Morgunblaðið - 26.01.1997, Side 30

*30 SUNNUDAGUR 26. JANÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUIM
BREYTT VIÐHORF TIL
UPPGRÆÐSLU OG
GRÓÐURVERNDAR
ENN einu sinni hefur orðið
fjaðrafok út af alaskalúpínu (hér
eftir nefnd lúpína). Tilefnið að þessu
sinni er úrskurður skipulagsstjóra
ríkisins varðandi mat á umhverfis-
áhrifum vegna uppgræðslu Hóla-
sands. Þar er fallist á framkvæmd-
ina, en þó með þeim skilyrðum að
vissrar varúðar sé gætt við dreif-
ingu lúpínu.
Umræða og deilur um notkun
lúpínu og tilraunir til að takmarka
útbreiðslu hennar hafa nú staðið
um nokkurt árabil í fjölmiðlum.
Umræðan hefur oft á tíðum verið
ómálefnaleg og fremur til þess fall-
in að etja mönnum saman en að
' skýra nákvæmlega um hvað er
deilt. Af þessari umræðu hefur oft
ekki verið hægt að ráða annað en
að fólk skiptist í mjög andstæðar
fylkingar, þá sem vill nota lúpínu
og klæða landið grænum skrúða
af hvaða uppruna sem er og hina
sem vill svarta sanda eða a.m.k.
burt með allt sem er innflutt. Stað-
reyndin er sú að fáir eða engir eru
þeirrar skoðunar að ekki eigi að
hefta jarðvegs- og gróðureyðingu,
en færri og færri telja að lúpínu
eigi að nota hvar sem er. Flestum
finnst að auka eigi veg og virðingu
íslenskra tegunda og að nota megi
útlendar tegundir þar sem það á
við, ef þær reynast öflugar land-
græðslutegundir og eru óskaðlegar
íslensku lífríki.
Notkun lúpínu er þó einungis
hluti af því sem skiptar skoðanir
eru um varðandi uppgræðslu lands.
Mörgum finnst skorta á að mörkuð
sé framtíðarstefna í uppgræðslu og
skógrækt.
Val á uppgræðslutegundum
Gera á miklar kröfur til tegunda
sem notaðar eru til uppgræðslu.
Þær þurfa að skila árangri í upp-
■^jgræðslu en mega ekki ógna sér-
kennum íslenskrar náttúru eða leiða
Úrskurðurínn er vel
rökstuddur og byggður
á niðurstöðum
vísindalegra rannsókna,
segir Guðrún Jóns-
dóttir, og því er
dapurlegt að hann skuli
hafa verðið kærður.
til fábreyttari gróðursamfélaga.
Einnig þurfa þær að vera auðveldar
í notkun og ódýrar. Rannsóknir á
vistfræði lúpínu hérlendis, sem
Borgþór Magnússon og Sigurður
Magnússon hafa unnið að á Rann-
sóknastofnun landbúnaðarins
(RALA), staðfesta að lúpínan upp-
fyllir þetta nema það grundvallar-
skilyrði að ógna ekki íslenskum
gróðurlendum. Niðurstöður rann-
sókna sýna að hún er víða mjög
ágeng við íslensk gróðurlendi og
hefur yfirburði í samkeppni við lág-
vaxinn móagróður. Hún getur því
jafnvel lagt undir sig gróðursamfé-
lög, breiðst út yfir stór flæmi og
orðið einráð í gróðurfari. Einnig
benda rannsóknir til að hún geti
orðið viðvarandi í gróðurfari um
langan tíma, jafnvel til frambúðar
á svæðum þar sem hún hefur náð
fótfestu, en hörfi ekki alltaf fyrir
öðrum gróðri eins og oft hefur ver-
ið haldið fram.
Þótt uppgræðsla stefni m.a. að
því að verja Iíffræðilegan fjölbreyti-
leika, með því að hindra að gróður
og jarðvegur eyðist, geta tegundir
sem notaðar eru til uppgræðslu
orðið til hins gagnstæða. Ef að-
komutegund eins og lúpínan hefur
yfirburði í samkeppni við tegundir
sem fyrir eru, á landi sem er gróið
að einhverju leyti, leiðir það oftast
til þess að tegundum fækkar. Teg-
undum er þannig útrýmt svæðis-
bundið, sumum einungis tímabund-
ið en öðrum til frambúðar og þar
með þeim hluta af erfðafræðilegum
breytileika þeirrar tegundar sem
geymdur var í viðkomandi stofni.
Einhvetjum kann e.t.v. að virðast
að lítt skoðuðu máli sem það geti
ekki verið mikill skaði þótt fjöl-
breytni erfðaefnis íslenskra mela-
eðá móaplantna minnki en enginn
veit hvaða afleiðingar slíkt hefur í
framtíðinni. Erfðabreytileikinn er
hráefni það sem þróunin vinnur úr
í aldanna rás og rýrnun hans hefur
áhrif á þróun lífríkisins. Alls staðar
í heiminum er verið að útrýma teg-
undum eða staðbundnum stofnum
tegunda og okkur ber að stemma
stigu við slíku eftir því sem frekast
er unnt.
Vegna þess hve öflug land-
græðsluplanta lúpínan er telja
margir þeir sem gera sér grein
fyrir hættunni samfara notkun
hennar, réttlætanlegt að nota hana
við uppgræðslu örfoka lands ef
henni er haldið þar í skefjum. Þeir
sem aðhyllast óhefta notkun lúpínu
hljóta að byggja afstöðu sína á því
að þeir véfengi niðurstöður vísinda-
manna, skilji þær ekki eða telji
landgræðslu með hvaða meðulum
sem er mikilvægari en aðra náttúr-
vernd.
Það eru eignleikar Iúpínunnar
sem gera hana varhugaverða en
ekki það að hún útlend tegund. Á
hinn bóginn má segja að íslenskum
tegundum hafi verið of lítill gaum-
ur gefinn þegar leitað er að tegund-
um til landgræðslu. íslenskar teg-
undir hafa lifað við íslenskar að-
stæður, veðurfar og önnur náttúru-
öfl í aldanna rás og ætti það að
vera góð vísbending um hæfni
þeirra til að lifa af þær aðstæður
sem upp koma í íslenskri náttúru.
Auk þess bera íslendingar ábyrgð
á að vernda og styrkja íslenskt líf-
ríki á jörð sem á sífellt minna af
upprunalegu lífríki sínu. Hér er
ekki verið að leggja til að innflutn-
ingur tegunda verði
bannaður eða notkun
erlendra tegunda í
landgræðslu verði
hætt, en æskilegt væri
að leggja aukna
áherslu á að rannsaka
íslenskar tegundir með
tilliti til notkunar í
landgræðslu. í ljósi
reynslu margra ann-
arra þjóða af ágengum
tegundum sem fluttar
hafa verið inn er að-
kallandi að setja regl-
ur um innflutning
plantna er taki ekki
einungis á þeirri hættu
að sjúkdómar geti bor-
ist til landsins heldur
einnig því að tegundir geti verið
ógnun við íslensk vistkerfi.
Uppgræðsla er umhverfismál
Meginmarkmið landgræðslu
hlýtur að vera að stöðva jarðvegs-
og gróðureyðingu sem er eitt alvar-
legasta umhverfismál okkar og
varðar alla landsmenn. Eðlilegt er
að fólk vilji að gerðar séu áætlanir
um landgræðslu, markmið og leiðir
skoðuð og skýrð, og áhrif aðgerða
metin frá sjónarhóli þeirra sem
hagsmuna eiga að gæta. Land-
græðslu ætti að fella að áætlunum
um framtíðarnotkun landsvæða og
öðru skipulagi. Krafa um að fram
fari mat á umhverfisáhrifum stór-
felldra landgræðsluaðgerða er sjálf-
sögð, því hún leiðir til þess að undir-
búningur og áætlanagerð fyrir slík-
ar aðgerðir verður vandaðri en al-
mennt hefur tíðkast. Umhverfismat
gefur almenningi og hagsmunaðil-
um einnig kost á að koma fram
með skoðanir sínar á landgræðslu
á hveiju svæði og minnkar um leið
líkur á mistökum og árekstrum sem
vissulega geta orðið. Fleiri þurfa
nú landrými og til fjölbreytilegri
starfsemi en áður var þegar land-
búnaður var nánast eini landnot-
andinn. Borgarbúar, sem er orðin
stór meirihluti þjóðarinnar, gera æ
meiri kröfur um útivistarsvæði til
Ijölbreyttra nota. Ferðaþjónustan
er einnig vaxandi atvinnuvegur sem
margir byggja afkomu sína á. Hún
er stór landnotandi og byggir tilvist
sína í mörgum tilvikum á umhverf-
inu, oft villtri náttúru og víðáttum.
Það eru því komin fram önnur sjón-
armið en einungis þau sem telja
verndun gróðurs mikilvæga vegna
hefðbundinna nytja til framleiðslu
landbúnaðarafurða. Sjónarmið sem
byggjast m.a. á að mikilvægt sé
að vernda það sem er íslenskt hvort
sem það mat er byggt á vísinda-
legri þekkingu á gildi
hins íslenska t.d. erfða-
efnis í íslenskum líf-
verustofnum, smekk
fólks, tilfinningu fyrir
því sem er sérstætt í
íslenskri náttúru eða
því að það sérstæða sé
uppspretta lífsfyllingar
fyrir fólk og söluvara
til ferðamanna í nútið
og framtíð.
Viðhorfin breytast
Viðhorf til upp-
græðslu eru að breytast
og eðlilegt að líta á
hana sem umhverfis-
mál. Viðhorfin til notk-
unar lúpínu hafa einnig
breyst. Síðan deilur um notkun lúp-
ínu og heftingu útbreiðslu hennar
hófust opinberlega fyrir nokkrum
árum, hefur þrátt fyrir allt mikið
unnist bæði varðandi þekkingu vís-
indamanna og almennings vítt og
breitt um landið á eiginleikum lúpín-
unnar. Vísindamenn hjá RALA, sem
unnið hafa í áratug að rannsóknum
á vistfræði lúpínunnar, hafa birt
niðurstöður sínar og kynnt þær í
blaðagreinum og viðtölum. Þessar
rannsóknaniðurstöður og reynsla
margra af ræktun lúpínu hefur
kennt fólki að líta lúpínuna öðrum
augum en þegar hún kom fyrst í
notkun. Almenningsálitið hefur
breyst og er enn að breytast, víða
þykir nú sjálfsagt í Ijósi þeirrar þekk-
ingar sem er til staðar að nota lúp-
ínu með varúð og stemma stigu við
útbreiðslu hennar þar sem við á.
Fjöldi fólks, t.d. margir sumarbú-
staðaeigendur, sveitarstjómarmenn
t.d. í Reykjavík, Neskaupstað og
Egilsstöðum og ákafir landgræðslu-
bændur með góða þekkingu á ís-
lenskri náttúru, vinnur nú að því að
hefta útbreiðslu lúpínu í löndum sín-
um. Varúðarskilyrði varðandi notk-
un lúpínu sem sett eru í úrskurði
skipulagsstjóra ríkisins vegna upp-
græðslu á Hólasandi eru í samræmi
við þetta. Úrskurðurinn er vel rök-
studdur og byggist á niðurstöðum
vísindalegra rannsókna og virðingu
fyrir þeim viðhorfsbreytingum sem
eru að verða varðandi uppgræðslu
lands. Það er dapurlegt að hann
skuli hafa verið kærður, sérstaklega
í ljósi þess hveijir hafa kært.
Höfundur er
gróðurvistfræðingur.
Guðrún A.
Jónsdóttir
HEIMILISLÍNAN
Ódýra heimilishjálpin!
Hómer er einfaldur og þægilegur „Windows" hugbúnaður, sérstaklega ætlaður fyrir heimilis-
bókhaldiö. Þú þarft ekki bókhaldsþekkingu til að nota hann, þú færir aðeins inn upphæð-
irnar og Hómer sér um framhaldið.
Hómer færðu í Búnaðarbankanum á 900 kr. og ef þú ert í Heimilislínunni kostar
hann aðeins 450 kr. Meö Hómer veistu hvað þú átt - og hvað þú mátt!
BÚNAÐARBANKINN
<
o
- traustur heimilisbanki