Morgunblaðið - 01.02.1997, Page 28

28 LAUGARDAGUR 1. FEBRÚAR 1997
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
KJARASAMNING-
AR í DANMÖRKU
OG Á ÍSLANDI
Ólafur B. Ólafsson, formaður VSÍ, segir vinn
Bjartsýnn á að
aðilar nái tökum
á verkefninu
MORGUNBLAÐIÐ hefur síðustu daga birt greinaflokk um
skipulag vinnumarkaðarins í Danmörku, sem skýrir að
verulegu leyti, hvernig Dönum hefur tekizt að ná því mark-
miði að skapa stöðugleika í samskiptum verkalýðs og vinnu-
veitenda. Þar hafa svonefndir vinnustaðasamningar rutt sér
til rúms en í yfirstandandi kjaraviðræðum hér er einmitt
rætt um að stíga fyrstu skrefin til að koma áþekku fyrirkomu-
lagi á.
Samskipti aðila vinnumarkaðarins hér hafa verið með allt
öðrum hætti en tíðkazt hefur í Danmörku. Til þess liggja
m.a. sögulegar ástæður. Pólitísk barátta og verkalýðsbarátta
hafa lengi verið samtvinnuð hér. Um miðja öldina börðust
stjórnmálaflokkarnir hart um yfirráð yfir verkalýðshreyfing-
unni. Pólitísk átök kalda stríðsins endurspegluðust einnig i
þeim hatrömmu deilum, sem af þeim sökum urðu á vettvangi
verkalýðsfélaganna. Vinstri menn með sósíalista og Alþýðu-
bandalagsmenn í fararbroddi höfðu lengi undirtökin í Alþýðu-
sambandinu og áhrifamestu verkalýðsfélögunum, þótt nokkur
breyting yrði á því fyrir, um og eftir 1960.
Verkalýðsfélögunum var óspart beitt gegn ríkisstjórnum,
sem vinstri flokkarnir voru í andstöðu við. En jafnframt var
þeim beitt til stuðnings öðrum ríkisstjórnum eins og t.d. ríkis-
stjórn Hermanns Jónassonar, framan af, þótt upp úr syði í
desember 1958. Verkalýðshreyfingin skar upp herör gegn
Viðreisnarstjórn Ólafs Thors í nóvember 1963, þótt átökum
væri forðað á síðustu stundu. í kjölfar júnísamkomulagsins
1964 skapaðist viðunandi samstarf á milli Viðreisnarstjórnar
Bjarna Benediktssonar og verkalýðshreyfingarinnar í allmörg
ár.
Verkalýðshreyfingin fór mildum höndum um vinstri stjórn
Ólafs Jóhannessonar, sem sat á árunum 1971 til 1974 en
segja má að síðasta pólitíska stórstríði verkalýðssamtakanna
hafi verið beint gegn ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar vetur-
inn og vorið 1978.
í kjölfarið á þeim átökum gekk í garð nýtt tímabil aukinna
samskipta vinnuveitenda og verkalýðsfélaga á faglegum
grundvelli, sem mótaði töluvert síðasta áratug en náði há-
punkti með febrúarsamningunum 1990.
í dag er erfitt að halda því fram, að pólitísk afstaða til
ríkisstjórnar einkenni störf verkalýðshreyfingarinnar, þótt sjá
megi merki um viðhorf gamals tíma hér og þar. Þrátt fyrir
það er engin spurning um, að nú er jarðvegur til þess að
færa samskipti verkalýðssamtaka og vinnuveitenda í alveg
nýjan farveg. Að baki er samstarf, sem hefur skilað merkileg-
um árangri og ný viðhorf í þjóðfélaginu valda því almennt að
nú á að vera hægt að bijóta blað.
Þess vegna er reynsla Dana umhugsunarefni fyrir okkur
íslendinga einmitt nú. Þeim hefur tekizt á löngum tíma að
móta og þróa samskipti á vinnumarkaðnum, sem eru að mörgu
Ieyti til fyrirmyndar. Með þeim samskiptum hefur vinnufriður
verið tryggður í rúman áratug. Vinnustaðasamningar eru lyk-
illinn að þeim árangri.
í greinaflokki þeim sem birzt hefur hér í blaðinu síðustu
daga vekur alveg sérstaka athygli hvað Danir hafa byggt upp
öflugt trúnaðarmannakerfi á vinnustöðum. Trúnaðarmenn
þeirra fá menntun og þjálfun í sérstökum skóla, þar sem
þeir eru búnir vel undir það starf, sem þeir hafa tekið að
sér. Þeir eru helztu fulltrúar starfsmanna í kjarasamningum,
sem fram fara á vinnustöðum og hafa jafnframt aðgang að
mikilvægum upplýsingum um rekstur og afkomu fyrirtækj-
anna.
Þegar horft er til þess kerfis, sem Danir hafa byggt upp,
er ljóst, að við erum nánast á byijunarreit. Hins vegar leikur
tæpast nokkur vafi á því, að það getur orðið íslenzku atvinnu-
lífi og launþegum til hagsbóta að fylgja í kjölfar Dana að
töluverðu leyti. Ef okkur tækist á nokkrum árum að byggja
upp áþekkt kerfi og Danir búa nú við, mundu allar aðstæður
í samfélagi okkar gjörbreytast.
Eftir að vinnuveitendur settu fram hugmyndir sínar um
vinnustaðasamninga sl. sumar hafa töluverðar deilur staðið
yfir á milli aðila vinnumarkaðarins um útfærslu þeirra. I þeim
efnum getum við áreiðanlega lært mikið af Dönum. Það skipt-
ir verulegu máli, að í þeim kjaraviðræðum, sem nú standa
yfir takist að stíga fyrstu skrefin í þá átt. Vonandi átta for-
ystumenn beggja aðila sig á mikilvægi þess, sem um er að
ræða. Ef samkomulag næst um að byggja upp kerfi vinnu-
staðasamninga og öflugra trúnaðarmanna á vinnustöðum
geta þeir kjarasamningar, sem nú standa yfir orðið tímamóta-
samningar ekki síður en þeir, sem gerðir voru í febrúar 1990,
þegar grundvöllur var lagður að þeim stöðugleika, sem við
nú búum við.
Ólafur B. Ólafsson, formaður VSÍ, segir að
tafíð hafí fyrír í yfírstandandi samningavið-
ræðum að launþegahreyfinguna skorti sam-
stöðu og heildarstefnu um útlínur kjarasamn-
* A
inga. Olafur kveðst þó í samtali við Omar
Friðriksson vera bjartsýnni í dag en áður á
að aðilar muni ná tökum á þessu sameiginlega
verkefni, því viðræður hafí víða komist á rek-
spöl síðustu daga. Ólafur segir VSÍ vilja leita
leiða til að tryggja hinum lægstlaunuðu sér-
staka hækkun og að fulltrúar stéttarfélaga
geti komið að viðræðum um fyrirtækjasamn-
inga sem ráðgjafar og þátttakendur.
GANGUR viðræðna um end-
urnýjun kjarasamninga
hefur verið afskaplega
hægur á undanförnum
vikum og lítil umræða átt sér stað
um meginefni væntanlegra samn-
inga. Síðustu daga virðist þó vera
að rofa til sem gefur vinnuveitend-
um tilefni til nokkurrar bjartsýni,
að sögn Ólafs B. Ólafssonar, for-
manns Vinnuveitendasambands ís-
lands.
„Frá okkar bæjardyrum séð skort-
ir samstöðu og heildarstefnu af hálfu
launþegasamtakanna um hvaða
megináherslur eigi að leggja fyrir
komandi kjarasamninga. Stéttarfé-
lögin og landssamböndin virðast
hafa hafnað því að fela Alþýðusam-
bandinu samræmingar- eða forystu-
hlutverk við samningsgerðina að
þessu sinni og kröfugerðir sem að
okkur er beint eru afar mismunandi
hjá einstökum hópum. Einn leggur
áherslu á að öll laun hækki um til-
tekna krónutölu, annar um tiltekna
prósentu og sá þriðji vill blöndu af
þessu. Sumir kreíjast þess að hægt
sé að segja upp samningunum ef
aðrir fá meiri launahækkun í krónum
talið en viðkomandi kunna að semja
um. Þeir vilja þannig ekki bara semja
fyrir sig, heldur einnig alla aðra,“
segir Ólafur.
„Það flækir þetta mál einnig að
forystumenn nokkurra samtaka
vilja gera það að úrslitaatriði að
samtímis verði gengið frá sam-
komulagi við ríkisvaldið um endur-
skoðun á tekjuskattskerfinu og ef
til vill fleiri þáttum á meðan aðrir
telja fráleitt að tengja samnings-
gerðina pólitískri stefnumörkun.
Það er erfitt að samræma öll þessi
sjónarmið. Það tefði því fyrir samn-
ingum að á vettvangi ASÍ hefur
ekki verið mörkuð nein heildar-
stefna um helstu útlínur kjarasamn-
inga,“ segir hann.
Málefnalegri viðræður
eru byrjaðar
- Teljið þið ákjósanlegt að við-
ræðurnar verði felldar í einn farveg
og að félögin komi sameiginlega að
samningaborðin u ?
„Vinnuveitendasambandið getur
ekki samið nema á einhvern sam-
ræmdan hátt,_ það liggur í hlutarins
eðli,“ svarar Ölafur. Þegar hann var
spurður hvort ekki væru allar líkur
á að viðræður drægjust á langinn
sagði hann að síðustu daga hafi
viðræður víða komist á rekspöl sem
gæfi vinnuveitendum tilefni til að
vera vonbetri þessa dagana en þeir
hefðu verið í seinustu viku. „Mér
finnst ástæða til að ætla að við
séum að komast inn í málefnalegri
umræðu í þessari viku en útlit var
fyrir í síðustu viku. Ég vil leyfa
mér að vera bjartsýnn á að okkur
takist að ná tökum á þessu sameig-
inlega verkefni okkar,“ segir hann.
Ólafur bendir á máli sínu til
stuðnings að umtalsverður árangur
hafi náðst í sérkjaraviðræðum á
seinustu dögum og samningsaðilar
séu því byijaðir að fjalla um megin-
efni væntanlegra samninga. Sam-
komulag hafi t.d. náðst í viðræðum
um sérmál fiskvinnslufólks og þar
hafi starfshópar verið skipaðir til
að vinna að útfærslu einstakra
mála.
Stokka upp jaðarskattana
- Þú nefndir að ágreiningur væri
innan launþegahreyfmgarinnar um
afstöðuna til ríkisvaldsins. Hver er
ykkar afstaða til hlutverks ríkisins
í tengslum við samningana?
Ólafur segir að forystumenn rík-
isstjórnarinnar hafi lýst því yfir að
útfærslur sem unnið er að í skatta-
málum þýði að ríkið muni koma að
lausn yfirstandandi kjaraviðræðna.
Fulltrúar aðila vinnumarkaðarins
eigi sæti í svokallaðri jaðarskatta-
nefnd ríkisstjórnarinnar og að því
sé stefnt að sú umfjöllun verði þátt-
ur í lausn kjaraviðræðna. „Við tök-
um undir þá umræðu sem hefur
farið fram um áhrif jaðarskatta á
vilja fólks til að auka tekjur sínar.
Það þarf að stokka þau mál upp.“
- ForsetiASÍ hélt þvífram ísein-
ustu viku að ef vinnuveitendur legðu
ekki eitthvað nýtt fram stefndi í
átök á vinnumarkaði. Hefur Vinnu-
veitendasambandið spilað einhveiju
nýju út?
„Það er alveg ljóst að það er
ekki um neina áherslubreytingu að
ræða. Málin eru hins vegar til um-
ræðu og viðræðurnar þróast
áfram,“ svarar Ólafur.
Fjölgun starfa, aukinn hagvöxt
og batnandi lífskjör
í máli hans kom fram að í þessum
samningum leggi Vinnuveitenda-
sambandið megináherslu á áfram-
haldandi fjölgun starfa,
aukinn hagvöxt og batn-
andi lífskjör. „Sé horft
til reynslunnar þá er
augljóst að stöðugleiki
með tiltölulega hógvær-
um launabreytingum og
mjög lágri verðbólgu
hefur skilað meiri kaupmáttaraukn-
ingu en í nokkru öðru nálægu landi
á seinustu tveimur árum. Kaup-
máttur ráðstöfunartekna hefur að
meðaltali aukist hér á landi um rúm
8% á þessu tímabili og er það nær
ijórfalt meira en meðal annarra
Evrópuþjóða en þar hefur kaup-
mátturinn aukist að meðaltali um
1% á ári síðastliðin tvö ár. Árangur-
inn hér á landi er því ótrúlegur í
þessum samanburði,“ segir Ólafur.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
sagði í viðtali við Morgunblaðið um
seinustu helgi að samningsaðilar
ættu að ganga út frá því að kaup-
máttur ykist verulega á næsta
samningstímabili og taldi unnt að
auka kaupmátt launafólks um
8-10% á næstu þremur árum. Að-
spurður hvort hann gæti tekið und-
ir þetta mat forsætisráðherra sagð-
ist Ólafur taka undir það sjónarmið
að kaupmáttur launa hér á landi
gæti vaxið hraðar á næstu misser-
um en í nálægum löndum.
Hinir lægstlaunuðu
fái sérstaka hækkun
- Hvað teljið þið að kaupmáttur
geti aukist mikið á næstu þremur
árum?
„Horfumar á hagvexti eru góðar
á næstu árum. Við eigum möguleika
á að bæta framleiðni og nýtingu
vinnutíma og tækja umfram það
sem gerist meðal samkeppnisþjóða
okkar. Bág afkoma atvinnulífsins
undanfarin ár hefur haldið aftur af
fjárfestingu svo tækjabúnaður og
tækni í atvinnulífinu hér á landi
hefur ekki fylgt þróuninni í ná-
grannaríkjunum eftir. Batnandi af-
koma gefur langþráð tækifæri til
að endurnýja tækjabúnað og sækja
fram á nýja markaði. Ef hægt verð-
ur að halda stöðugu verðlagi og
forðast allar tmflanir á atvinnu-
starfseminni, munum við sjá áfram-
haldandi vöxt í iðnaðar-
framleiðslu til útflutn-
ings. Fjölgun starfa í
hátæknigreinum, þar
sem hver vinnustund
skilar mestum virðis-
auka, skiptir sköpum.
Við getum ekki lofað því
fyrirfram að kjör batni með ein-
hveijum tilteknum hætti vegna þess
að raunveruleg kjaraþróun er afleið-
ing af verðmætasköpun í fyrirtækj-
unum og verður því ekki ákveðin
fyrirfram fyrir lengra tímabil. Ég
er þess hins vegar fullviss að við
eigum að geta gert miklu betur á
næstu þremur árum en við höfum
verið að gera að meðaltali undanfar-
in 30 ár,“ svarar Ólafur.
Meginatriðið
er að þróa
traust í sam-
skipum á
vinnustað