Morgunblaðið - 30.07.1994, Page 27

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR30. JÚLÍ 1994 27
AÐSENDAR GREINAR
Á HVERJU ári
flytur.fjöldi íslendinga
til ‘annarra landa og
þá ekki síst til Norður-
landanna. í flestum
tilvikum flytur fólk
vegna starfs síns, eða
til þess að afla sér
starfsréttinda og er
þá oft búsett erlendis
um árabil. Fjölmargir
samningar hafa verið
undirritaðir í því skyni
að greiða götu ríkis-
borgara Norðurlanda-
þjóðanna, þegar þeir
flytja frá einu landinu
til annars. Um síðustu
áramót tók gildi samingurinn um
Evrópska efnahagssvæðið (EES),
en Norðurlöndin eru aðilar að þeim
samningi. í hugum flestra átti
Umtalsverðar breyting-
ar hafa orðið á réttar-
stöðu fólks, segir Haf-
dís H. Ólafsdóttir, þeg-
ar það flytur sig um set
milli Norðurlanda.
aðild að einfalda alla flutninga
milli Norðurlandanna, en annað
hefur komið á daginn.
Skert réttindi með
tilkomu EES
Með gildistöku EES-samnings-
ins, hinn 1. janúar 1994, hafa orð-
ið umtalsverðar breytingar á
réttarstöðu fólks, sem flytur sig
um set milli Norðurlandanna.
Þessar breytingar hafa leitt til lak-
ari réttarstöðu þess frá því sem
áður var. Eftir 1. janúar 1994
getur fólk í ákveðnum tilvikum
ekki lengur flutt með sér þau fé-
lagslegu réttindi sem það hafði
áunnið sér í heimalandi sínu. Með
félagslegum réttindum er hér átt
við rétt til atvinnuleysisbóta og
öll þau réttindi sem fólk nýtur
samkvæmt lögum um almanna-
tryggingar, til dæmis greiðslur
vegna fæðingarorlofs, sjúkradag-
peninga, slysadagpeninga o.s.frv.
Fyrir gildistöku voru þessi réttindi
flytjanleg milli land-
anna samkvæmt sér-
stökum samningum.
Með gildistöku EES
hafa með öðrum orð-
um verið felldar niður
reglur sem áður var
að fínna í Norður-
landasamningum.
Þetta hefur gerst þrátt
fyrir loforð ráðherra
Norðurlandanna frá
14. nóvember 1990,
um að félagsleg rétt-
indi Norðurlandabúa
skyldu ekki skerðast
við nánari tengsl land-
anna við Evrópu.
Réttur til atvinnuleysisbóta
takmarkaður
Til nánari skýringar skal tekið
dæmi. Til þess að flytja rétt sinn
til atvinnuleysisbóta milli Norður-
landanna var og er meginreglan
sú, að fólk verður að vinna í nýja
landinu í 8 vikur innan 12 vikna
frá því að það flytur sig um set.
Þá fyrst er litið til þess hvort það
uppfyllti lagaskilyrði síns lands um
rétt til atvinnuleysisbóta þegar það
flutti. Ef sú er raunin er hægt að
sækja um að tímabili fyrir og eftir
flutning verði lögð saman og bætur
reiknaðar út í hiutfalli við lengd
vinnutíma og laun. Við gildistöku
EES féll niður mikilvæg undan-
tekning frá þessari meginreglu um
maka og sambýlismann þess sem
hafði fengið fasta atvinnu í nýja
landinu í að minnsta kosti 2 ár.
Sú regla fannst í Norðurlanda-
samningi um atvinnuleysisbætur
og hafði verið í gildi að minnsta
kosti frá árinu 1985. Makinn eða
sambýlismaðurinn þurfti ekki að
hafa útvegað sér vinnu í 8 vikur
innan 12 vikna frá komu sinni,
heldur nægði að hann uppfyllti
skilyrði um rétt til atvinnuleysis-
bóta í heimalandi sínu (hér á ís-
landi skilyrði laga nr. 93/1993 um
atvinnuleysistryggingar). Vinnan í
heimalandinu varð síðan grundvöll-
ur útreiknings atvinnuleysisbóta í
nýja landinu þar til vinna fékkst,
í flestum tilvikum þó ekki lengur
en í 12 mánuði.
Mistök við undirbúning EES
Síðastnefnd regla er, sam-
kvæmt upplýsingum frá skrifstofu
Norðurlandaráðs í Stokkhólmi,
sögð hafa fallið óvart niður við
undirbúning EES og alls óvíst
hvenær þau mistök verða leiðrétt.
Ljóst má vera að á þeim tímum
atvinnuleysis sem nú ríkja, þá
hefur fjölskyldum verið gert mjög
erfitt fyrir ef þær hyggjast eða
verða að flytja á milli landanna.
Sá sem ekki hefur fengið vinnu
áður en flutt er getur orðið alger-
lega réttindalaus í dag í nýja land-
inu, ef hann fær ekki vinnu innan
12 vikna frá flutningi. Réttarstaða
þeirra sem í hlut eiga hefur því
verið rýrð verulega frá því sem
áður var. Rétt er þó að geta þess
að ef einstaklingur hefur verið
skráður atvinnulaus hér á landi í
a.m.k. 4 vikur áður en hann flytur
sig um set, getur hann að uppfyllt-
um ákveðnum skilyrðum átt rétt
á atvinnuleysisbótum frá íslandi í
3 mánuði.
Skert réttindi skv.
almannatryggingalöggjöf
Auk framangreinds hefur réttur
einstaklinga og fjölskyldna, sem
hafa flutt sig milli Norðurlandanna
eftir 1. janúar 1994, til greiðslu
fæðingarorlofs, sjúkradagpen-
inga, slysadagpeninga o.s.frv. skv.
almannatryggingalöggjöf í
ákveðnum tilvikum verið skertur
og ekki er litið til þess lengur
hvort eða hversu lengi viðkomandi
hafði unnið áður en hann flutti.
Er leiðréttinga að vænta?
Þrátt fyrir að þessi mál hafi
ekki verið mikið í umræðunni hér
á landi, þá er aðra sögu að segja
um hin Norðurlöndin, vegna mik-
illa flutninga fólks milli landanna
þar. Til íslands flytja hins vegar
hlutfallslega fáir til lengri tíma.
íslendingar, sem flutt hafa til ann-
arra Norðurlanda, hafa fundið fyr-
ir þessum breytingum. Breyting-
arnar og mistökin skipta því miklu
máli einmitt fyrir okkur. Nauðsyn-
legt er fyrir þá sem þurfa og vilja
dvelja erlendis um lengri tíma að
skoða þessi mál vel og kynna sér
breytta réttarstöðu sína og fjöl-
skyldna sinna á Norðurlöndum
eftir tilkomu EES, hvort til dæmis
atriði eins og hjúskapur skipti
máli og hvaða gögn er nauðsyn-
legt að hafa með sér til nýja lands-
ins. Líklegt er að lítið þokist í leið-
réttingarátt í þessum málum á
næstunni vegna hugsanlegrar inn-
göngu Svía, Norðmanna og Finna
í ESB. Engu að síður vil ég beina
þeirri spurningu til þar til bærra
stjórnvalda, hvort staðið verði við
gefin loforð og leiðréttinga sé að
vænta á næstunni?
Höfundur er lögfræðingur.
NÝ LYFJALÖG sem
tóku gildi 1. júlí síðast-
liðinn leysa af hómi
tvenn eldri iög, lyljalög
frá 1984 og lög um
lyfjadreifingu frá 1982.
I nýju lögunum er gert
ráð fyrir ábyrgð lyfja-
fræðinga á allri fram-
leiðslu og dreifmgu
lyfja. Er þetta í anda
stefnu Aiþjóðaheil-
brigðismálastofnunar-
innar (WHO) í lyfja-
málum þar sem segir
m.a.: „Lyfjafra:ðingar
hafi með höndum nauð-
synlegt eftirlit til að
riYggja gæði lyfja og þjónustu, við
framleiðslu, innflutning eða útflutn-
ing og á öllum stigum dreifingarinn-
ar“. Óll nútímaleg lyfjadreifingar-
kerfi grundvallast á því að skilið sé
milli þess sem ávísar lyfi og þess
sem fær ábata af sölunni. Með nýju
Öll nútímaleg lyfjadreif-
ing grundvallast á því,
segir Ólöf Briem, að
skilið sé milli þess sem
ávísar lyfi og þess sem
fær ábata af sölunni.
lyfjalögunum hafa íslendingar einn-
ig stigið þetta skref til fulls. Skýrt
er tekið fram í lögunum að starf-
andi læknar, tannlæknar og dýra-
læknar - megi ekki vera eigendur,
hluthafar eða starfsmenn lyfjabúða.
Horfið er ákvæði sem heimilaði hér-
aðslæknum að stunda sölu á dýra-
lyfjum. Reyndar er rúmt ár þar til
sá hluti Iaganna tekur gildi að lyfja-
sala héraðsdýralækna falli niður og
má líta á það sem einskonar aðlög-
unartíma.
Framkvæmd laganna
Hingað til hefur dýralækirinn
selt lyf, bæði lausasölu- og lyfseðil-
skyld dýralyf. Þannig hefur hann
verið í aðstöðu til að velja fremur
dýrara lyf en ódýrara vegna eigin
hagsmuna en þetta breytist frá og
með 1. nóvember 1995. Nú mega
allir dýralæknar kaupa á heildsölu-
verði lyf en aðeins til notkunar á
stofum sínum og í sjúkravitjunum.
Kostnaður vegna slíkra lyfjakaupa
fellur undir rekstrarkostnað. Þeim
verður heimilt að afhenda skjólstæð-
ingi sínum lyf í bráðatilfellum gegn
ákveðinni þóknun sem ákveðin er
af lyfjaverðsnefnd í
samráði við yfirdýra-
lækni. Sú þóknun er
óháð verði lyfsins. Af-
hending lyfsins er þá
eingöngu vegna þjón-
ustu við skjólstæðing-
inn og dýralæknirinn
hefur ekki fjárhagsleg-
an ábata af.
Stéttarfélag ís-
lenskra lyfjafræðinga
fagnar því að slíkt
ákvæði skuli vera í nýju
lögunum. Afkoma apó-
teka á landsbyggðinni
batnar trúlega við þetta
en öll lyfsala dýralækna
hefur rýrt afkomugrundvöll þeirra.
Er það gleðiefni því að nýju lögin
gefa ekki beinlínis til kynna að auð-
veldara verði að manna lítil apótek
á afskekktum stöðum en nú er.
Andstaða
En gagnrýnisraddir heyrast
vegna breytinganna og eru þær
einkum af tvennum toga. Annars
vegar hafa menn áhyggjur af því
að erfiðara verði um vik að nálgast
dýralyf þar sem þau fáist ekki leng-
ur keypt hjá dýralækninum. Nú
þurfi þeir að leggja leið sína í apó-
tek eftir að hafa nálgast lyfseðil hjá
dýralækninum ef um lyfseðilskyld
dýralyf er að ræða. En þetta er ein-
mitt sú leið sem við mannfóikið
þurfum að fara ef við þurfum á lyfj-
um að halda og þá gildir einu hvort
við búum í þéttbýli eða dreifbýli.
Mikið er um það hér á landi að
læknar noti símalyfseðla og einnig
færist í vöxt að senda lyfseðla með
bréfsíma. Ætti þetta einnig að koma
að góðum notum við lyfjagjöf til
dýra. í afskekktum byggðum í ná-
grannalöndum okkar, Noregi og
Færeyjum, fá neytendur lyf sín iðu-
lega send í pósti og þarf ekki að
taka langan tíma ef rétt er að stað-
ið. Þau eru reyndar ófá atriðin hér
á landi sem benda á að dreifbýlis-
fólk þurfi að sækja þjónustu iangan
veg og þar er ekkert raunhæft til
úrbóta annað en bættar samgöngur.
Hitt atriðið sem gagnrýnt hefur
verið kemur frá hagsmunahópum.
Augljóst er að héraðsdýralæknar
missa þarna spón úr aski sínum.
Það mál er þó allt önnur saga. Og
finna þarf lausn á hvernig bregðast
skal við tekjutapi sem þeir verða
fyrir vegna lagasetningar sem lítur
að alþjóðastefnu í lyfjamálum og
færir þjóðina nær nútímanum.
Höfundur er formaður
stéttarfélags ísl. lyfjafræðinga.
EES og skert
félagsleg réttindi
N or ður landabúa
Hafdís H. Ólafsdóttir
Lyfjasala dýra-
lækna - nei takk
Ólöf Briem