Morgunblaðið - 20.11.1994, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 20. NÓVEMBER 1994 11
LJÓSMYND Magnús Ólafsson. - Ljósmyndasafn Reykjavíkurborgar.
IÐNAÐARMENN, verkamenn og vinnufólk framan við Korpúlfsstaði sumarið 1930.
Þeir voru framlag Thors til Alþingishátíðarinnar.
Vafalítið er Guðmundur að vísa til
þess að þótt Thor hefði rekið bú-
skap í áratugi var hann fyrst og
fremst þekktur sem öflugasti út-
gerðarmaður landsins. í því ljósi er
auðvitað furðulegt að hann sé sá
bóndinn í landinu sem mestar vonir
veki.
. Óhætt er að fullyrða að land-
læknir var ekki einn um að skilja
þýðingu Korpúlfsstaða fyrir búskap
í landinu. Ýmsir forystumenn land-
búnaðarmála sáu að mörgu leyti
sinn eigin draum um framþróun
landbúnaðarins vera að rætast á
Korpúlfsstöðum, þeirra á meðal
Sigurður Sigurðsson búnaðarmála-
stjóri og Halldór Vilhjálmsson
skólastjóri Bændaskólans á Hvann-
eyri og áreiðanlega margir fleiri
sem lengdi eftir nýrri tíð í búskapar-
háttum. Það jók áhuga þessara
manna að bóndinn á Korpúlfsstöð-
um var opinn fyrir nýjungum. Að
því leyti var hann eins og ungur
maður í broddi lífsins.
Þessar framkvæmdir voru svo
stórar í sniðum að þær hlutu að
vekja öfund. En flestir dáðust að
búskapnum á Korpúlfsstöðum:
„Hvar sem þeir stóðu í flokki, litu
unnendur jarðræktar svo á, að það
væri mikils virði fyrir traust manna
á jarðrækt, að svo hagsýnn maður
sem Thor' Jensen skyldi trúa ís-
lenzkri gróðrarmold fyrir því fé,
sem honum hafði græðzt á útgerð
og verzlun og vissulega var nægi-
legt til þess að hann gat horft
áhyggjulaust fram til elliáranna,
þótt hann hefðist ekkert að ... Menn
sögðu sem svo, að ekki gæti farið
hjá því, að fleiri, sem hefðu rúman
fjárhag, fylgdu dæmi hans. Og for-
dæmið gæti orðið efnaminni bænd-
um, sem ekki höfðu aðstöðu til stór-
felldra tilrauna, lærdómsríkur
skóli.“
Veikindi Thors héldu áfram.
„Þótt ekki gæti ég kallazt sárþjáð-
ur, var ég magnlaus og ófær til
allra stórræða," segir hann. í febr-
úar árið 1927 leitaði hann sér lækn-
inga í Danmörku og annaðist Hauk-
ur sonur hans uppbygginguna á
Korpúlfsstöðum á meðan. En þótt
Thor væri þreklítill vék ætlunarverk
hans ekki úr huganum, vakinn og
sofinn, heilbrigður og sjúkur hélt
þessi ástríðufulli athafnamaður
áfram að auka þekkingu sína á
búskap og bústörfum til þess að
verða fær um að ráða fram úr öllu
sem Korpúlfsstaði varðaði: „Á þess-
um árum sökkti ég mér niður í öll
þau búfræðirit, sem ég taldi að mér
gætu komið að gagni. Einkum las
ég allt sem snerti grasrækt og aðra
ræktun, er átt gæti við íslenzka
staðhætti, svo og mjólkurmeðferð.
Meðan ég var í Höfn heimsótti ég
Kobenhavns Mælkeforsyning. Ég
hafði bréfaviðskipti við fræræktar-
menn í Svalöf á Skáni, og mjólkur-
sérfræðinginn Orla Jensen, prófess-
or við landbúnaðarháskólann í
Höfn, er gaf mér leiðbeiningar um
mjólkurmeðferð og mjólkuráhöld."
Thor fékk ekki bata í Danmörku
og hélt heim til íslands. En er leið
að hausti leitaði hann sér enn lækn-
inga erlendis og fór nú til Miðjarðar-
hafsstrandar Italíu og var þar um
veturinn 5 umsjá lækna. Virðist
hann þá hafa fengið nokkra heilsu-
bót og kom heim um vorið. Byijaði
hann þá strax að sinna búum sínum
en fyrst og fremst Korpúlfsstöðum.
Ekki tókst betur til en svo að hann
ofkældist og fékk hastarlega
lungnabólgu með miklum sótthita.
Það dró mjög. af honum um tíma
og taldi læknir hans, Halldór Han-
sen, miklar líkur á að þetta yrði
banalega hans. En sótthitinn bráði
af honum um síðir. Þá kom læknir-
inn sjaldan svo í sjúkravitjun að
ráðsmaðurinn á Korpúlfsstöðum
eða þeir sem önnuðust byggingar-
framkvæmdir væru ekki hjá sjúkl-
ingnum að ráðgast við hann um
störf sín. Hugur hans var altekinn
af Korpúlfsstöðum. Fátt eða ekkert
annað komst að: „Ég má ekki
hverfa frá þessu. Ég verð að koma
Korpúlfsstaðabúinu í það horf sem
ég hefí ætlað mér. Þetta verður síð-
asti kapítulinn minn. Ég þarf að
geta gengið frá honum. Þegar hon-
um er lokið, þá get ég farið, en
ekki fyrr.“
Nú verður gripið niður í
bókina á heyskapardegi árið
1934 en þá var búið í miklum
blóma
Vinnufólkið raðar í sig. Orðið
sársvangt. Þetta er fýrsta máltíð
dagsins. Kaffí, mjólk og brauð.
Brauðin hennar Sigríðar. Áleggið
er smjör, ostur, rúllupylsa og kálfa-
kjöt sem hefur verið skorið í þunn-
ar flísar. Borðstofustúlkan hefur
auga á hveijum fingri. Fullir diskar
koma í stað þeirra tæmdu. Eftir
máltíðina situr sumt af vinnufólkinu
um stund í borðstofunni, drekkur
kaffi, reykir, spjallar saman. Konur
og karlar. Ungt fólk. Glaðvært. Á
heyskapardegi verða jafnvel mestu
fýlupokar glaðværir. Kannski er
enginn fýlupoki á búinu. Glaðværð-
in er eitt af því sem Korpúlfsstaða-
menn minnast. Hillingar? Ef til vill
að einhveiju leyti. En samkomulag-
ið var ótnílega gott. Thor Jensen
hafði lag á að velja sér gott starfs-
fólk. En það er ekki hann sem hef-
ur ráðið allt þetta fólk. Hann réð
Sigríði árið 1924, Stefán árið 1931
og án vafa einhveija fleiri sem
matast í borðstofunni þennan dag.
En Lorentz Thors ræður flesta
starfsmenn búsins. Hefur hann
sama auga fyrir góðum starfskröft-
um og faðir hans? Það virðist vera.
En hann hafði ekki mörg orð þegar
hann réð Harald að búinu sama
sumarið og Stefán kom til starfa.
Haraldur hringdi í hann, sagði deili
á sér, var búfræðingur frá Hvann-
eyri en átti ekki endilega von á að
verða ráðinn því störf á Korpúlfs-
stöðum voru umsetin. Þetta varð
stutt samtal. Bústjórinn hlustaði á
hann nokkur andartök, sagði síðan:
„Komdu bara.“ — Þar með var það
klappað og klárt.
Tvær konur rogast með bala á
milli sín eftir kjallaraganginum. Við
sáum þær úti snemma í morgun.
Þær hengdu rúmfatnað á snúrur.
Nú er balinn fullur af nýþvegnum
mislitum þvotti. Þær eru búnar að
fá sér morgunkaffíð með stúlkunum
í eldhúsinu. Þegar þær eru komnar
á móts við borðstofuna kemur
kaupamaður fram á ganginn. Hann
gefur félaga sínum í borðstofunni
merki, sá stendur upp og þeir taka
við balanum af stúlkunum. Bros á
báða bóga. Þeir bera balann upp
stigann. Þvotturinn er blautur og
sígur í. Þeir ganga upp á vinnu-
fólksloftið og stúlkurnar í humátt
á eftir þeim. Rétt fyrir framan her-
bergi Sigríðar eru dyr upp á stórt
þurrkloft. Þangað fara þeir með
balann. Kærar þakkir og stúlkurnar
byija að hengja upp þvottinn. Innst
í ijáfrinu á þessu þurrklofti eru litl-
ar dyr sem opnast inn í hlöðuna
vestan megin. Þær eru læstar enda
eins gott því ef menn skelltu sér
gegnum þær lentu þeir á steingólf-
inu í hlöðunni eða súrheysgryíju-
kanti sex til sjö metrum neðar.
Ekki gott að segja til hvers þessar
dyr eru, ef til vill hefur ætlunin
verið að hafa geymsluioft uppi á
efstu bitum í burstinni.
Konur hafa miklu lægri laun en
karlmenn og þykir ekki tiltökumál,
hvorki hér né annars staðar. Störf
þjónustustúlknanna eru með þeim
erfíðustu á búinu, einkum á sumrin
þegar fólkið,er flest. Þar við bætist
að konur við innistörf njóta sjaldan
sólarstunda. Þær eru ekki dökk-
brúnar af sól eins og útistúlkurnar.
Á þvottadögum fá þær aðstoð, tvær
til þijár stúlkur sem annars eru við
útistörf koma til liðs við þær. Þenn-
an dag hafa þær tvær hjálparstúlk-
ur. Útiráðsmaðurinn sér eftir þeim
í þvottinn vegna þess hve mikið hey
er undir. En hann hefur engin orð
þar um. Hann veit að þvotturinn
er þjónustustúlkunum einum ofviða.
Aukastúlkurnar standa við bala
í þvottahúsinu íklæddar gúmmí-
svuntum og skrúbba grútskítuga
samfestinga á þvottabrettum.
Fjósagallar í bleyti í tréstampi á
gólfínu, sokkaplögg í öðrum. Önnur
stúlknanna ýtir galla ofan í
grænsápulöginn í balanum. Hún
þerrar ennið á handlegg sér, bætir
spýtum í eldinn undir suðupottinum,
lyftir potthlemminum af sjóðándi
vatninu og gufa flögrar heitum
vængjum út um galopna gluggana.
Hún dýfír þvottapriki í pottinn, fisk-
ar upp sængurver, snýr prikinu,
vefur verinu upp á það, skellir því
í bala og lætur kalt vatn renna í
balann. Þegar balinn er orðinn full-
ur hvolfir hún úr blámadós í vatnið.
Skærblár litur sveimar um balann.
Hún krakar meiri sængurfatnað
upp úr suðupottinum, þrýstir síðan
óhreinum sængurfatnaði niður í
hann. Verin þijóskast við að sökkva,
full af lífslofti. Hún potar prikinu í
þau, drekkir þeim, setur hlemminn
á pottinn. Hin stúlkan heldur áfram
að hamast á þvottabrettinu, svita-
storkið hár klesst niður á ennið.
Síðar um daginn fara þær út í
gamla bæinn og rulla sængurfatnað
í stærðar rullu. Þar eru tvö góð
herbergi sem þjónustustúlkurnar
hafa til umráða. Én baka til er stór
stofa og sérinngangur í hana. Þar
sofa sex vinnumenn á sumrin. Þær
hafa búið um rúmin þeirra. En
stúlkurnar á þurrkloftinu hafa búið
um rúmin í öllu húsinu. Það var
fyrsta verk þeirra um morguninn.
Þeirra er líka að þvo gólfin og bæta
og gera við flíkur, stoppa sokka.
En ekki í dag, það er þvottadagur.
í herbergjunum eru tvö trérúm,
þrjú í þeim stærstu, lítið borð í
hveiju herbergi, hengi í einu horn-
inu.
Kiukkan tíu er útifólkið aftur
komið til starfa. Stefán hefur gripið
hrífu og rakar dreif með stúlkunum
á sjávartúninu. Hundurinn hendist
til og frá, rekur nefið í töðuna,
hnerrar, kann sér ekki læti fyrir
lífsgleði. Hann skellir sér á mag-
ann, spyrnir afturfótum í grassvörð-
inn og mjakar sér áfram, hans að-
ferð við að klóra sér. Gráni dregur
stærðarhlass á gafflinum, blæs og
stynur. Sjórinn skín á Sundunum,
golan styrkist. Sæluþrunginn hey-
skapardagur. Samlíf manns ogjarð-
ar. Allífið undir og ofan á. Brúni
bíllinn að koma niður túnið, það
glampar á hann, kemst helmingi
meira hey á hann en gömlu bílana.
Lorentz stígur út úr honum far-
þegamegin, gengur til Stefáns.
Hann hættir að raka. Þeir ræða
saman. Lorentz í jakkafötum, hefur
hendur í vösum, myndarlegur mað-
ur. Við heyrum ekki orðaskil. Þögul
kvikmynd. Stefán litast um, pírir
augun. Jú, hann er byijaður að
blika, á því er enginn vafi. Hann
veit ekki að það er röndóttu stúlk-
unni að kenna.
Rakstrarvélarnar lyfta greiðum,
þijár í röð en búið að spenna Mósa
frá snúningsvélinni. Hún stendur
tómlát hjá girðingunni við afleggj-
arann. Það verður ekki slegið meira
að sinni, kentárarnir tveir þagnaðir.
En þriðji kentárinn dregur snún-
ingsvél. Fjórði kentárinn er bilaður,
vélamennirnir á kafi í honum í véla-
kjallaranum. Kentárinn með snún-
ingsvélina er mjósleginn aftan fyr-
ir, á þunnum járnhjólum. Hvenær
sem er má skilja kentár í tvennt,
taka frá afturhlutann með sláttu-
greiðunni og setja þessi mjóu hjól
í staðinn. Snúningsvélin sem kent-
árinn dregur er mun stærri og
þyngri en sú sem hestarnir draga.
Fálmararnir sem velta við heyinu
ganga út úr fjórum stórum skjöld-
um er snúast hring eftir hring.
Heybílarnir kjaga háhlaðnir heim
og upp brúna að vestanverðu,
hverfa inn i hlöðuna, koma tómir
út austan megin. Allt er knúið til
hins ýtrasta. Greinilega búist við
vætu. Vont að fá ofan í þessa ið-
grænu töðu. Ef til vill verður unnin
eftirvinna. Stefán gætir þess að
reglur um vinnutíma séu haldnar,
hætt á slaginu fimm. Sé unnið leng-
ur fær vinnufólkið frí daginn eftir
sem því nemur. — Það er byijað
að taka saman drýli á Kinninni. Þar
dregur Mósi heygaffalinn. Græni
bíllinn er á leiðinni þangað, fjórir
menn á pallinum með kvíslar, tvær
stúlkur með hrífur. Bílnum er ekið
eftir gamla veginum, hossast í hol-
um og ójöfnum. Fólkið heldur sér
í heygrindurnar, önnur stúlkan með
lokuð augu, hallar aftur höfði og
snýr við sól.
Sól hækkar á lofti, nálgast há-
suðrið. Bæjarburstirnar að sunnan-
verðu skjannabjartar. Fólksbíll
beygir út af þjóðveginum og kemur
heim afleggjarann, staðnæmist yst
í hlaðvarpanum. Maður stígur út
úr bílnum. Hann er í jakkafötum
og vesti, roskinn, virðulegur, „heil-
mikil kempa“ eins og Haraldur
Jónatansson sagði um hann. Hann
horfir niður á sjávartúnið þar se_m
allt er á flugi við heyskapinn. Út
úr portinu bak við hann kemur
hávaxin og hvítklædd kona. Hárið
ljóst með dökkum tónum. Hún held-
ur á íláti og hefur breitt yfir það
hveitipoka. Um það bil sem hún
sveigir fyrir brúarsporðinn og held-
ur vestur veginn í átt að gamla fjós-
inu verður maðurinn á hlaðinu var
við hana, lyftir hattinum og býður
góðan dag. Hún svarar kveðju hans.
Þegar hún opnar dyrnar á fjósinu
byijar naut að baula eins og það
sé með pípuorgel í hausnum, bassi
með votti af diskanti.
Maðurinn á hlaðinu horfir á eftir
henni hverfa inn í fjósið, svolítið
kíminn á svip. Hann veit hvað hún
er að gera. Hún er að færa villi-
ketti fískafganga. Kötturinn hefur
notað sér að gamla fjósið er tómt
yfir sumarið - að undanskildum
bolanum - og gotið í jötu. Á þessum
bæ sveltur enginn villiköttur. Ráðs-
konan sér um það. Kannski hverfa
kettlingarnir einn daginn svo lítið
ber á. Þetta er eilíft stríð. Hún fóðr-
ar kettina. Útiráðsmaðurinn reynir
að halda fjölgun þeirra í skefjum.
Á þessum árum kemur Thor Jen-
sen að minnsta kosti einu sinni í
viku og fylgist með bústörfunum,
ráðgast við bústjórann. Hann er
kominn á áttræðisaldur en lætur
ekki bilbug á sér finna.
Hann horfír niður á sjávartúnin,
brosir með sjálfum sér, hefur enn
miklar áætlanir á pijónunum.
• Korpúdfsstaðir — saga glæsileg-
asta stórbýlis á íslandi er gefin út
af Forlaginu og Reykjavíkurborg.
Bókin er 168 blaðsíður í stóru bmti,
piýdd mörgum myndum sem maig-
ar hveijar hafa aldrei birsti áður.