Morgunblaðið - 30.07.1994, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 30. JÚLÍ 1994 23
borg skógfræðingur f. 1873, d.
1966 var frumheiji í skógrækt á
Islandi. Hann undirbjó friðun Hall-
ormsstaðarskógar (1905) og Va-
glaskógar (1909), vann að undir-
búningi að stofnun Skógræktarfé-
lags Reykjavíkur árið 1901 og loks
vann hann að setningu laga um
skógrækt á Islandi. Hann lauk
starfsferli sínum sem forstjóri
danska Heiðafélagsins 1933-
1943.
Áhugi manna á skógrækt fer
nú vaxandi á íslandi, það sýndi
hinn mikli íjöldi áheyrenda, er
hlýddi á erindi skógræktarmanna
þennan fagra sumardag að Hali-
ormsstað.
Ef menn halda, að á Islandi
hafi einungis vaxið kjarr, þá ættu
þeir að skoða steingervinginn í
Kolfreyjustað og öll umgengni á
staðnum til fyrirmyndar. Þoka er
í mynni ijarðarins, svo við sjáum
ekki Skrúðinn, en bót er í máli,
að við átum hluta hans daginn
áður, þar sem var lundi á Edduhót-
elinu að Hallormsstað. Skrúðurinn
er eyja í mynni Fáskrúðsfjarðar.
Nú ökum við um Vattarnes-
skriður til Reyðafjarðar og sem
leið liggur um Fagradalsbraut til
Egilsstaða. Langafi minn sr. Sig-
urður Gunnarsson, f. 1848, d.
1936, prófastur á Valþjófsstað og
þingmaður Sunnmýlinga flutti
frumvarp um lagningu akbrautar
um Fagradal og var það samþykkt
á Alþingi 1893. Frá Egilsstöðum
var haldið að Hallormsstað og
ógleymanlegri hringferð lokið,
hringurinn 252 km.
STAÐARFJALL í Borgarfirði eystra.
Legsteinn
sr. Ólafs
Indriðason-
ar að Kol-
freyjustað.
steinasafni Petru Sveinsdóttur á
Stöðvarfirði. Hann er úr tré, sem
óx á íslandi fyrir óralöngu og var
6 metrar í þvermál. Skógfræðingar
upplýsi lesendur Morgunblaðsins,
hvað langt er síðan.
VII
Hinn 17. júlí höldum við austur
í Skriðdal og sem leið liggur yfir
Breiðdalsheiði og snæðum há-
degisverð á Hótel Bláfelli á Breið-
dalsvík. Þar er ávallt gott að koma
til þeirra Ottesenshjóna. Þar er
hópur ferðamanna fyrir og er há-
karl og brennivín drifið í gestina,
en kjötsúpa á eftir. við látum okk-
ur nægja fiskrétt og brögðum að-
eins á hákarlinum.
Næst höldum við til Stöðvar-
íjarðar, en þangað hafði ég aldrei
komið áður. Við skoðum steinasafn
Petru Sveinsdóttur. Þetta er stór-
merkilegt safn með tugþúsundum
steina og ætti enginn ferðamaður
að fara þarna um án þess að stoppa
hjá Petru.
Næst liggur leiðin til Fáskrúðs-
fjarðar og er áð að Kolfreyjustað,
þar sem frændi minn Ólafur Indr-
iðason var prestur (f. 1796, d.
1861). Við skoðum kirkjuna og ég
mynda legstein sr. Ólafs, sem er
hinn fegursti. Það er staðarlegt á
VIII
Ferðalok
Mánudaginn 18. júlí höldum við
heim á leið til Akureyrar eftir
ógleymanlega Austfjarðadaga,
ákveðin í því að koma sem fyrst
austur aftur, því Jökulsárhlíðin og
Hróarstungan eru eftir. Nú er dá-
samlegt veður 22 stiga hiti á Egils-
stöðum. Við rennum við hjá Snjólfi
Björgvinssyni, hagleiksmanni á
st.aðnum, og kaupum af honum lít-
inn lerkikistil, sem við höfðum séð
sýnishorn af á skógardeginum á
Hallormsstað. Fagur minjagripur
til þess að hafa með sér heim.
Síðan er haldið á öræfin í átt til
Mývatnssveitar. Ég var þess full-
viss, að Herðubreið myndi ekki
bregðast mér á heimleiðinni, enda
er ekkert ský að finna á toppi henn-
ar. Mér hefur alltaf fundist þessi
drottning íslenskra fjalla fegursta
fjall á íslandi. Snæfell er einnig að
kalla hreint og enn sér til Vatnajök-
uls, svo stórfenglegt er útsýnið.
Ég stöðva bílinn, geng út og lít
til Austíjarðafjallanna í síðasta
sinn og tek undir með Jóhannesi
frænda mínum:
Þakka ykkur fyrir að ég kom.
Höfundur er lögfræðingur og býr
ýmist í Reykjnvík eðn á Akureyri.
_______AÐSEIMPAR GREINAR_
Af hverju þessi
himinhrópandi þögn?
JÓN Sigurðsson
framkvæmdastjóri ís-
lenska Járnblendifé-
lagsins hf. ritaði þann
17. júlí síðastliðinn
firnalanga grein í
Morgunblaðið undir
heitinu „Hvers vegna
er atvinnuleysið og
hvað er til ráða?“ I
greininni er komið
mjög víða við og gerð
tilraun til þess í senn,
að greina þann efna-
hags (og stjórnmála?)
vanda sem^ við er að
glíma á íslandi og
einnig setur höfundur
fram djarfar tillögur
til lausnar.
Það er ástæða til þess að taka
leiðarahöfund Morgunblaðsins á
orðinu, en hann hefur hvatt til
umræðu um þau sjónarmið sem
Jón Sigurðsson setti fram í grein
sinni. Ekki síst vegna þess að það
sætir óneitanlega nokkrum tíðind-
um þegar maður með svo víðtæka
reynslu sem Jón Sigurðsson, tekur
til máls í umræðu dagsins.
Þó grein Jóns Sigurðssonar sé
mikil að vöxtum, er hún ekki að
sama skapi ítarleg. Ástæðan er
einföld; í greininni er svo víða
komið við að telja má einskonar
tilraun til haglýsingar. Það fer
ekki hjá því að ýmislegt hlýtur að
kalla á frekari skýringar. Hér
verður látið duga að fjalla um at-
riði sem undirritaður saknar sér-
staklega í umfjöllun Jón Sigurðs-
sonar.
Um sumt er talað, en annað
þagað
Misheppnaðar ijárfestingar eru
sem myllusteinn um háls íslenska
hagkerfisins, eins og allir vita. Það
hefur lítið á það. skort að menn
hafi haft uppi stór orð þegar talað
er um sjávarútveg _og landbúnað
í þessu sambandi. Á hinn bóginn
hafa stritast við að þegja um áhrif
fjárfestingarmistaka á öðrum svið-
um hér á landi.
Það kom ýmsum á óvart að það
er ekki meint offjárfesting í
sjávarútvegi sem valdið hefur
mestu um útlánatöp í bönkunum
eins og þó hefur tíðum verið látið
í veðri vaka. Athugun Samtaka
fiskvinnslustöðvanna fyrr á árinu
leiddi í ljós að útlánatöpin verða
að lang mestu leyti vegna útlána
til annarra greina en sjávarútvegs.
Það skýtur því óneitanlega
nokkuð skökku við þegar Jón Sig-
urðsson fiskar sjávarútveginn sér-
staklega út og segir „bera með
sér einkenni verndaðrar atvinnu-
greinar, með stórkostlega offjár-
festingu í tækjum, búnaði og hús-
um hvar sem litast er um í land-
inu...“
Minni orkusala
Þeim mun sérkennilegra er það
þegar í ljós kemur við lestur grein-
arinnar að ekki er orði minnst á
ástandið í orkugeiranum. Þar hafa
þó sennilega orðið einhver afdrifa-
ríkustu fjárfestingarmistök síðari
ára og áratuga.
í svari iðnaðarráðherra við
fyrirspurn minni á Alþingi 115.
löggjafarþingi, um þessi mál kem-
ur þetta einmitt injög skilmerki-
lega fram. í stórum dráttum má
segja að orkusalan hafi dregist
saman í fjárhæðum talið á sama
tíma og fjárfstingar voru miklar.
Þannig nam orkusala Landsvirkj-
unar 7,1 milljarði króna á árinu
1983, árið eftir var hún 8,1 millj-
arður. Síðan virðist leiðin hafa leg-
ið niður á við. Árið 1991, sem er
síðasta árið sem svarið
náði til, var orkusalan
5,9 milljarðar á sam-
bærilegu verðlagi, eða
um 2 milljörðum
króna lægri en þegar
best lét.
Hlutfall tekna og
skulda
Athyglisvert er að á
bak við þessa árlegu
orkusölu upp á 6 til 8
milljarða króna stóðu
skuldir sem voru sjö
til áttfalt hærri. Þann-
ig námu skuldir
Landsvirkjunar á bil-
inu 41 milljarði til
tæpra 53 milljarða á árabilinu
1983 til 1991. Slíkt hlutfall skulda
og tekna er auðvitað algjörlega
óþekkt í íslensku atvinnulífi þó
öllum sé að sjálfsögðu ljóst að
ekki er unnt að öllu leyti að bera
Eigi röksemdir auð-
lindaskattsmanna við
sjávarútveginn, segir
Einar K. Guðfinnsson,
hlýtur sama að gegna
um nýtingu orkunnar.
rekstur vatnsaflsvirkjana þar sem
bréytilegur kostnaður er tiltölu-
lega lítill, saman við annan at-
vinnurekstur.
Hitt gefur augaleið, að til þess
að standa undir þessari skuldsetn-
ingu hefur Landsvirkjun orðið að
verðleggja orkuna hátt til notend-
anna. I því sambandi má líka
minna á að hingað til hefur ekki
tekist að laða erlenda fjárfesta
hingað til samstarfs í atvinnulífi
nema með sérsamningum um
orkuverð.
Atvinnulífið og
landsbyggðarfólkið hefur
borið byrðarnar
Athyglisvert er að á þessu tíma-
bili minnkandi tekna fóru fram
gríðarlegar fjárfestingar. Á árun-
um 1983 til ársins 1991 var fjár-
fest fyrir 26,5 milljarða króna á
vegum Landsvirkjunar. Þessi fjár-
festing svarar til að minnsta kosti
50 frystitogara af þeirri gerð sem
Grandi hf. og Útgerðarfélag Akur-
eyringa hf. festu kaup á fyrir
skemmstu. Byrðarnar af þessu
hafa auðvitað notendurnir borið.
Og notendurnir eru að sjálfsögðu
atvinnulífið í landinu og almenn-
ingur, einkum og sér í lagi á lands-
byggðinni. Þannig má segja að það
sé landsbyggðarfólkið og hið al-
menna atvinnulíf sem borið hefur
byrðarnar að þessu leyti, auk ríkis-
sjóðs. Þeir sem eru svo heppnir
að njóta hitaveitna ellegar sér-
samninga um orkutaxta sleppa að
mestu. Dæmi um það eru að sjálf-
sögðu stóriðjufyrirtækin svoköll-
uðu, Isal, Járnblendiverksmiðjan
og Áburðarverksmiðjan.
í tíð núverandi ríkisstjórnar
hafa fjárveitingar til raforkuniður-
greiðslna vegna húshitunar aukist
stórlega. það hefur þó ekki gert
mikið betur en að eyða áhrifunum
af verðhækkunum Landsvirkjun-
ar. Ef ekki hefði komið til þessi
atbeini ríkissjóðs, þá væri hitunar-
kostnaður þessara heimila stórum
hærri en hann er í dag; og er
hann þó nógu sligandi. Þannig
birtist þessi vandi bæði almennum
notendum í formi hárra orkutaxta
og ríkissjóði vegna aukinna fram-
laga til orkuverðsjöfnunar.
Um hina himinhrópandi þögn
Ekkert af þessu nefnir Jón Sig-
urðsson í sinni löngu grein, þó að
hann veiji all löngu máli í að
„greina nokkur þeirra vandamála
sem þjóðin sem heild, hópar innan
þeirrar heildar og fjölmargir ein-
staklingar eiga við að fást um
þessar mundir", eins og orðrétt
segir í greininni. Sýnist manni þó
að þessi atriði hefðu átt erindi inn
í hið nýja pólitíska „testament",
en Morgunblaðið nefnir grein Jóns
Sigurðssonar „drög að stjórnmála-
stefnu í nokkrum mikilsverðum
málum þjóðfélagsins". Hin himin-
hrópandi þögn um þessi atriði
grefur mjög undan gildi þeirrar
greiningar sem getur að líta á
vanda Islendinga, í Morgunblaðs-
greininni.
Auðlindaskatt á hitaveitur?
Og svo er það eitt að lokum.
Jón Sigurðsson kyijar auðlinda-
skattssönginn enn eina ferðina og
Morgunblaðið tekur að sjálfsögðu
hraustlega undir, eins og búast
mátti við. En einnig þar er
hijómurinn holur og bjallan klingj-
andi. Því ef röksemdir auðlinda-
skattsmanna eiga við um sjávarút-
veginn þá hlýtur hinu sama að
gegna um nýtingu orkunnar, í
hvaða formi sem er. Talsmenn
auðlindaskatts, hvort sem það eru
Jón Sigurðsson, Morgunblaðið eða
einhveijir aðrir, geta alls ekki
lengur hliðrað sér hjá því að setja
fram kröfu um sérstaka skattlagn-
ingu orkunnar, vilji þeir vera sam-
kvæmir sjálfum sér. Með öðrum
orðum: Þeir sem vilja leggja afla-
gjald (auðlindaskatt) á sjávar-
útveginn hljóta að krefjast orku-
gjalds vegna nýtingar orkunnar í
landinu.
Endurreisnaráætlun Jóns Sig-
urðssonar er vissulega afar um-
deilanleg. En vandséð er að hún
standist einfaldar og sjálfsagðar
kröfur um rökrænt samhengi
nema að henni fylgi viðbót þar sem
tillaga er mótuð um orkugjald auk
aflagjalds.
Höfundur er alþingismnður fyrir
Sjálfstæðisflokkinn á
Vestfjörðum.
Stokke tripp trapp
Stóllinn sem vex
með barninu
5 ára ábyrgð
Sama verð og annars staðar
á Norðurlöndunum
kr. 9.760,-
Faxafeni 7
s. 687733
Einar K.
Guðfinnsson