Morgunblaðið - 11.09.1998, Qupperneq 26

26 FÖSTUDAGUR 11. SEPTEMBER 1998
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Bandaríkjaþing verður að taka afstöðu til þess hvort höfða eigi mál til
embættismissis vegna skýrslu Starrs um Clinton
Pólitísk ákvörðun
fremur en lagaleg
Kenneth Starr afhenti Bandaríkjaþingi á miðvikudag kaleik
sem flestir þingmenn vilja eflaust fúlsa við. Steingrfmur
Sigurgeirsson segir að þótt þingið verði nú að taka afstöðu
til þess hvort ástæða sé til að höfða mál til embættismissis
á hendur Bill Clinton forseta sé hinn lagalegi grundvöllur
slíkrar málshöfðunar langt frá því að vera skýr.
Reuters
ROBERT J. Bittman, aðstoðarmaður Kenneths Starrs, réttir Newt
Gingrich, forseta fulltrúadeildar bandaríska þingsins, tilkynningu um
að skýrsla saksóknarans hafi verið afhent.
ALLIR vissu að skýrslan
var væntanleg en eftir
sem áður virtist sem
enginn væri undir það
búinn er tilkynning
barst Bandaríkjaþingi á miðvikudag
að innan nokkun'a mínútna yrðu 36
kassar er innihéldu tvö eintök af
skýrslunni ásamt fylgiskjölum
sendir frá skrifstofu hins sérskipaða
saksóknara Kenneths StaiTS.
Bandaríska blaðið Washington Post
líkti þingmönnum við íbúa strand-
bæjar sem vissu að fellibylur væri í
nánd en hefðu samt ekki gripið til
viðeigandi ráðstafana þar sem að
veðurspár hefðu ekki verið nægi-
lega nákvæmar.
Líklegt er að Starr hafi flýtt af-
hendingu skýrslunnar til að koma í
veg fyrir að lögfræðingar forsetans
gætu tafið afhendingu hennar með
málaferlum fyrir dómstólum þar
sem þeir krefðust þess að fá eintak
af henni áður en hún yrði send þing-
inu. Þegar skýrslan barst þinginu,
eftir fjögurra ára rannsókn Starrs á
ásökunum á hendur Bill Clinton
Bandaríkjaforseta, lá aftur á móti
ekki einu sinni ljóst fyrir af hálfu
þingsins hver mætti skoða hana og
hvenær. Það fyrsta sem þingið
verður því að taka afstöðu til, áður
en farið verður ofan í skýrsluna og
afstaða tekin til þeirra ásakana á
hendur forsetanum er þar koma
fram, er hvað eigi að gera við
skýrsluna. Leiðtogar jafnt
demókrata sem repúblikana hafa
sagt að skynsamlegast sé að gera
skýrsluna sjálfa, sem er 445 síður
að lengd, opinbera en ekki fylgi-
skjölin til að vemda einkalíf ein-
staklinga er koma við sögu. Aður en
ákvörðun liggur fyrir um hvernig
eigi að meðhöndla skýrsluna geta
hvorki þingmenn né forsetinn og
lögfræðingar hans kynnt sér niður-
stöður Starrs.
Þriðja skiptið
Þetta er í þriðja skipti í sögu
Bandaríkjanna og í annað skipti á
þessari öld sem Bandaríkjaþing
verður að taka afstöðu til þess
hvort höfða eigi mál til embættis;
missis á hendur sitjandi forseta. í
annarri grein annars kafla banda-
rísku stjórnarskrárinnar segir að
víkja megi forseta, varaforseta eða
öðrum embættismönnum úr emb-
ætti verði viðkomandi fundinn sek-
ur um landráð, mútuþægni eða aðra
„alvarlega glæpi og afbrot“. Alls
hefur þingið greitt atkvæði sextán
sinnum um mál af þessu tági og
hafa þau í flestum tiivikum varðað
mál alríkisdómara.
Talsmaður Stams hefur lýst því
yfir að í skýrslunni sé að fmna
ábyggilegar og trúverðugar upplýs-
ingar sem kunni að vera grundvöll-
ur málshöfðunar til embættismissis.
Samkvæmt lögum er sett voru í
kjölfar Watergate-málsins um
starfssvið sérskipaðra saksóknara
er þeim skilt að afhenda þinginu
skýrslu ef þeir telja rannsókn sína
hafa leitt í Ijós að sá embættismað-
ur, sem til rannsóknar er hverju
sinni, hafi framið afbrot sem gefi til-
efni til málshöfðunar til embættis-
missis. StaiT hefur lokið rannsókn
sinni og afhent þinginu niðurstöður
sínar. Það er nú hlutverk þingsins,
nánar tiltekið dómsmálanefndar
fulltrúadeildar þingsins, að taka af-
stöðu til þess hvað gert verði við
niðurstöður skýrslunnar.
Næstu skref
Búast má við að fyrsta verkefni
nefndarinnar verði að gera það upp
við sig hvort hún sé sammála því
mati saksóknarans að tilefni sé til
að halda málinu áfram. Þingnefndin
hefur völd til að framkvæma eigin
rannsókn á málinu, halda yfír-
heyrslur og stefna vitnum fyrir
nefndina. Aður en þingrannsókn
hæfist yrði þó að fá samþykki meiri-
hluta fulltrúadeildarinnar í at-
kvæðagreiðslu. Telji nefndin að því
búnu að málið sé nægilega alvarlegt
yrði boðað til atkvæðagreiðslu í full-
trúadeildinni um málshöfðun. Ein-
faldur meirihluti nægir til að málið
verði sent áfram til öldungadeildar-
innar. Það er síðan öldungadeildar-
innar að rétta í málinu og myndi
forseti Hæstaréttar væntanlega
stjórna þeim málaferlum. Til að
víkja forseta úr embætti verða tveir
af hverjum þremur öldungadeildar-
þingmönnum að greiða því atkvæði.
Óljós lagagrundvöllur
Það veganesti sem þingmenn
hafa er þeir fjalla um málið er ekki
mikið. Fyrmefnt ákvæði stjórnar-
skrárinnar er óljóst og ekki er skil-
greint nánar hvað átt sé við með
orðalaginu „alvarlegir glæpir og af-
brot“. Söguleg fordæmi eru heldur
ekki mörg, líkt og áður var nefnt.
Árið 1868 var höfðað mál á hend-
ur John Andrews forseta en eitt at-
kvæði skorti í öldungadeildinni til
að víkja honum úr embætti. Máls-
höfðunina mátti rekja til valdabar-
áttu sem hann stóð í við þingið.
Akveðið var að höfða mál til emb-
ættismissis á hendur Richard Nixon
vegna Watergate-málsins en hann
sagði af sér embætti áður en öld-
ungadeildin tók málið fyrir.
Erfiðasta málið sem þingmenn
verða að taka afstöðu til er hvort
einungis sé hægt að höfða mál ef
ljóst er að forsetinn hafi beinlínis
gerst brotlegur við lög eða hvort
einnig geti verið ástæða til máls-
höfðunar á grundvelli þess að hegð-
un forsetans samrýmist ekki emb-
ætti hans. Og jafnvel þótt forsetinn
hafi gerst brotlegur við lög verður
þingið að meta hvort þau afbrot
tengist embættisstörfum hans
nægilega mikið til að ástæða sé til
að víkja honum úr embætti.
I skýrslu Starrs eru færð rök fyr-
ir því að forsetinn hafi framið mein-
særi, hann hafi reynt að hindra
framgang réttvísinnar og hann hafi
misnotað völd forsetaembættisins.
AJlt eru þetta alvarleg afbrot, reyn-
ist saksóknarinn hafa jafnábyggi-
legar sannanir og talsmenn hans
hafa gefið í skyn.
Hins vegar má búast við að lög-
fræðingar Clintons og þingmenn
honum hliðhollir muni færa rök fyr-
ir því að hugsanlegar misgjörðir
forsetans tengist einkalífi hans en
ekki embættisstörfum. Hæpið sé að
víkja lýðræðislega kjörnum forseta
úr embætti vegna afglapa í einkalífi.
Skiptar skoðanir
Einn núverandi fulltrúa demó-
krata í dómsmálanefndinni, Zoe
Lofgren, aðstoðaði á sínum tima
einn þeirra nefndarmanna er kann-
aði Watergate-málið. Hún hefur
lagt áherslu á í fjölmiðlum að það sé
ekki tilgangur málshöfðunar að
refsa forsetanum heldur vernda
þjóðina gagnvart misbeitingu valds.
Almenn hegningarlög skipti engu
máli í þessu sambandi heldur ein-
ungis það hvort hegðun forseta hafi
stefnt stjórnkerfinu í voða. Þetta er
mjög þröng skilgreining á því hvað
þuifi að koma til eigi að höfða mál
til embættismissis.
Annar nefndarmanna, repúblik-
aninn Bill McCollum, hefur lýst
þeirri skoðun sinni að vissulega sé
það „alvarlegur glæpur“ ef sitjandi
forseti gerist brotlegur við hegning-
London. Reuters.
EVRÓPSKIR fjölmiðlar, sumir
þeirra að minnsta kosti, virðast
vera vissir um, að Bill Clinton
eigi ekki langan tíma eftir á for-
setastóli í Bandaríkjunum. Að
undanförnu og síðast í fyrradag
hefur Clinton verið að biðjast af-
sökunar á dómgreindarleysi sínu
og siðferðisbresti en margir
telja, að það nægi ekki til, ævin-
týrið með Monicu Lewinsky verði
honum að falli.
„Clinton: Síðustu dagarnir"
var forsíðuupphrópunin á breska
síðdegisblaðinu Sun, sem er nú
með sinn eigin mann f Was-
hington til að fylgjast með fram-
vindunni. „Forsetadómur Clint-
ons var í dauðateygjunum í
fyrrakvöld er hann kom með
aumingjalega afsökun á fram-
ferði sínu,“ sagði í blaðinu og þar
sagði, að „þijátíu og sex kassar
af sprengiefni“ hefðu verið send-
ir þinginu, skýrsla óháða sak-
sóknarans Ken Starrs.
Þarf kraftaverk til
Franskir fjölmiðlar, sem eru
annars ekki vanir að gera mikið
úr ástamálum eigin stjórnmála-
manna, hneyksluðust líka á Clint-
on. í vikuritinu Paris Match var
mynd af Clinton á forsíðu undir
fyrirsögninni: „Clinton — hann
hefur logið of mikið“ „Nú hefur
hann gengið of langt,“ sagði
blaðið.
f leiðara Rómarblaðsins La
Repubblica sagði, að það þyrfti
arlög. Segir hann að ef í ljós komi að
forsetinn hafi eiðsvarinn borið ljúg-
vitni í yfirheyrslu í Paulu Jones-mál-
inu sé full ástæða til málshöfðunar.
Þegar upp er staðið er það fyrst
og fremst pólitísk ákvörðun hvort
ástæða sé til málshöfðunar. Gerald
Ford, fyrrverandi forseti, tjáði sig
um þetta atriði er hann sat á þingi
árið 1970 og verið var að ræða hugs-
anlega málshöfðun á hendur alríkis-
dómara. Sagði Ford að ástæður til
að höfða mál til embættismissis
væru þær er þingið teldi eiga við á
hverjum tíma. Hafa sumir banda-
rískir lagaprófessorar jafnvel gagn-
rýnt að sérskipaðir saksóknarar
komi við sögu í þessu ferli. Það sé
ákvörðun þingsins að taka afstöðu
til mála af þessu tagi og því óeðli-
legt að utanaðkomandi aðili hafi
með þessum hætti áhrif á rannsókn
mála. I raun sé þar með verið að
fela saksóknaranum að ákveða hvað
gefi tilefni til málshöfðunar.
Það er líka erfitt að átta sig á
hvað þingmenn og aðrir sérfræðing-
ar eiga við þegar þeir segja að ein-
ungis eigi að vera hægt að höfða
mál á grundvelli stjórnarskrárinn-
kraftaverk til að Clinton slyppi
úr þeim skammarkrók, sem hann
hefði sjálfur komið sér í.
Breska blaðið The Guardian,
sem er heldur vinstrisinnað,
sagði, að komið væri að örlaga-
stund fyrir Clinton og Ambrose
Evans-Pritchard, sem lengi hefur
gagnrýnt Clinton, sagði í The
Daily Telegraph, að verið væri
að skrá síðustu blaðsíðurnar í
forsetasögu hans. „Hann hefur
logið, svikið og leikið á réttvísina
í 20 ár. Nú getur ekkert bjargað
honum,“ segir Evans-Pritchard
og spáir því, að dómsmálanefnd
fulltrúadeildarinnar muni kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að Clint-
on sé haldinn „persónuleikatrufl-
un og verði að fjarlægja á stund-
inni“.
Pólitískur stöðugleiki
á förum?
Svipaður var tónninn í öðrum
evrópskum blöðum og til dæmis
sagði Torínóblaðið La Stampa,
að nú væri sumri tekið að halla
og svo væri einnig með forsetatíð
Clintons. Með henni myndi líka
Ijúka þeim pólitiska stöðugleika,
sem gert hefði Bandaríkjunum
kleift að blómstra án of mikillar
sljórnsemi.
„Virðingin fyrir Clinton heyrir
sögunni til. Nú er hann eins og
hver annar krakki, sem hefur
verið staðinn að því að stelast í
kökukrukkuna, og verður stöð-
ugt að biðjast fyrirgefningar."
ar. Líkt og áður var getið eru engir
tilteknir glæpir eða afbrot tilgreind-
ir í þessu ákvæði ef frá eru taldar
mútur og landráð. Höfundar banda-
rísku stjórnarskrárinnar höguðu
hlutum þannig að forsetaembættið
hefði gífurleg völd. Hins vegar töldu
þeir rétt að koma fyrir öryggis-
ventli til að „vernda samfélagið
gegn óstarfhæfni, vanrækslu eða
fláræði hins æðsta valdhafa“, líkt og
James Madison orðaði það. Upphaf-
lega var einungis rætt um mútu-
þægni og landráð í því sambandi.
Þar sem talið var að sú skilgreining
myndi ekki ná til margra alvarlegra
afbrota varð niðurstaðan sú að tekið
var orðalag úr aldagamalli enskri
lagahefð („alvarlegir glæpir og af-
brot“ á ensku „high crimes and mis-
demeanors") og því bætt við stjórn-
arskrárákvæðið. Hvergi er hins
vegar skilgreint nánar hvað átt er
við og hvaða glæpir falli undir það.
Það verða þingmenn að ákveða á
hverjum tíma.
Er dómsmálanefnd þingsins velti
þessu máli fyrir sér árið 1974 komst
hún að þeirri niðurstöðu að þessi
grein stjómarskrárinnar næði ekki
einungis til beinna lagabrota. Voru
taldir upp þrír flokkar afbrota er
gætu orðið grundvöllur málshöfðun-
ar. í fyrsta lagi ef forseti beitti völd-
um sínum umfram það sem heimild
er fyrir í stjórnarskrá. I öðru lagi ef
hegðun forseta væri alfarið ósam-
rýmanleg því embætti er hann
gegndi og í þriðja lagi ef embættið
væri notað í hagnaðarskyni. Hins
vegar em nýlegri dómafordæmi í
málum alríkisdómara þar sem stuðst
hefur verið við aðrar skilgreiningar.
Það er því ekki auðvelt verk sem
bíður þingmanna er þeir fara að
tína upp úr kössum Starrs. Rann-
sóknin hófst í janúar 1994 undir for-
ystu Robert Fiske en Starr tók við
henni í ágúst á sama ári. Herma
heimildir að skýrslan skiptist í 25
síðna inngang, 280 síðna lýsingu á
málsatvikum og 140 síðna kafla þar
sem saksóknarinn færir rök fyrir
því hvers vegna höfða eigi mál á
hendur forsetanum. Hún er því í
eðli sínu frábrugðin þeirri skýrslu
er Leon Jaworski, sérskipaður sak-
sóknari í Watergate-málinu, afhenti
þinginu árið 1974. í skýrslu
Jaworsky var einungis að finna þær
staðreyndir er hann hafði aflað með
rannsókn sinni en ekkert unnið úr
þeim eða á þær lagt mat. Enn hvílir
leynd yfir skýrslu Jaworskys en
fastlega er gert ráð fyrir því að hver
sem er geti fengið aðgang að Starr-
skýrslunni síðdegis í dag. Margt
annað gerir að verkum að erfitt
verður að sækja samanburð til Wa-
tergate-málsins, þótt ekki væri
nema vegna þess hvers eðlis flest
hinna meintu „afbrota" Clintons
eru. Þótt skýrslan sjálf verði hins
vegar að öllum líkindum gerð opin-
ber í dag er ekki líklegt að þingið
muni greiða atkvæði um framhaldið
fyiT en í lok árs að loknum kosning-
um. Þingmenn hafa því tíma til að
velta fyrir sér hvernig skynsamleg-
ast sé að halda á málum.
Evrópskir fjölmiðlar
afskrifa Clinton
W