Morgunblaðið - 17.12.1996, Blaðsíða 1

Klæói staðina upp á nýtt Jóhanna/ 2 Regla og ringulreið Helgi/ 3 Agnar í vagni tímans/ 4 Dramatiskar
breytingar Dagný/ 5 Lifandi rit Siguróur/ 6 Heldar það hlálega Nóbelsskáldið Szymborska/ 7 Unglingsstelpa í
uppreisn Gunnhildur/ 8 Hvers virði er menntamaóur? Steingrímur Gautur/ 9 Aó gera heiminn betri Gunnar Dal/ 10
Jákvætt viðhorf/ 11 Gilgames konungur/ 12
fnttginililafeifr
MENNING
LISTIR
ÞJÓÐFRÆÐI
BÆKUR
B
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS
ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
--------------f
BLAD.
6-
i>í

ÞAð ER engu líkara en
leysingar séu í íslenskum
bókmenntum. Ungir
höfundar streyma fram
á sjónarsviðið með áhugaverðar
bækur, höfundar sem ekki hafa
verið þekktir fyrir annað en ^
ljóð bijótast nú yfir það grýtta ✓
holt sem oft virðist skilja að C r
greinar með magnaðar sögur \
í farteskinu og eldri höfundar
skila margir hveijir vandaðra
verki en oft áður. Eins og undanf-
arin ár er slagsíða prósamegin í
bókavagninum þótt besta verkið
sé sennilega ljóðamegin í honum.
Sjálfsagt er að skammast svolítið
í útgefendum fyrir þessa misþyngd
því óyggjandi má telja að fleiri
góð ljóðabókarhandrit liggi hjá
þeim en þau sem birt eru.
Hinn póst-
móderníski dauði
Einn ánægjulegasti við-
burðurinn í bókahasar ársins
er útkoma tveggja skáld-
sagna sem hafa sett sér það
verkefni að rýna í samfélag
okkar og tíma. í 101 Reykja-
vík segir Hallgrímur Helga-
son sögu Reykvíkings á fer-
tugs aldri, Hlyns Björns,
sem býr hjá mömmu sinni.
Þetta er vegalaus ræfill sem
hefur týnt sjálfum sér á
einhverri gervihnattastöð-
inni sem hann glápir á lið-
langan daginn, hann er
„skipbrotsmaður í hafsjó
upplýsingaþj óðfélagsins",
eins og höfundur komst
að orði í viðtali við Morg-
unblaðið. Þessi aumkun-
arverða persóna er fórnar-
lamb ákveðins ástands, eða
kerfis, sem hann getur ekki
skilið eða haft áhrif á sjálfur;
það eina sem hann veit er að
hann veit ekki neitt; hann er
gagnslaus. Þetta ástand er dauði,
þetta er hinn póstmóderníski dauði
þar sem öll skilaboð eru engin
skilaboð, merkingarlaus vaðall eða
þögn: „Ekkert áreiti, engin hugs-
un. Engin dagskrá, ekkert fram-
hald. Dagskrárlok. Það er málið
við ísland. Það eru alltaf þessi
dagskrárlok“ (81). Hlynur Björn
er maður tímans, hinn íslenski
póstmóderníski maður.
Þetta ástand er einnig til um-
fjöllunar í fyrstu bók Kristjáns B.
Jónassonar, Snákabana, þótt með
öðrum hætti sé. „Einn daginn fór
fiskeldisstöðin á hausinn og ég
missti bæði dugnaðinn og vinn-
una“, segir í upphafi sögunnar sem
fjallar um ungan mann, Jakob,
sem býr úti á landi. Eins og Hlyn-
ur Björn er hann tímans tákn.
|l
Teikning/Þóroddur Bjarnason
HINN póstmóderníski maður.
Hann hafði hætt í skóla og farið
að vinna en svo brást hún. Hann
stendur uppi týndur í einhveiju
tómi, án hlutverks og á móti öllu;
hann skilur ekki kerfið sem umlyk-
ur hann og það skilur ekki hann.
Sagan fjallar um þetta umhverfi
sem drepur og étur allt sem
lýtur því ekki. Jakob
streitist hins vegar á
móti umhverfi sínu á
meðan Hlynur Björn lif-
ir og hrærist í því. Sög-
urnar tvær eru einnig
ólíkar að því leyti að
umfjöllunarefnið litar stíl
Hallgríms en frásagnarháttur
Kristjáns er öllu hefðbundnari.
Báðar sögurnar leysa verkefnið
vel og eru með athyglisverðustu
verkum á árinu.
Fyrri aldir
Sögulegar skáldsögur hafa
verið fjölmargar á íslenskum
bókamarkaði síðastliðin ár og
er á engan hallað þótt Björn Th.
Björnsson sé sagður ókrýndur
meistari þeirra. í fyrra kom
út fyrri hluti vesturfara-
"O sögu Böðvars Guð-
mundssonar, Híbýli
vindanna, og hinn
seinni sendi hann frá
sér nýlega, Lífsins tré.
Bækurnar eru góðar
heimildir um lands-
flóttann mikla fyrir og
eftir síðustu aldamót en
eitthvað vantar í þessar
bækur; frekari úr-
vinnslu á formi og efni,
nýrri sýn á sögutímann.
Nokkrar sögur úr
þessum flokki vekja sér-
staka athygli nú. Islands-
för Guðmundar Andra
Thorssonar gerir það sem
Böðvar gerir ekki, að fletta
ofan af þeirri rómantísku
ímynd sem við höfum af fortíð-
inni. Að auki er sagan afbragðs-

Leysingar
Undanfarín ár hafa íslenskar bókmenntir
verið einkennilega fálátar gagnvart um-
hverfí sínu og tíma. Þröstur Helgason telur
sig merkja breytingar hvað þetta varðar.
vel skrifuð, stíllinn nostursamleg-
ur og þráðurinn ofinn af bestu list.
Brotahöfuð eftir Þórarin Eldjárn
fjallar um sautjándu aldar mann-
inn Guðmund Andrésson sem
sendur var til vistar í hinum al-
ræmda Bláturni í Kaupmannahöfn
fyrir að hafa stundað meint skrif
mót Stóradómi og ýmsum hefðar-
mönnum hér upp á Fróni. Bókin
lýsir af stílgaldri og hinni hæglátu
kímni Þórarins. Til þessa flokks
mætti einnig telja bók Elínar
Pálmadóttur, Með fortíðina í far-
teskinu og ef til vill einnig Blóðak-
ur eftir Ólaf Gunnarsson og
Draugasinfóníuna eftir Einar Örn
Gunnarsson.
Dularfullur undirtónn
Fyrsta skáldsaga Jóns Kalmans
Stefánssonar heitir því erótíska
nafni Skurðir í rigningu og fjallar
um sveitadvöl unglingspilts. Bókin
er skemmtileg lýsing á umhverfi
og fólki sem allir íslendingar
þekkja en hefur einhvern dularfull-
an undirtón, eins og nafn bókar-
innar gefur kannski til kynna.
Bók Bjarna Bjarnasonar,
Endurkoma Maríu, vekur líka at-
hygli fyrir dularfullan undirtón.
Hugmyndin á bak við bókina er
sömuleiðis ein sú frumlegasta
þetta árið: Hvemig væri María
mey sem ung kona í nútímaþjóðfé-
lagi og hvernig tækju samtíma-
menn henni?
Nokkrar ljóðabækur
Tvær bækur gnæfa yfir aðrar
i flokki ljóða að þessu sinni. Gyrð-
ir Elíasson sendir frá sér Indíána-
sumar sem er göldrótt bók. And-
stæð hinni einföldu ljóðrænu Gyrð-
is er breiðari og dýpri stíll Matthí-
asar Johannessen. Ef til vill mætti
líta á bók Matthíasar, Vötn þín
og vængur, sem summu þess sem
á undan er gengið á ferli hans.
Hinn einlægi ástarljóðatónn í
nýjustu ljóðabók Nínu Bjarkar
Árnadóttur, Alla leið hingað, kall-
ast á við fyrstu bækur hennar.
Merkja má nýjan tón í ljóðum
Árna Ibsen í bókinni Úr hnefa en
Linda Vilhjálmsdóttir er á gamal-
kunnum slóðum í Valsar úr síð-
ustu siglingu.
Hið stingandi
augnaráð
Hér hefur aðeins verið drepið á
nokkrar þeirra bóka sem vekja
athygli í bókaflóði ársins. Undan-
farin ár hafa íslenskar bókmenntir
verið einkennilega fálátar gagn-
vart umhverfi sínu og tíma. I þær
hefur vantað rýnina, hið stingandi
augnaráð sem afhjúpar ríkjandi
kerfi og kreddur. Það er stundum
eins og þær hafi verið blindar á
samtíma sinn eða ekki verið þess
megnugar að takast á við hann.
Eins og áður sagði er það hins
vegar einn af ánægjulegustu við-
burðum þessa bókaárs að nú virð-
ist horfa til betri vegar um þetta.