Morgunblaðið - 17.12.1996, Blaðsíða 4

4 B ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Ekkert andlegt
skyndibitafæði
MYNDBONP
1 h u g a n i r
TIL ÍHUGUNAR
Höfundun Sigurbjörn Einarsson.
Umsjón með útgáfu: Helgi Eliasson
og Sr. Valgeir Astráðsson. Tónlistar-
flutningur: Hörður Askelsson.
Fjölföldun: Bergvík. Dreifing:
Skálholtsútgáfa.
HR. Sigurbjörn Einarsson, okk-
ar ástsæla biskup þarf vart að
kynna. Hann er landsmönnum
löngu kunnur orðinn fyrir störf sín
í þágu íslensku þjóðkirkjunnar,
sem biskup í 22 ár, prófessor við
guðfræðideild og prestur m.a. í
Hallgrímssókn auk margra ann-
arra merkra starfa. Eftir hann
liggja fjölmargar bækur, bæði
þýddar og frumsamdar.
Til íhugunar eru tvö myndbönd,
hvort um sig með 7 íhugunum.
Hver íhugun rúmar 20 mínútur.
Formið er svipað. Hörður Áskels-
son leikur á orgel Hallgrímskirkju
fyrir hveija íhugun. Síðan íhugar
Sigurbjöm eitthvert hugtak eða
hugsun. Að lokinni hugleiðingunni
er stutt eftirspil. Sviðið er það
sama í hverri hugleiðingu, þ.e.
myndavélin beinist að ræðumann-
inum allan tímann. Á tímum
margmiðlunar gætu ýmsir fett
fingur út í þetta, en líta verður á
myndböndin sem eins konar mynd-
rænar hljóðsnældur.
Sigurbjörn hefur löngum þótt
einn besti kennimaður þjóðarinn-
ar, enda hafa allmörg ræðusöfn
hans verið gefin út. Ef Sigurbjörn
hefur getað batnað sem ræðumað-
ur, þá hefur hann aldrei verið betri,
að mínu mati, en á þessum snæld-
um. Þegar búið er að hlusta á
nokkrar hugleiðingar hans, hefur
maður komist í tengsl við hann
og kynnst honum
nokkuð.
Hver hugleiðing
fjallar um einhveija
spumingu varðandi
tilvist Guðs eða trúna
á hann. Það er ótrú-
legt hve 85 ára gam-
all maður nær mikilli
nálgun við samtíma
sinn. Hann nálgast
viðfangsefnið yfirleitt
út frá einhveiju sam-
mannlegu sem allir
þekkja og notar góðan
tíma í að ræða það.
Síðan færir hann sig
yfir í hið guðfræðilega
efni, sem hann hefur til umræðu.
í lok hugleiðinganna eru yfirleitt
mergjaðar niðurstöður, djúpur
sannleikur, gullkorn sem hlustand-
inn þarf tíma til að íhuga. Dæmi
um niðurstöður Sigurbjörns:
Um mikilvægi andartaksins seg-
ir Sigurbjörn: „Þú ert það andartak
sem aldrei var áður og aldrei kem-
ur aftur, en Guð ætlar að gera það
eilíft þetta andartak. Er það hugs-
anlegt að þú sért svo mikil alvara,
svo stórkostlegur veruleiki að það
sé á þínu valdi að játa þessu eða
neita því, að verða það sem Guð
ætlaði þér eða ekki. Mættum við,
bæði ég og þú hugsa út í þetta
áður en sú ævi er öll sem aldrei
var áður og aldrei kemur aftur.
Aldrei aftur. Enginn kemur í stað
þín hjá Guði. Hann getur ekki
hugsað sér það“ (íhugun nr. 6,
Aldrei áður, aldrei aftur).
Um bænina segir hann m.a.:
„Ekkert sannara [er] sagt um lífið
mitt og þitt en þetta: Þú ert bæn
Drottins þíns, skapara þíns, frels-
ara þíns; bæn sem er sprottin af
kærleika og von og þrá eilífrar
elsku eftir því að fylgja þér og
leiða þig um allt að takmarki sem
er æðra öllum skiln-
ingi. Hið eina sem
skiptir öllu er að taka
undir þessa bæn og
samstillast henni að
hugur, hjarta þiggi
það að eiga samleið
með eilífum Guði
kærleikans" (íhugun
nr.7, Samleið með
Guði).
Um eilífðina segir
Sigurbjörn m.a.: „Þú
átt heima í eilífð
Guðs. Eilífð Guðs er
sú fylling lífs sem
Guð lifir“ (íhugun nr.
9, Þú átt heima í ei-
lífð Guðs). Um krossdauða Jesú
segir hann m.a.: „Þá varð hinn
nýi sáttmáli til, nýtt samband milli
Guðs og manns, varanlegur bati í
sjúkan líkama mannkyns. Og sá
bati er þar að verki í leyndum þó
að batamerkin séu dulin og verði
það þangað til sigur krossins og
upprisunnar verður opinber og
hvert auga í alheimi sér og játar
að Jesús er Drottinn. En að vera
kristinn það er að vilja þiggja bat-
ann, tileinka sér batann, lifa í aft-
urbata, svara játandi, þegar Jesús
spyr: „Viltu verða heill.““
Íhuganir Sigurbjörns eru frá-
bærar. Þær eru ekkert andlegt
skyndibitafæði. Það tekur um 25
mínútur að hlusta á hveija þeirra
ásamt tónlistinni sem fylgir. Yfir
þeim hvílir ró, sem sendir streitu
daglegs lífs á braut og leiðir hlust-
andann inn í íhugunina. í hverri
íhugun er_ mikið andlegt fóður.
Sigurbjörn sameinar einlæga og
reynda trú, yfirburða þekkingu og
stórkostlega andagift. Það er von
mín að íhuganir Sigurbjörns verði
notaðar sem víðast á landinu. Þær
eiga svo sannarlega erindi til sam-
tímans.
Kjartan Jónsson
Sigurbjörn
Einarsson
Brennusaga
ákærðra konur. í Evr-
ópu tók galdrafárinu
að linna upp úrl680.
„Síðasta galdra-
brenna hérlendis fór
fram á Vestfjörðum
haustið 1683, en ári
síðar gekk í gildi kon-
ungleg tilskipun þess
efnis að málum stór-
brotamanna skyldi
skotið til konungs,“
segir Matthías Viðar.
Ekki hefur mikið
varðveist af galdra-
skræðum þar sem fár-
ið geisaði, enda flestar
Matthías Viðar
Sæmundsson
endað á bálinu líkt og
hinir meintu galdramenn. Ein er
Bókmenntlr
F r æ ð i r i t
GALDUR Á BRENNUÖLD
eftir Matthías Viðar Sæmundsson
128 bls. Iceland Review/Storð 1996.
Oddi prentvann. Verð 1.088 kr.
SAUTJÁNDA öldin var öld
galdrafárs á íslandi. Hér voru
menn dæmdir á bálið fyrir undar-
legustu sakir, svo tala má um of-
sóknir. En varla þó í líkingu við
þær sem stundaðar voru í V-Evr-
ópu, þar sem þúsundir manna, eða
réttara sagt: kvenna, voru teknar
af lífi á árunum milli 1580 og
1660.
Hérlendis er talið að brennu-
öld hefjist með galdrabrennu sem
fram fór í Eyjafirði árið 1625,
þegar Svarfdælingur nokkur var
brenndur fyrir að vekja upp
draug. Aðeins tvö dæmi er að
fínna í íslenskum heimildum um
brennudóma fyrir þennan tíma,
annað frá 14. öld, hitt frá upp--
hafi þeirrar fimmtándu. Aftur á
móti var réttað í um 120 galdra-
málum á tímabilinu 1554-1720,
og „lætur nærri að sjötta hluta
galdramála hafi lokið með dauða-
dómi,“ segir Matthías Viðar í bók
sinni. Heimildir geta um tuttugu
karla og eina konu sem brennd
voru fyrir galdra hérlendis á
sautjándu öld. Eins og oft hefur
verið bent á er þetta kynjahlut-
fall öfugt við það sem gekk og
gerðist annars staðar í álfunni,
en þar voru um áttatíu prósent
þó sú bók sem varðveist hefur og
er það íslensk galdrabók eða
Galdrabókin, en í henni „má finna
töframyndir af kristilegum og gyð-
inglegum toga, margbrotna stafa-
gerð, rúnir og heiðnar særingar,
sem eiga sér margvísleg markmið“
(12). Bókin er talin einstök í sinni
röð meðal n-evrópskra galdrabóka
fyrir heimildagildi sitt.
Siðaskiptin ollu straumhvörf-
um fyrir galdramenn á Islandi.
Fyrir lútersku voru mörk bæna
og særinga oft óljós, en með til-
komu nýs siðar skýrðust mörkin,
og margt sem áður taldist til
kristnihalds var nú dæmt sem
fordæða og fjölkynngi, krafta-
kveðskapur varð að formælingum
og kallaði öskudóm yfir skáldið.
I galdri voru ýmist viðhöfð biblíu-
leg nöfn eða heiðin, oft var Óðinn
sjálfur ákallaður.
Efni Galdurs á
brennuöld er hið for-
vitnilegasta, en bókin
er að nokkru byggð á
riti Matthíasar Við-
ars, Göldrum á ís-
landi, sem út kom
1992. í Galdri á
brennuöld er farið
ofan í ýmis brennu-
mál, gerð grein fyrir
rúnum og galdrastöf-
um, sagt frá nátt-
úrudulhyggju, þórs-
fleygum og ægis-
hjálmum og íslensk-
um svartagaldri.
í bókinni örlar, að
mínu viti, nokkuð á helst til fræði-
mannslegum stíl fyrir slíkt „al-
þýðurit" sem henni er ærlað að
vera. Mikið er vitnað orðrétt til
gamalla texta á máli síns tíma,
og er það oft sjarmerandi og eyk-
ur trúverðugleika, en þær fleyga
líka textann svo hann verður
ágrips- eða jafnvel upptalningar-
kenndur á stundum. Fræðileg
vinna að baki þessu verki er hin
vandaðasta. Síður með bleikum
ramma í bókinni hafa að geyma
myndir af handriti Islenskrar
galdrabókar, rúna- og galdraletur
og ýmsar rammagreinar, og brýt-
ur það meginmálið skemmtilega
upp. Allur frágangur og vinnsla
bókarinnar er eins og best verður
á kosið.
í bókum sínum um galdra hefur
Matthías Viðar ritað menningar-
sögu sem mikill fengur er að.
Kjartan Árnason
Agnar í vagni
tímans
ÍVAGNITÍMANS
heitir ný bók Agnars
Þórðarsonar sem hef-
ur að geyma endur-
minningar hans og
frásagnir af kynnum
hans við fjölda per-
sóna, þekktra sem
óþekktra, sem urðu á
vegi hans í Kaup-
mannahöfn, London,
París, Róm og New
York. Menningarlíf
hér á landi eftir stríð
er tekið til umfjöllun-
ar og þá sérstaklega
samfélag skálda.
Agnar sagði í sam-
tali við Morgunblaðið
að sér hefði fundist hann vera
orðinn ansi gleymdur höfundur
þegar hann fékk engin viðbrögð
á síðustu skáldsögu sína, Stefnu-
mótið, og hefði hcun því ákveðið
að róa á önnur mið. „Þessi síðasta
saga var víst nokkuð pólitísk og
sennilega þess vegna sem hún
fékk ekki meiri athygli en raun
bar vitni, hún var bókstaflega
þöguð í hel.“
- Þú fjallar meðal annars um
menningarástandið hér á landi á
kaldastríðsárunum. Ríkir ekki al-
ger lognmolla hér nú miðað við
það sem var að gerast þá?
„Jú, manni finnst það nú. Það
var auðvitað ógurlegt áfall að
missa múrinn, að minnsta kosti
fyrir spæjarasögurnar. Jú, það er
algert logn. Ungt fólk er í lausu
lofti, það veit ekki hvað það á að
halda, sósíalismi og önnur hugtök
eru orðin gatslitin og ekkert fyrir
fólk að halda sér í. Það er helst
að fólk sé að tengja
sig einhverjum hálf-
trúarlegum söfnuð-
um, einhverri mýstík.
Ég skrifaði leikrit
sem heitir Lausnar-
gjaldið árið 1973 sem
fjallaði svolítið um
mýstík og ég fékk
ægilegar skammir
fyrir. Þetta hefur
eitthvað breyst.
Mér finnst þessir
tímar sem nú eru
hálfömurlegir; menn
voru þó fullir bjart-
sýni þarna árið 1973
en svo er ekki nú.
Menn skera niður til
menningarmála, atvinna er af
skornum skammti og vesturveldin
- þótt maður sé hlynntur þeim -
virðast ekki hafa nein undralyf
við þessu.“
- Þykir þér þær bækur sem
verið er að skrifa hérna núna
vera merktar þessum doða?
„Já, mér finnst þær ekki vera
að fjalla um þau mál sem standa
manni næst. Þær eru helst að
fjaila um einhver einkamál, sálar-
flækjur og ástamál. Mér finnst
þessar bækur ekki bera þess vott
að ungir höfundar séu alþjóða-
hugsandi; þeir eru ekki að fjalla
um það sem er að gerast í heimin-
um, ekki frekar en Halldór Lax-
ness þegar hann skrifaði Atóm-
stöðina um Marshall-hjálpina og
bein Jónasar árið 1948 þegar
Rússar voru að leggja undir sig
Evrópu. Einangrun íslenskra rit-
höfunda virðist vera algjör nú,
eins og þá.
Agnar
Þórðarson
ÞAÐ VAR fastur liður í boðsferðum til Sovétríkjanna að fara með
gesti Kremlarstjórnarinnar á Rauða torgið til að koma í graf-
hýsi Leníns eins og það var enn kallað þó að Stalín væri kominn
í glerbúrið til hans.
Þegar Friðarsendinefndin sem við Steinn Steinarr vorum í
undir forystu Hallgríms Jónassonar var leidd af túlkum Hins opinbera á
Rauða torgið með forna múra og turna Kremlar í baksýn, blasti leghöllin
við okkur, klunnalegur og gluggalaus óskapnaður úr slípuðum dimmrauðum
granítbjörgum, í engu samræmi við Kreml sjálfa, dómkirkju heilags Basils,
Boðunarkirkju heilagrar Guðsmóður og Uppstigningarkirkjuna, margra alda
gamlar byggingar.
Þennan heita júlídag 1956 beið margföld biðröð eftir því að fá að líta
nái hinna elskuðu foringja samkvæmt orðalagi Júra túlks okkar.
En þar sem við vorum gestir Friðarnefndarinnar og því forréttindamenn
gátum við gengið vafningalaust inn framhjá allri halarófunni að dyrum leg-
hallarinnar þar sem vopnaðir grængráir varðmenn stóðu til beggja handa
með hríðskotabyssu um öxl, en innra stóðu aðrir tveir hreyfíngarlausir blý-
menn, starandi augum í grafarþögn, umluktir annarlegri dulúð, en á miðju
gólfi blasti við glerbúr þar sem þeir félagar lágu hvor á sínum beði í bleikri
birtu sem minnti á kelirísljós í gamla daga, skafnir, olíusmurðir, hrikalegar
rúnir í andliti Stalíns afmáðar að mestu og á allan hátt fansaðir í framan
af listilegum líksnyrti.
Brot úr í vagni tímans.
Póstferðir á sjó
o g landi
PÓSTSAGA íslands
nefnist nýjasta bók
sagnfræðingsins
Heimis Þorleifssonar.
Hér er um að ræða
ítarlegt heimildarverk
um sögu póstferða og
spannar hún tímabilið
frá 1776 til 1873.
„Ég tók saman sögu
símans sem út kom
árið 1986ávegum
Póst- og símamála-
stofnunar og í fram-
haldi af því var ég
beðinn um að skrá
sögu póstsins," sagði
Heimir Þorleifsson.
„Þetta reyndist vera
miklu meira verk en
ég hafði búist við. í Þjóðskjala-
safni og víðar finnst gífurlega
mikið af gögnum sem tengjast
póstsögunni. Þegar ég hafði kynnt
mér gögnin ætlaði ég í fyrstu að-
eins áð taka sýnishorn af þeim en
ákvað síðan að fara í
gegnum öll gögn sem
eru beinlínis merkt
póstinum í Þjóðskjala-
safni. Vinnan við ritið
hefur tekið um það
bil tíu ár.
Þessi bók byrjar
árið 1776 en þá var
reglugerð gefin út um
póstþjónustu á ís-
landi. Reglugerðin
kom reyndar ekki til
framkvæmda fyrr en
árið 1782. Póstsagan
nær til ársins 1873 en
þá voru timamót i
þeirri sögu að því leyti
að þá var komið á
opinberu póstkerfi
með póstmeistara, póstafgreiðslu-
mönnum og bréfhirðingarmönn-
um en fram að því hafði þetta
verið aukageta hjá ýmsum emb-
ættismönnum svo sem sýslumönn-
um ogamtmönnum. Árið 1873
Heimir
Þorleifsson