Morgunblaðið - 26.01.1997, Síða 28

28 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1997 29
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI:
FRAMKVÆMDASTJÓRI:
RITSTJÓRAR:
*
IÞEIM kjaraviðræðum, sem
nú standa yfir hafa verið
nokkuð skiptar skoðanir um,
hvernig túlka beri kröfugerð
sumra verkalýðsfélaga t.d.
þeirra, sem eru innan Verka-
mannasambandsins. Sumir
segja, að þessi félög krefjist
40% kauphækkunar yfir línuna,
aðrir að slíkt sé mistúlkun á
kröfugerðinni. Um sé að ræða
kröfu um aðlögun kauptaxta að
raunverulegum launum og ekki
sé farið fram á launakostnaðar-
hækkun fyrirtækja, sem nálgist
þessar tölur.
Ef miðað er við ummæli, sem
Morgunblaðið hafði í gær eftir
Halldóri Björnssyni, formanni
Dagsbrúnar, er erfitt að festa
hendur á því, sem um er að
ræða. í frásögn af samtali við
formann Dagsbrúnar segir m.a.:
„Aðspurður hvað felist í kröfum
Dagsbrúnar um aðlögun taxta
að greiddum launum, sagði
Halldór Björnsson, formaður
Dagsbrúnar að þar væru menn
að tala um að skoða þá leið, að
taka ýmsar sporslur inn í kaup-
ið. „Það getur allt komið til
greina í því sambandi nema
vaktaálag eða vaktaskiptagjöld.
Það er vonlaust að það gæti
gengið,“ sagði hann. „Við höf-
um sagt sem svo, að við erum
tilbúnir til að skoða þetta en það
þýðir að við þurfum að eiga
samstarf við okkar félagsmenn
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
til þess að fá þá til að sætta sig
við að hluti af þeirra launa-
hækkun komi fram á þennan
hátt.“ . . . Aðspurður hvað hann
telji, að kröfur Dagsbrúnar hafi
í för með sér mikla aukningu á
launakostnaði fyrir fyrirtæki,
sagði Halldór Björnsson ljóst að
ef verið væri að ræða um beinar
kauphækkanir væri talan um
40%. „Ef allt annað er þá
óbreytt og engu má breyta í
þjóðfélaginu, þá erum við í erf-
iðum málum, ég viðurkenni
það.“ Halldór sagði að við samn-
inga, sem gerðir voru við jarð-
gangnagerð nýlega hafi verið
farin sú leið að bæta við taxta
ýmsum sporslum. Bilið á al-
mennum töxtum og töxtum við
vinnu í jarðgöngum væri nú
u.þ.b. 44% en kauphækkun sú,
sem verkamenn hefðu fengið
vegna samningsins hefði verið
4-6%.“
Eins og af þessu má sjá er
erfitt að festa hendur á því,
skv. ummælum formanns Dags-
brúnar sjálfs, hvað um er að
ræða. Til þess að hægt sé að
krefjast þess af vinnuveitendum
að þeir ræði þetta tiltekna mál
af alvöru, þ.e. aðlögun kaup-
taxta að raunverulegum launum
verður að liggja ljóst fyrir um
hvað verkalýðshreyfingin er að
tala. Hvaða þætti í núverandi
launum er hún tilbúin til að fella
inn í kauptaxta og hveija ekki?
Á meðan þetta liggur ekki skýrt
fyrir er varla við því að búast
að raunhæfar samningaviðræð-
ur geti farið fram um þennan
þátt málsins. En hér kemur
fleira til sögunnar.
í Morgunblaðinu í fyrradag
var frá því skýrt, að Lára V.
Júlíusdóttir, lögmaður, hefði
höfðað mál fyrir héraðsdómi
fyrir hönd félagsmanns í verka-
lýðsfélaginu Sleipni til þess að
koma í veg fyrir að svonefnd
ráðningarsamningsbundin kjör
væru skert með kjarasamning-
um. í þessu virðist felast krafa
um það, að hvort sem er form-
legur eða óformlegur samningur
sem starfsmaður fyrirtækis ger-
ir við vinnuveitanda sinn verði
ekki skertur með kjarasamn-
ingi, sem verkalýðsfélag við-
komandi starfsmanns geri. Ef
dómur félli á þennan veg þýddi
það, að verkalýðsfélag gæti ekki
gert samning um að fella yfir-
borganir og ýmsar aukagreiðsl-
ur til starfsmanna inn í taxta-
kaup. ,
Nú getur auðvitað enginn
bannað einstaklingi að höfða
slíkt mál fyrir dómstól en jafn-
framt verður ekki séð, hvernig
vinnuveitendur geta gert samn-
inga við viðsemjendur sína um
aðlögun kauptaxta að raunveru-
legum launum á meðan slíkt
mál er fyrir dómstól. Þeir geta
átt það yfir höfði sér að dómstól-
ar komist að þeirri niðurstöðu,
að verkalýðsfélag geti ekki gert
slíkan samning fyrir hönd fé-
lagsmanna sinna.
Það verður því ekki annað séð
en krafan um aðlögun kaup-
taxta að raunverulegum launum
sé í sjálfheldu af tveimur ástæð-
um; annars vegar vegna þess
að ekki komi nægilega skýrt
fram hvað í kröfunni felst skv.
ummælum formanns Dagsbrún-
ar en hins vegar vegna um-
rædds dómsmáls. í báðum til-
vikum virðist frumkvæði verka-
lýðshreyfingarinnar þurfa að
koma til og engan veginn ljóst,
að hún geti haft nokkur áhrif á
hvort dómsmálinu verður haldið
til streitu.
KJARASAMNINGAR
OG MÁLAFERLI
ÞAÐ VAR MARGT
eftirminnilegt, sumt
skemmtilegt í krepp-
unni. Margt sem
bregður fallegu ljósi á
heldur fátæklegt um-
hverfi. Þetta var lítið
samfélag en fólkið var
stórt í sniðum. Þá var
hlúð að arfieifðinni og
plastið var ekki komið
til sögunnar. Þá voru
menn sigldir ef þeir
fóru til útlanda. Það
var álíka merkilegt og
þegar menn fara nú á
snjósleða yfir Vatna-
jökul. En þótt margir
væru fátækir voru þeir
auðugir í anda. Þegar
ég talaði við Ólaf Kr.
Teitsson sjómann á
sínum tíma minntist
hann á fátæktina suð-
ur með sjó. Það var
ekki bolli af mjöli af-
lögu þegar hann var
að alast upp á Vatnsleysuströnd.
En þeir tóku til hendi, “fjórir bræðra
minna fóru á skútu og ég í vega-
vinnu og á sjóinn og það endaði
með því, að pabbi varð hæsti skatt-
greiðandinn í hreppnum."
Það var mikið af skáldskap á
þessum árum, eða milli styijalda.
Margir lásu skáldskap en ungu
skáldin voru ekki betur í sveit sett
en nú á dögum. í samtalsbók okkar
Páls ísólfssonar / dag skein sól
segir frá ungu skáldi, Davíð Stef-
ánssyni sem átti eftir að semja
Gullna hliðið. Menn verða ekki þjóð-
skáld fyrren samtíðin hefur vaxið
inn í verkin þeirra. Davíð átti held-
ur góðu gengi að
fagna alla tíð og sam-
tíðin óx inní verk hans
hraðar en mörg önnur
skáld hafa átt að venj-
ast. Samt átti hann
undir högg að sækja
einsog önnur ung-
skáld. Og tíminn hafði
engan áhuga á því að
tengjast Jónasi Hall-
grímssyni fyrren
löngu eftir dauða
hans.
1 samtölum okkar
Páls nefnir hann Davíð
Stefánsson til sögunn-
ar með þeim hætti að
menn geta dregið þó
nokkum lærdóm af
frásögninni. Þegar
þeir Davíð óku suður
Flóann sagði hann
þessum unga vini sín-
um undan og ofan af
ástandinu á Eyrar-
bakka, „minnti sér-
staklega á Guðmund á Stóru-
Háeyri, þann mikla sjósóknara og
kempu, og gat þess að hann mundi,
þegar við ækjum inn í þorpið, að
líkindum standa á miðri aðalgötunni
fyrir framan húsið sitt og væri þá
vel til fallið að taka hann tali, því
hann væri nokkuð lesinn maður og
hefði áhuga á skáldskap.
Svo vel bar 5 veiði að Guðmundur
var úti að venju, þegar við ókum
inn í þorpið og skimaði til allra átta.
Við stönzuðum bílinn og ég ávarp-
aði hann, kynnti svo Davíð fyir
honum með þessum orðum: „Hér
kem ég með skáldið Davíð Stefáns-
son frá Fagraskógi, sem þú kann-
ast eflaust við.“ Hann svaraði: „Ég
hygg að ég kannist ekkert við hann.
Er hann einn af þessum yngri skáld-
um?“ Ég kvað það vera. En þá seg-
ir karlinn: „Mér er ekkert um yngri
skáldin. Jónas og Bjami eru mínir
menn.“ „Jæja,“ segi ég. Svo var
dálítil þögn, en þá bætir karlinn við
og segir við Davíð: „Ert þú kannski
sonur hans Stefáns alþingismanns
frá Fagraskógi?“ Davíð kvað það
vera. „Já, mér er kunnugt um það,“
sagði karlinn, „að hann er ágætis
maður." „Hefurðu ekki heyrt neitt
eftir Davíð?“ spyr ég enn. „Heyrt
eða heyrt ekki,“ segir karlinn, „ég
gef ekkert fyrir nýja skáldskapinn
og kæri mig ekkert um hann, enda
kunnu þeir gömlu miklu betur að
yrkja en nýju skáldin."
Nú sá ég, að farið var að þykkna
í vini mínum Davíð og svo mikið
var víst, að hann spurði karlinn
ekki frekar um bókmenntir eða
hvort hann ætti rifrildi af gömlum
bókum.“
Ungum skáldum er ekki alltaf
tekið einsog hvítum hesti svo maður
skírskoti í eitt þekktasta kvæði
Davíðs. Þau þurfa að hafa sterk
bein, minnug þess að listgildi fer
ekki eftir vinsældum og verðlaun-
um; minnug þess að Tíminn og
vatnið, sérstæðasta og mikilvæg-
asta brautryðjendaverk í íslenzkri
ljóðlist þessarar aldar, e.t.v. ásamt
Þorpi Jóns úr Vör, var gefið út í
200 tölusettum eintökum og sagði
Ragnar Jónsson mér að það hefði
tekið heilan áratug að selja upplag-
ið; þ.e. 20 bækur á ári að meðal-
tali! Menn ríða ekki alltaf feitum
hesti frá alvörubókmenntum(!)
M.
HELGI
spjall
frá Fagraskógi
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 25. janúar
AÐ ER SJÁLFSAGT OG
eðlilegt, að víðtækar
umræður fari fram á
opinberum vettvangi
um hið fyrirhugaða ál-
ver á Grundartanga,
sem nú eru vaxandi lík-
ur á, að verði að veru-
leika. Skiljanlegt er að fólk, sem býr í
námunda við iðjuver sem þetta velti fyrir
sér áhrifum þess á umhverfi, hættu á
mengun o.s.frv. Það er líka í samræmi við
tíðarandann, að þeir sem vinna að ferða-
þjónustu og bera ábyrgð á henni spyiji
spuminga um áhrif slíkra iðjuvera og ann-
arra stórframkvæmda á erlenda ferða-
menn og áhuga þeirra á að heimsækja
ísland. Allt er þetta þáttur í þeim almennu
umræðum, sem eiga að fara fram í lýðræð-
isþjóðfélagi. Almenningur hefur' nú betri
aðgang að upplýsingum um margvísleg
málefni en áður og þátttaka hins almenna
borgara í umræðum og þar með ákvarð-
anatöku er afar mikilvæg og á eftir að
verða enn þýðingarmeiri eins og rakið var
í merkri úttekt í tímaritinu Economist um
jólin og sagt hefur verið frá á þessum
vettvangi.
í slíkum umræðum er mikilvægt að
hafa yfirsýn yfir það, sem áður hefur gerzt
og skoða umræður um álver á Grundar-
tanga í samhengi við það. Hver er forsaga
þess, að fyrir rúmum þremur áratugum
var leitað eftir samningum við erlent álfyr-
irtæki um byggingu álvers í Straumsvík?
Hún er sú, að við Islendingar höfum bitra
reynslu af því, að svipull er sjávarafli.
Þótt einungis sé litið til þessarar aldar
höfum við aftur og aftur kynnzt afleiðing-
um aflabrests fyrir afkomu þjóðarbús og
einstaklinga. Þegar samningar stóðu yfir
um álverið í Straumsvík var mönnum enn
í fersku minni hvarf síldarinnar eftir ævin-
týraleg sfldarár fyrir, um og eftir lýðveldis-
stofnun. Raunar var síldin komin aftur,
þegar hér var komið sögu en hvarf á nýj-
an leik, þegar hrun varð aftur í síldveiðum
á árunum 1967 og 1968.
En það var ekki bara síldin, sem hvarf.
Hvað eftir annað á þessari öld hafa Islend-
ingar upplifað aflabrest á þorskveiðum,
með öllum þeim afleiðingum, sem slíkur
aflabrestur hefur. Jafnvel þótt aflinn væri
viðunandi hafði þjóðin einnig kynnzt því,
að verðlag á sjávarafurðum á erlendum
mörkuðum gat líka hrunið. Það var ein
helzta ástæða kreppunnar, sem gekk í
garð á árinu 1967 og stóð fram á árið
1969. Reynsla þjóðarinnar var sú, að það
væri ekki hægt að byggja afkomu hennar
á fískveiðum eingöngu.
Þess vegna var horft til hinnar helztu
auðlindar landsmanna, orku fallvatnanna,
sem Einar Benediktsson, skáld, hafði
reyndar gert snemma á öldinni. Hugsunin
að baki samningunum um álverið í
Straumsvík var sú að skjóta fleiri stoðum
undir lífsafkomu fólksins í landinu. Þeir
samningar lögðu grundvöll að og voru
forsenda fyrir fyrstu stórvirkjun á Islandi,
Búrfellsvirkjun. Ef menn lesa umræður á
Alþingi á þessum árum kemur í ljós, að
þá voru líka uppi þau sjónarmið, að ekki
ætti að byggja slíkt álver og að engin
ástæða væri til að byggja stórvirkjun við
Búrfell.
Þau sjónarmið urðu undir á Alþingi..
Að sjálfsögðu urðu gífurlegar almennar
umræður um byggingu álversins, sem svip-
ar að sumu leyti til þeirra umræðna, sem
nú fara fram en álverið var byggt og þeg-
ar litið er yfir þriggja áratuga sögu þess
verður ekki annað sagt en sú ráðstöfun
hafí reynzt farsæl fyrir okkur íslendinga.
Við höfum haft af því góðar tekjur. Við
höfum eignazt Búrfellsvirkjun og ótti
manna við mengandi áhrif frá álverinu
hefur ekki orðið að veruleika.
í umræðum um álverið í Straumsvík var
því m.a. haldið fram, að erlend stórfyrir-
tæki væru í biðröð til þess að komast til
íslands og byggja hér stóriðjuver vegna
þess að raforkan væri svo ódýr. Veruleik-
inn reyndist vera annar. í kjölfarið á samn-
ingunum við Svisslendinga var leitað eftir
samningum um byggingu járnblendiverk-
smiðjunnar í Hvalfírði. Þá kom í ljós, að
það var enginn í biðröðinni. Niðurstaðan
varð sú, að fyrirtækið var byggt, en ís-
lenzka ríkið var í upphafi meirihlutaaðili
að því og hefur jafnan átt stóran hlut í
því síðan.
Síðan kynntumst við því af eigin raun,
að það er ekki bara sjávarafli, sem er svip-
ull. Miklar sveiflur eru í eftirspurn eftir
bæði áli og járnblendi og sömuleiðis mikl-
ar sveiflur í verðlagi þessara afurða. Af
þessum sökum lenti járnblendiverksmiðjan
á Grundartanga í miklum erfiðleikum eins
og menn vita en jafnframt hefur tekizt
með glæsibrag að ráða fram úr þeim og
stjómun fyrirtækisins, sem Jón Sigurðsson
hefur haft forystu um, hefur jafnan verið
til sérstakrar fyrirmyndar. Margvíslegir
erfiðleikar steðjuðu einnig að rekstri ál-
versins í Straumsvík eins og annarra ál-
vera í heiminum.
Þessi reynsla sýndi okkur, að það var
út af fyrir sig ekki hægt að byggja á því
að meiri stöðugleiki væri í stóriðju en fisk-
veiðum, þótt eftir sem áður væri mikil-
vægt að afkoma þjóðarinnar byggðist nú
á öðru en sjávarútvegi eingöngu. Til við-
bótar kom svo í ljós, að það var síður en
svo auðvelt að fá erlend fyrirtæki til að
fiárfesta í stóriðju á íslandi. Auk stækkun-
ar ísal er fyrirhugað álver Columbia Vent-
ures fyrsta nýja álverið, sem samningar
hafa tekizt um að byggja hér frá hinum
upphaflegu samningum við Svisslendinga.
Þetta er veruleikinn þrátt fyrir það að
samningamenn íslendinga hafi verið á
þönum um heimsbyggðina í áratugi í leit
að nýjum samstarfsaðilum.
Til viðbótar við stóriðju reyndum við
fyrir okkur í uppbyggingu útflutningsiðn-
aðar, til þess að treysta afkomumöguleika
þjóðarinnar sem voru afar ótraustir um
miðja öldina. í kjölfar aðildar okkar að
EFTA árið 1970 var hafizt handa um að
byggja upp m.a. útflutning á ullarvörum,
sem einkenndist af mikilli bjartsýni um
skeið. Síðar kom í ljós, að við höfðum
ekki erindi sem erfiði þar. Hins vegar hef-
ur smátt og smátt tekizt að byggja upp
útflutningsiðnað í framleiðslu, sem tengist
sérþekkingu okkar í sjávarútvegi. Og á
seinni árum hefur íslenzk hugbúnaðargerð
einnig náð vissri fótfestu, sem gæti vel
verið vísbending um, að fleiri tækifæri séu
á því sviði.
Nokkrir bjartsýnismenn í ferðaþjónustu
töluðu um það á þessum árum að við
gætum haft miklar tekjur af erlendum
ferðamönnum ekki síður en aðrar þjóðir.
Menn höfðu ekki mikla trú á því og á þá
var varla hlustað. Rétt er að hafa í huga
í þessu sambandi, að fyrir aðeins þijátíu
árum var þjónusta við ferðamenn svo fá-
brotin, að þegar ferðast var um Suðurland
t.d. var hægt að velja um tvær súputegund-
ir á þeim veitingastöðum, sem á annað
borð voru til, þ.e. sætsúpu eða kraftsúpu.
Þennan bakgrunn er nauðsynlegt að
hafa í huga, þegar rætt er um hugsanlegt
álver Columbia á Grundartanga. Meiri-
hluta lýðveldistímans hefur markvisst ver-
ið unnið að því að skjóta fleiri stoðum
undir afkomumöguleika þjóðarinnar. Það
hefur tekizt smátt og smátt en við erum
reynslunni ríkari. Til þess að tryggja stöð-
uga og batnandi afkomu þurfum við að
hafa mörg járn f eldinum. Jafnframt er
ljóst, að í hvert sinn, sem fyrirhugað er
að reisa nýtt iðjuver hefjast umræður um
mengunaráhrif frá því, landbúnaðurinn sé
í hættu o.s.frv. Ekkert af þessu er nýtt.
Allt hefur þetta gerzt áður en nú byggjum
við á þriggja áratuga reynslu, sem sýnir
að hrakspár svartsýnismanna hafa aldrei
rætzt.
ÁSTÆÐA ER TIL
að fjalla um sjónar-
mið forystumanna í
ferðaþjónustu sér-
staklega en Ferða-
málaráð samþykkti
ályktun fyrir nokkrum dögum, þar sem
vamaðarorð eru látin falla í sambandi við
nýtt álver og staðsetningu þess. í sér-
stakri úttekt á viðhorfí ferðaþjónustunnar,
sem birtist í Morgunblaðinu í dag, laugar-
dag, segir Magnús Oddsson, framkvæmda-
stjóri Ferðamálaráðs m.a., að Ferðamála-
ráð sé ekki að álykta gegn uppbyggingu
virkjana og stóriðju heldur að hvetja til
þess að hugað verði betur að staðsetningu
slíkra iðjuvera vegna sjónmengunar og
þeirrar ásýndar, sem þau gefi landinu.
Síðan segir Magnús Oddsson: „Tilefnið
er að við erum að fá núna niðurstöður úr
hverri könnuninni á fætur annarri, sem
sýna okkur að það er þessi ásýnd og nátt-
úran eins og hún kemur fólki fyrir sjónir,
sem hefur mest áhrif á að hingað skuli
koma erlendir gestir... Málið snýst um
það, að menn hugi meira að staðsetningu
slíkra mannvirkja í framtíðinni, hönnun
þeirra og útliti með tilliti til sjónmengun-
ar.“
Pétur J. Eiríksson, einn af fram-
kvæmdastjórum Flugleiða, sem sæti á í
framkvæmdastjórn Ferðamálaráðs, segir
einnig í samtali við Morgunblaðið í dag,
laugardag: „Þegar við tölum um umhverf-
isslys þá erum við meðal annars að vísa
til innreiðarinnar til Reykjavíkur, sem er
sennilega sú ljótasta, sem vestur-evrópsk
borg getur státað af. Hún verður það
reyndar ekki fyrr en komið er að Straums-
vík en það virðist vera eins og það sé lög-
mál á Islandi að í kringum iðnað, að ekki
sé talað um stóriðju, eigi ljótleikinn að
ráða. Það er þessi reynsla, sem gerir það
að verkum, að við teljum að skipulagsyfir-
völd og ríkið eigi að haga staðarvali þann-
ig að stóriðja valdi ekki sjónmengun."
Ekki eru allir, sem vinna við ferðaþjón-
ustu sammála þessum sjónarmiðum. Þann-
ig segir Pétur Snæbjörnsson, hótelstjóri
Hótels Reynihlíðar við Mývatn m.a. í sam-
tali við Morgunblaðið í dag, laugardag:
„Að minnsta kosti finnst fólki til dæmis
eftirsóknarvert að koma að Kröfluvirkjun
og við fáum oft fyrirspurnir um það, hvort
hægt sé að koma og skoða Kísiliðjuna.
Það er ekki þar fyrir, að Kísiliðjan mætti
hafa miklu snyrtilegra í kringum sig en
mannvirkið sjálft vekur jákvæða athygli
frekar en hitt. Fólk hefur yfírleitt skilning
á því, að menn þurfa að lifa á einhveiju
og nýta auðlindir og það þykir eðlilegt.
Að mínu viti mega menn auðvitað ekki
hlaupa útundan sér og þora ekki að nýta
neitt og ætla bara að vera í einhveiju
stöðnunarástandi. Það vill enginn vera á
slíkum stað.“
Halldór Bjarnason, framkvæmdastjóri
Safaríferða, sem er einn umsvifamesti
aðilinn í sölu og skipulagningu ferða fyrir
útlendinga hingað til lands, segist ekki
hafa orðið var við, að þær virkjana- og
stóriðjuframkvæmdir, sem þegar hafi verið
ráðizt í hér á landi hafí valdið nokkrum
skaða hvað varði komu erlendra ferða-
manna hingað, þvert á móti hafí þær orð-
ið til þess að vegakerfið hafí orðið betra
og þannig stuðlað að aukinni ferða-
mennsku. Halldór Bjarnason segist ekki
geta ímyndað sér að fyrirhugaðar virkj-
ana- og stóriðjuframkvæmdir geti haft
nokkur áhrif á straum erlendra ferða-
manna til landsins. Hins vegar segir Hall-
dór Bjamason: „Frekar held ég að hval-
veiðar hafi neikvæð áhrif heldur en stór-
iðja ef rétt er að henni staðið. Það geta
auðvitað allir viðurkennt, að álver í Hval-
fírðinum kemur til með að raska dálítið
hugarró íslendinga að minnsta kosti en
jámblendið hefur ekki hlotið nein ámæli
frá útlendingum, sem ég hef heyrt að
minnsta kosti.“
Og loks er ástæða til að vitna til um-
mæla Gunnars Guðmundssonar hjá Ferða-
skrifstofu Guðmundar Jónassonar, sem
segir, „að ekki mætti gleyma því að hvort
tveggja þyrfti að vera til hér á landi, ferða-
þjónusta og stóriðjan, en fara yrði með
gát í allri uppbyggingu. Ekki mætti gleyma
því, að virkjanarannsóknir hafí á sínum
tíma orðið til þess að opna hálendið fyrir
umferð ferðamanna..
Sjónarmið
ferðaþjón-
ustunnar
„ „ Morgunblaðið/Snorri Snorrason
OXARARFOSSIKLAKABONDUM
Raunsæi
verður að
ráða
reynslu af rekstri
og vitum að þar
háttar vandkvæði
I OLLUM ÞESS-
um umræðum verð-
um við að láta raun-
sæi ráða ferðinni
að lokum. Við höf-
um þriggja áratuga
álversins í Straumsvík
hafa ekki orðið meiri
af völdum mengunar.
íslenzk stjórnvöld hafa gert mjög strangar
kröfur til Columbia Ventures um aðgerðir
til þess að draga úr mengun af völdum
fyrirhugaðs álvers við Grundartanga og
fyrirtækið hefur lýst því yfir, að það muni
uppfylla þær kröfur. Raunar hefur það
vakið athygli hversu mikla áherzlu for-
ráðamenn fyrirtækisins hafa lagt á að
kynna sér sjónarmið andmælenda álversins
á Grundartanga. Aðstoðarforstjóri fyrir-
tækisins óskáði sjálfur eftir fundi með
hreppsnefnd Kjósarhrepps og sat almenn-
an borgarafund í Leirársveit um málið.
Það hefur enginn sýnt fram á með nokkr-
um skynsamlegum rökum, að sérstök
ástæða sé til að hafa áhyggjur af áhrifum
álversins á umhverfi þess.
Forráðamenn ferðaþjónustu verða líka
að horfa á þessi mál af raunsæi. í fyrsta
Iagi hefur fjöldi erlendra ferðamanna, sem
kemur til íslands, margfaldast á þeim
þremur áratugum, sem álverið hefur verið
í Straumsvík og ekki að sjá, að sú „sjón-
mengun", ef menn vilja kalla það svo,
hafi haft nokkur áhrif á ferðir þeirra. Hið
sama má segja um Kísiliðjuna við Mývatn,
að meint „sjónmengun" af völdum hennar
virðist ekki hafa haft nokkur áhrif á ferð-
ir erlendra ferðamanna til Mývatns, þótt
ýmsar aðrar spumingar hafi vaknað í sam-
bandi við rekstur þess fyrirtækis.
Jámblendiverksmiðjan á Grandartanga
sýnist heldur ekki hafa haft nokkur áhrif
í þá átt að draga úr heimsóknum erlendra
ferðamanna til íslands og þess vegna erf-
itt að sjá, að álver á Grandartanga mundi
hafa einhver önnur og verri áhrif. Ástæð-
an er auðvitað sú, að bæði álverið í
Straumsvík og járnblendiverksmiðjan á
Grundartanga era byggð í því sem hægt
er að kalla þéttbýli. Það er t.d. sements-
verksmiðja á Akranesi í næsta nágrenni
við jámblendið. Það hefur hins vegar eng-
inn haft orð á hvalstöðinni í Hvalfirði, sem
miðað við umræður á alþjóðavettvangi
mætti ætla, að mundi hafa eða ætti að
hafa haft meiri áhrif á erlenda ferðamenn
en jámblendiverksmiðjan. Álverið í
Straumsvík er byggt í næsta nágrenni
Hafnarfjarðar, þar sem er margvísleg at-
vinnustarfsemi.
Það er auðvitað grundvallarmunur á því
að reisa slík iðjuver, þar sem önnur mann-
virki eru fyrir eða þegar framkvæmdir á
hálendinu sjálfu era til umræðu. Þar er
hægt að tala um raunverulega sjónmeng-
un, ef ekki er farið varlega í framkvæmd-
ir við virkjanir og t.d. lagningu háspennu-
lína út frá þeim um stór landsvæði.
Við skulum heldur ekki gleyma því að
mikill fjöldi ferðamanna á ákveðnum án-
ingarstöðuin á hálendinu getur eyðilagt
þessa staði. Það hefur ekki alltaf verið
skemmtilegt að koma í Landmannalaugar,
af þeirri einföldu ástæðu að við liggur að
svæðið þoli ekki þann mikla fjölda fólks,
sem þangað kemur. Þar hefur verið hægt
að tala um annars konar sjónmengun en
þá, sem við blasir í Straumsvík eða Grund-
artanga. Og menn hafa lengi haft áhyggj-
ur af því að ekki mætti lengra ganga í
Herðubreiðarlindum.
Vamaðarorð Ferðamálaráðs beinast
þess vegna ekki að réttum þáttum. Við
getum ekki tryggt afkomu fólksins í land-
inu til frambúðar, ef hvergi má standa
fyrir neinum framkvæmdum, sem skjóta
styrkari stoðum undir hana. Okkur verður
að takast með skynsamlegum hætti að búa
í sátt við land okkar og nýta landkosti
þess á raunsæjan hátt. Við lifum ekki lengi
á öfgum að hveiju sem þær beinast hveiju
sinni.
„Jafnframt er
ljóst, að í hvert
sinn, sem fyrir-
hugað er að reisa
nýtt iðjuver hefj-
ast umræður um
mengunaráhrif
frá því, landbún-
aðurinn sé í hættu
o.s.frv. Ekkert af
þessu er nýtt. Allt
hefur þetta gerzt
áður en nú byggj-
um viðáþriggja
áratuga reynslu,
sem sýnir að
hrakspár svart-
sýnismanna hafa
aldrei rætzt.“