eignast hlut í fyrirtækinu. Grandi
hf. er með um 4% af heildarafla-
heimildum í dag, séu þær reiknaðar
í þorskígildum, og hjá okkur starfa
um 4% sjómanna í landinu."
Hvaða lausn sérðu fyrir byggð-
irnar fyrir vestan sem hafa misst
togarana og kvóta?
„Vandi þeirra á Vestfjörðum er
gífurlega mikill og skyldi síst gert
lítið úr honum. Þessi Iandshluti er
mjög háður þorski. Það má hins
vegar alveg ræða hvernig hefur
verið brugðist við þessum vanda og
hvaða möguleikar hafa verið til
þess. Á norðurfjörðunum er nú ver-
ið að bæta samgöngurnar, sem er
einhver besta byggðastefnan að
mínu mati. Þar með er verið að
gera fólki mögulegt að starfa, til
að mynda á Isafirði, þar sem öll
helsta þjónusta er til staðar. Það
verður hægt að sækja sjó frá mörg-
um stöðum og mun taka 20 til 40
mínútur að fara á milli staða. Það
ferðalag mun margt fólk verða að
leggja á sig til að sækja sína vinnu.
Ég býð í eftirvæntingu eftir því að
sjá aukna samvinnu á milli fyrir-
tækja á þessu svæði svo það takist
að blása nýju lífi í atvinnulífið.“
Er til nægur kvóti fyrir þessar
byggðir?
„Það er alveg ljóst að það er
ekki nægur kvóti til fyrir allar
byggðir landsins. Byggðirnar þurfa
eðlilega að sameina sína kvóta og
það þarf að gerast fyrir vestan. Það
verður heldur ekki hægt að halda
uppi fullri þjónustu á öllum stöðum
heldur verður líka að sameina hana.
Það verður hagkvæmara fyrir þjóð-
félagið í heild.“
Sjávarútvegur mun styrkjast
Brynjólfur hefur mikla trú á því
að þegar breytingaskeiðinu, sem
hófst með tilkomu kvótakerfisins,
lýkur þá skili þáð af sér mjög öflug-
um sjávarútvegi. Atvinnugreinin
hefur gengið í gegnum mikla sniðl-
un. Gjaldþrot, greiðslustöðvarnir og
rekstrarerfiðleikar hafi einkennt
undanfarin ár. „Ég ætla að út úr
þessu komi heilbrigðari rekstur í
umhverfi sem er vinveittara fyrir-
tækjarekstri en verið hefur undan-
farna áratugi. Stöðugleikinn, sem
ríkt hefur í verðlagi, raungengið,
vaxtabreytingarnar og frelsið í fjár-
magnsflutningum hefur þau áhrif
að fyrirtækin eru í meiri samkeppni
við umheiminn. Þau agast betur og
það verður miklu hægara að takast
á við verkefni heima og erlendis."
Fisksalar á heimsvísu
„Ég lifi í þeirri trú að þegar við
íslendingar höfum losað okkur við
útlendingafeimnina verðum við
heimshöndlarar í fiski, þar sem
okkur verður ekkert óviðkomandi
sem viðkemur fiski um allan heim,“
segir Brynjólfur. „Markaðsfyrir-
tækin okkar eru þegar farin að
versla með allskonar fisk, hann
þarf ekki lengur að vera fæddur
og uppalinn við íslandsstrendur.
Við eigum að nota þá gífurlegu
þekkingu sem við höfum til að ná
k
i
I
L
Í
e
u
«
1
Q
(
s
Q
€
m
«
«
«
«
4