Morgunblaðið - 28.03.1996, Blaðsíða 8

8 B FIMMTUDAGUR 28. MARZ 1996
VIÐSKIPTI
MORGUNBLAÐIÐ
Hve lengi getur
hlu tabréfa verð
haldið áfram
að hækka?
Fjármál á fimmtudegi
Viðskipti með íslensk hlutabréf hafa verið
afar lífleg á árínu 1996 og verðið hefur
þegar hækkað um ríflega fjórðung. Sigurð-
ur B. Stefánsson segir spurningar um
áframhaldið bæði áleitnar og spennandi.
Verð á hlutabréfum á ís-
landi er nú í marsmánuði
1996 orðið tvöfalt hærra
en það var í janúar 1994
fyrir rétt liðlega tveimur árum.
Arið 1994 hækkaði hlutabréfaverð
um nálægt 21%, árið 1995 um 35%
og á tæplega þremur mánuðum
ársins 1996 hefur orðið 27% hækk-
un (sjá efstu myndina til vinstri).
Það er því von að fólk spyrji hve
lengi hlutabréfaverðið geti haldið
áfram að hækka, eða hvort nokkurt
vit geti verið í því að kaupa hluta-
bréf þegar þau eru orðin svona
dýr. Væri ekki nær fyrir þá sem
eiga hlutabréf núna að huga fremur
að því að selja þau eða a.m.k. hluta
af þeim fremur en að kaupa meira?
íslensk hlutabréf hafa
tvöfaldast í verði
síðan í janúar 1994
Tvöföldun á hlutabréfaverði á
aðeins um 27 mánuðum hlýtur að
leiða af sér að framundan sé a.m.k.
minni hækkun en síðustu misserin.
Þó líta margir þannig á að líklegra
sé að hlutabréf haldi enn áfram að
hækka fram eftir árinu en hægar
en áður. Afkoma næstum allra fyr-
irtækja á hlutabréfamarkaði var
góð á árinu 1995 og í mörgum til-
vikum heldur betri en reiknað hafði
verið með. Á árinu 1996 eru enn
horfur á góðri afkomu og ætti hún
ekki að þurfa að vera iakari en
árið 1995 nema eitthvað óvænt
gerist. Hafa verður í huga að verð
á hlutabréfum var afbrigðilega lágt
í ársbyijun 1994. Verð á hlutabréf-
um í Flugleiðum hf. og í Islands-
banka hf., svo að dæmi séu tekin
af tveimur stórum fyrirtækjum með
samtals um milljarð króna í hagnað
hvort árið 1994 og 1995, svaraði
til að eignir þeirra væru aðeins
metnar á liðlega hálfvirði á mark-
aðnum. Þar og í ótal öðrum fyrir-
tækjum voru því mikil tækifæri til
hækkunar.
. M.v. núverandi markaðsvirði
nlutabréfa er verðmæti Eimskipafé-
lagsins um 12,8 ma.kr., markaðs-
virði Flugleiða er um 5,5 ma.kr.,
íslandsbanka hf. um 6,1 ma.kr. og
Granda hf. um 4,1 ma.kr., _______
svo að dæmi séu tekin af
nokkrum stórum fyrir-
tækjum. Heildarverðmæti
allra hlutabréfa á markaði
í Reykjavík er 75 til 80
ma.kr. en þá er átt við
öll skráð hlutabréf á ——
Verðbréfaþingi íslands og hlutabréf
þeirra félaga sem ganga kaupum
'~Ög sölum að staðaldri á Opna til-
boðsmarkaðnum. í ársbyrjun 1994
nam markaðsverðmæti hlutabréfa
sömu félaga um 35 ma.kr.
Hefðbundinn skali ýkir
hækkun því hærri sem
vísitalan verður
Efsta myndin til vinstri sýnir vísi-
tölu hlutabréfaverðs á íslandi á
hefðbundnu línuriti og virðist hækk-
unin gífurleg árin 1995 og 1996.
En betra er að gæta sín á skala
slíkra mynda sem ýkir hækkunina
eftir því sem verð verður hærra.
Þannig þarf t.d. 33% hækkun til
að hækka vísitölu úr 600 í 800 (þ.e.
um 200 stig) en þegar vísitalan
hefur náð 1.000 stigum leiðir 33%
hækkun til 333 stiga hækkunar.
Til að leiðrétta fyrir þessum áhrif-
um er vísitalan sýnd á hlutfallsleg-
um skala (lógaritmaskala) á mynd-
inni fyrir neðan. Þar sést hækkunin
í öðru ljósi og þótt verðið sé engu
að síður tvöfalt hærra nú en það
var í ársbyijun 1994 ætti hlutfalls-
legi skalinn að draga úr ótta manna
á því að snögg eða óvænt lækkun
sé framundan.
Hvort verð á hlutabréfum heldur
áfram að hækka ræðst þó engan
veginn af fortíðinni heldur af horf-
unum í efnahagsmálum og rekstri
og afkomu fyrirtækja á næstunni.
Meðal mikilvægustu stærða sem
hafa áhrif á hlutabréfaverð eru al-
menn framleiðsluaukning og tekju-
aukning í landinu. Þær stærðir hafa
bein áhrif á almenna eftirspurn
(neyslu og fjárfestingu). Vextir
hafa einnig að jafnaði afar rík áhrif
á þróun á hlutabréfamarkaði.
Lækkandi vextir hafa bein áhrif til
að létta fjármagnskostnað og bæta
afkomu fyrirtækja en lágir vextir
gera einnig hlutabréf að meira
spennandi kosti fyrir fjárfesta en
skuldabréf.
Fjörkippur kom í þjóðarbú-
skapinn á síðastliðnu hausti
Árið 1996 er spáð um 3% fram-
leiðsluaukningu á íslandi en í
samanburði var hagvöxtur „aðeins“
2% árið 1995 en 3,5% árið 1994. í
nýútkomnum Hagvísum Þjóðhags-
stofnunar (22. mars 1996) er þann-
ig komist að orði að fjörkippur hafi
komið í íslenskt efnahagslíf á síð-
astliðnu hausti. Einkaneysla virðist.
hafa verið 6,5% meiri síðustu fjóra
mánuði ársins 1995 en sömu mán-
uði fyrra árs og velta í smásölu-
verslun var um 4% meiri (sjá efstu
mynd til hægri). Þá segir í Hagvís-
_________ um: „Ýmislegt bendir til
að hægt hafi aftur á
vextinum að undanfömu,
þótt ekki liggi fyrir um
það óyggjandi upplýs-
ingar enn. Mikilvægt er
því að fylgjast vel með
’ vísbendingum á þessum
vettvangi á næstunni."
Á verðbréfamarkaði í viðskipta-
löndunum eru ijölmargar stærðir,
svokallaðir hagvísar, sem beitt er
til að skyggnast inn í framtíðina
til að ráða í þá þætti sem hafa
áhrif til hækkunar og lækkunar á
verði hlutabréfa og skuldabréfa. I
Bandaríkjunum eru t.d. til framvís-
andi hagvísar (e. forward eða lead-
ing indicators) af nokkrum tegund-
um. Formlega skilgreiningin á
Tvöföldun
á hluta-
bréfaverði
á um 27
mánuðum..
Hlutabréfaverð á íslandi
1991-96
Vísitala 1987=100

2000 1
1991 1992 1993
Hlutfallsleg breyting (log kvarði)
1000

Fjárfesting í Bandaríkjunum
Verðbólga í Bandaríkjunum er nú 5,2%
0 5 10 20 30%
Ávöxtun I i
ZIZ
Gull
i..l............U
IL- Áhætta, staðálfrávik í %
800___Nýskráning bifreiða á Islandi
1991-1996
Breyting í fjölda frá sama mánuði fyrra árs
,

■Illlllllllll
Ríjtisvíxiar

| Smásöluvelta á íslandi 1991-19S 1 Hlutfallsleg (%) breyting >6 % | — 6 | 4 2 1

0 1
| -2 1
j -4
j -6 1
-ft
.10 1
1991 1992 1993 1994 1995
m.
'I Atvinnuhúsnæði;
i------‘------1 i Nýir markaðir
I ............—
\
Löng ríkisskuldabréf
....:.:!□
...“T

S & P 500
' Hlutabréf
□
—
Hlutabréf
Skammtímavextir í Bandaríkjunum 1989-95
„leading indicators" er hagvísar
sem eru best til þess fallnir að gefa
til kynna að hápunkti eða lág-
punkti í hagsveiflunni verði náð á
næstunni, t.d. eftir þijá mánuði eða
svo. Á meðal þessara hagvísa eru
breyting á fjölda lausra starfa, nýt-
ing framleiðslugetu og hagnaður
fyrirtækja ásamt ýmsum öðrum.
Þessar stærðir eru síðan vegnar
saman á ákveðinn hátt en á liðnum
árum og áratugum hafa menn fund-
ið út af reynslu að tiltekin breyting
verður á þessum stærðum nokkru
áður en hápunkti eða lágpunkti er
náð í hagsveiflunni. Bæði hápunkt-
ur og lágpunktur hafa að jafnaði
gagnger og fyrirsegjanleg áhrif á
markaðsvexti og hlutabréfaverð og
þar með á ávöxtun þessara verð-
bréfa.
Framvísandi hagvísar lítt
reyndir á íslenskum
verðbréfamarkaði
Á íslandi er ekki mikil reynsla
fyrir hendi af beitingu framvísandi
hagvísa enda formlegur markaður
fyrir skuldabréf eða hlutabréf nýr
af nálinni hér. í Hagvísum Þjóð-
hagsstofnunar hefur verið safnað
saman hagstærðum sem í senn eru
teknar saman mánaðarlega og tald-
ar eru hafa nokkurt forsagnargildi
um hagþróun. Ein stærðanna í
Hagvísum ÞHS er nýskráning bif-
reiða. Á súluriti í hægra dálki í
myndaramma er sýnd fjölgun eða
fækkun nýskráninga í hveijum
mánuði í samanburði við sama
mánuð fyrra árs. Nýskráningar eru
viss vísbending um efnahag heimil-
anna og jafnvel viðhorf einstaklinga
til framtíðar þar sem ákvörðun um
kaup á nýrri bifreið hefur að jafn-
aði umtalsverð áhrif á fjárhaginn.
Eins og myndin sýnir hefur
nýskráningum fjölgað næstum
samfellt síðan um mitt árið 1994
en þá ber þess að geta að innflutn-
ingur bifreiða minnkaði mikið sam-
dráttarárin 1992 og 1993.
Nýskráningar bifreiða eru án efa
mikilvægur hagvísir fyrir bílaversl-
un í landinu en á ljármálamarkaði
hafa þær líklega lítið forsagnargildi
einar sér. Sem hluti af safni hag-
vísa segja þær þó sína sögu og eru
jafnan forvitnilegar fyrir bílaáhuga-
menn.
Hagsveiflan er eðlilegur
þáttur í þjóðarbúskap
V esturlandabúa
Eins og áður var vikið að er
breyting á landsframleiðslu eða
hagvöxtur einn mikilvægasti hag-
vísirinn. Hagvöxtur sveiflast að
jafnaði til um langtímameðaltal sitt
en hagsveiflan í iðnvæddum ríkjum
hefur á síðustu áratugum að jafn-
aði tekið sex til tíu ár. Afar mikils
virði er að geta áttað sig á því
hvar hvert ríki er statt í hagsveifl-
unni. Fjárfesting og ávöxtun fjár-
muna felur í sér að ráða verður í
breytingar á verði skuldabréfa og
hlutabréfa langt fram í tímann.
Þótt engar tvær hagsveiflur séu
eins er mikill stuðningur að því að
sjá hvaða hluti hverrar sveiflu er
að baki. Neðsta myndin á síðunni
sýnir breytingar á iðnað-
arframleiðslu í Bandaríkj-
unum síðan 1989 ásamt
skammtímavöxtum á
markaði þar. Af hægri
hluta myndarinnar sést
að full ijögur ár eru liðin
síðan framleiðsla tók að
aukast eftir síðasta samdráttar-
skeið.
í glænýrri bók sinni, „The Future
of Capitalism, How Today’s Ec-
onomic Forces Will Shape To-
morrow’s World“ fjallar læster
Thurow prófessor í viðskipta- og
hagfræði í MIT m.a. um hagsveifl-
una. „Hagsveiflan er jafneðlilegur
hluti af kapitalísku hagkerfi og
jarðskjálftar eru til að losa um
spennu í jarðskorpunni," segir
Thurow. Síðan rekur hann hvernig
hagsveiflan getur átt sér orsakir
hvort sem er í skyndilegum breyt-
ingum. í ytri stærðum (t.d. sam-
drætti í hernaðarútgjöldum í stríðs-
lok eða skyndilegri hækkun á olíu-
verði) eða í innbyrðis venslum og
ákvörðunum í þjóðarbúskapnum
sjálfum.
Hvers vegna verður
hlutabréfaverð stundum
ótrúlega hátt?
Ekki leikur vafi á því að fyrr-
nefndu áhrifin hafa haft afar rík
áhrif á hagsveiflur á íslandi á síð-
ustu áratugum, ekki síst breytingar
á fiskafla eða fiskverði á útflutn-
ingsmarkaði. Af þeim ástæðum
þarf að gefa ytri stærðum og hag-
þróun í nágrannalöndunum nánar
gætur. Verðþróun á útflutnings-
markaði sem er nátengd hagsveiflu
viðskiptalandanna er án efa einn
af framvisandi hagvísum hér á
landi.
í „The Future of Capitalism“
fjallar Lester Thurow einnig um'
fjármálakreppur en fræðilega séð
ætti það fyrirbæri ekki að geta
verið til í kapitalismanum fremur
en atvinnuleysi að sögn
höfundar. Spurningin er
ekki, segir Thurow,
„hvers vegna hrundi
hlutabréfaverðið eða
fasteignaverðið?“ held-
ur„hvernig í ósköpunum
gat verðið yfirleitt orðið
svona hátt?“ Sem dæmi mætti taka
markaðsverðmæti hlutabréfa í Jap-
an árið 1990 rétt áður en kom til
hrunsins en til að greiða fyrir einn
hlut í fyrirtæki þar þurfti þá 100
ára tekjur af honum (hér á íslandi
þarf nú um 17-18 ára tekjur til að
greiða fyrir einn hlut).
„Hvernig gátu ijárfestar sem að
öðru jöfnu teljast skynsamir menn
farið að því að sjá ekki að hlutabréf-
in voru orðin alltof dýr?“ spyr
Líklegt að
hlutabréf
beri hærri
ávöxtun en
skuldabréf.