Morgunblaðið - 03.01.1999, Blaðsíða 2

2 B SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
Danskan - lykill Islendinga
að Norðurlöndunum
Norðurlandaráð hefur auga á norrænu
✓
málunum, segir Berglind Asgeirsdóttir,
framkvæmdastjóri ráðsins, í viðtali við
Sigrúnu Davíðsdóttir og bendir á hve mik-
ilvæg dönskukennslan sé Islendingum.
FRÁ mínum bæjardyrum
séð er danskan lykill ís-
lendinga að norrænu sam-
starfi,“ segir Berglind.Ás-
geirsdóttir, framkvæmdastjóri
Norðurlandaráðs, og bendir á að
Islendingar geti ekki notað sitt eig-
ið tungumál í norrænu samstarfi.
Þess vegna er Berglindi í mun að
dönskukennslan á íslandi eflist.
Tungumálakunnátta tryggir milli-
liðalausan aðgang að upplýsingum,
sem þýðir aukið frelsi fyrir ein-
staklinginn. Hann er ekki háður
öðrum með textun eða túlkun á
fyrirframvöldu efni. En áhugi
hennar á dönskukennslunni helg-
ast einnig af því að Norðurlanda-
ráð setur tungumálasamstarf ofar-
lega á blað. Það starf álítur Berg-
lind merki um að ráðið sinni menn-
ingarsamstarfi Norðurlandanna
fimm enn af sama kappi og áður og
að áhersla á samstarf við Eystra-
saltsríkin og grannsvæðin hafi ekki
dregið úr þeim áhuga. Á næsta ári
verður t.d. unnið að framkvæmdaá-
ætlun á sviði tungumála hjá ráð-
herranefndinni. Norðurlandaráð
mun beina sjónum að kennslu í
tungumálum og lausnum á sviði
orðabókargerðar.
Öryggiskennd og ótti
Mikill kraftur hefur, að sögn
Berglindar, hlaupið í norrænt sam-
starf eftir að vettvangnum var
skipt upp í þrjú svið, Norðurlanda-
samstarf, grannsvæðin og Evrópu-
mál. Þá má einnig merkja áhrif
aukins ílokkasamstarfs í málflutn-
ingi þingmanna. „En það er einnig
kappsmál að áhersla á tvö síðar-
nefndu sviðin bitni ekki á hefð-
bundnu norrænu samstarfi, sem
snýst í ríkum mæli um mennta- og
menningarmál," segir Berglind.
Norðurlandaráð hefur mjög beitt
sér í tungumálum undanfarin ár.
Eftir menningarmálaráðstefnu
ráðsins í Ósló 1997, er fjallaði um
virðingu íyrir mismunandi menn-
ingu, var ákveðið að leggja sérstaka
áherslu á tungumálastarf. Berglind
bendir á að athyglisvert sé að loka-
skýrsla ráðstefnunnar ber yfir-
skriftina „Öryggiskennd og ótti“.
Það var meðal annars með það í
huga að á ráðstefnunni kom fram
að það eru nú til um sex þúsund
tungumál, en eftir eina öld er gert
ráð fyrir að aðeins verði til 500 mál.
Berglind bendir á að öll norrænu
málin séu í hættu, ekki aðeins litlu
málin eins og grænlenska, fær-
eyska og samíska.
í íyrra var haldið málþing á ís-
landi um vestnorrænu málin og
Norðurlandanefnd ráðsins fjallaði
einnig sérstaklega í ár um „stóru“
tungumálin fimm, íslensku, norsku,
dönsku, sænsku og finnsku og
sendi frá sér skýrsluna „Meira en
orð“. „Við leggjum mikla áherslu á
að áfram verið hægt að nota þrjú
skyldustu málin, norsku, dönsku og
sænsku, okkar á milli í norrænu
samstarfi," segir Berglind. „Til að
viðhalda því þarf að leggja sérstaka
áherslu á ungt fólk, því það er undir
gífurlegum þrýstingi frá enskunni,
sem herjar alls staðar á, svo sem
frá tölvum, Netinu og kvikmynd-
um.“
I þessu sambandi bendir hún á
að sjónvai-psefni sé lykilatriði í því
að gera tungumálin kunnugleg fyr-
ir ungu fólki. „Ég er ekki að tala
um sameiginlega norræna stöð,“
segir Berglind, „heldur samstarf
milli sjónvarpsstöðvanna um skipti
á efni“. Einnig bendir hún á mikil-
vægi orðabókargerðar, sem er dýrt
fyrirtæki, og mikilvægt að nýta sér
það sem gert hefur verið annars
staðar á Norðurlöndunum.
Norrænu forsætisráðherrarnir
hafa að sögn Berglindar sýnt mála-
samstarfinu áhuga. Er Davíð Odds-
son kynnti stefnu Islendinga í
Norðurlandasamstarfinu, þar sem
Islendingar fara með forystu á
næsta ári, lagði hann áherslu á að
tæknin yrði nýtt í þágu tungumál-
anna. Á norrænu fjárlögunum hafa
verið veitt aukin framlög til tungu-
málasamstarfsins. Gun Hellsvik,
nýr forseti Norðurlandaráðs hefur
lagt sérstaka áherslu á menntamál-
in. „Þetta sýnir að þrátt fyrir
áherslu á samstarf við Áustur-Évr-
ópu og Rússland er öflugt menn-
ingarsamstarf Norðurlandanna
grunnur non-ænnar samvinnu,"
segir Berglind.
Danskan opnar leið yfir
í sænsku og norsku
ísland hefur að ýmsu leyti sér-
stöðu í norræna tungumálasam-
starfinu, færeysku og samísku. „Is-
lenskan er samtengdari menningu
okkar en gerist annars staðar á
Norðurlöndum," bendir Berglind á.
„Ég held að miðað við hin málin
fjögur sé hvergi meiri
samsvörun þjóðernis
og tungu. Það er líka
almennt vitað innan
Norðurlandanna hvað
Islendingar leggja
hart að sér í nýsköp-
un og endurnýjun
tungumálsins og það
vekur aðdáun. Af
þessu getum við tvi-
mælalaust verið
stolt.“ En þrátt fyrir
þetta fer þátttaka Is-
íendinga í Norður-
landasamstarfinu
ekki fram á íslensku,
en eftir óskir í þá ver-
una hefur hins vegar
verið boðið upp á
túlkun á íslensku á
Norðurlandaráðs-
þingum síðustu árin.
„Frá mínum bæjar-
dyrum séð er dansk-
an lykill íslendinga að
N orðurlandasam-
starfinu," segir Berg-
lind. „Við megum
ekki gleyma því að
það er ekki aðeins
norrænt samstarf
milli þjóðþinganna og
embættismanna. Samstarfið fer
fram á svo margvíslegum vett-
vangi, ekki síst á milli félagasam-
taka. I samstarfi milli fræðimanna
dugir enskan kannski á fundum, en
danskan opnar milliliðalausan að-
gang að lesefni. I viðbót við þetta
er svo samstarf íþróttafélaga og
skóla, að ógleymdu vinabæjarsam-
starfinu, svo nokkur dæmi séu tek-
in.“
Um 15-20 þúsund íslendingar
eru búsettir á Norðurlöndunum og
Berglind bendir á að aðgangur að
norsku og sænsku í gegnum
dönskuna auðveldi mjög aðlögun í
viðkomandi þjóðfélögum. „Ég held
að fólk flytti varla í svo miklum
mæli til Norðurlandanna, þegar
aðgangur að öðrum löndum hefur
skapast í gegnum Evrópska efna-
hagssvæðið nema af því það hefur
grunn í málunum," segir Berglind.
„Það er jafn auðveldur aðgangur
að öðrum Evrópulöndum, en fólk
heldur samt áfram að flytja til
Norðurlanda. Það flytjast víst ár-
lega 1.400-1.500 manns milli ís-
lands og Norðurlandanna og þetta
er fólk með afar mismunandi bak-
grunn.“
Berglind segir ljóst að íslending-
ar læri dönsku af sögulegum ástæð-
um. „En það er einnig heppilegt því
danskan er að mínum dómi erfiðust
af skandinavísku málunum þremur.
Eftir að hafa lært dönsku er auð-
velt að ná því að skilja hin málin
tvö. Það er eftirtektarvert að Finn-
ar, sem læra sænsku í skólum,
skilja ekki dönsku." Berglind bend-
ir ennfremur á að margir haldi að
enskukunnátta dugi sem aðgangur
að hinum vestræna heimi. Við skul-
um hins vegar ekki gleyma því að
tungumálaþekking veitir milliliða-
lausan aðgang að þekkingu. „Það
opnar nýja sýn og nýjan heim að
læra tungumál og veitir aðgang að
menningarheimi. Tungumál er
verkfæri til að afla þekkingar og
kynnast skoðunum annarra. I mín-
um huga er danskan því heppilegt
mál bæði af því að hún opnar leið
inn í danskt samfélag og án mjög
mikillar fyrirhafnar inn í öll hin
Norðurlöndin.“
Út frá viðskiptalegu sjónarmiði
skiptir danskan einnig máli, að
mati Berglindar. „Norðurlöndin
eru 22 milljóna manna markaður
og það er enginn vafi á að það næst
betur til viðskiptavina á þeirra eig-
in máli. Á þingi dönskukennara um
daginn sagði Geir Gunnlaugsson,
forstjóri Marels, frá því hvað það
hefði komið sér vel að kunna
dönsku þegar Marel keypti danskt
fyrirtæki. Islendingar eru að
kaupa fyrirtæki á Norðurlöndum
og þar gildir eins og almennt að
það er gott að kunna tungumál."
Enn annar þáttur, að sögn Berg-
lindar, er svo símenntun. Allir
þurfa stöðugt að bæta við sig og sá
sem hefur vald á nokkrum tungu-
málum og aðgang að tölvu getur
sótt sér ókjör upplýsinga.
Þótt margir horfi til Evrópusam-
starfsins bendir Berglind á að með
fyrirhugaðri stækkun ESB muni
svæðasamstarf væntanlega verða
enn veigameira. „Norrænt sam-
starf mun halda áfram af fullum
krafti og geldur ekki ESB eins og
margir hræddust á tímabili. Ég sé
ekki stækkun ESB sem ógnun,
heldur frekar að það ýti undir sam-
starfið,“ segir Berglind.
Brýnt að efla skilning
á gildi dönskunnar
Með allt þetta í huga segir Berg-
lind að enn brýnna sé að búa vel að
og efla dönskukennsluna, sem því
miður sé oft heldur óvinsælt fag.
„Krakkarnir skilja því miður
sjaldnast gagnsemi dönskunnar.
Auðvitað þarf að taka tillit til á
hvaða aldri þau eru, en það er hægt
að benda á hve margir ki’akkar
sækja sumarstörf til Norðurlanda,
einkum Danmerkur, og hve margir
íslendingar flytjast til Norður-
landa,“ segir Berglind.
Sem dæmi um nýjar áherslur í
dönskukennslunni bendir Berglind
á að efla megi samskipti við skóla a
Norðurlöndum. Bæði að krakkarnir
fari í heimsóknir og fái heimsóknir,
en einnig að þeir eigi samskipti við
jafnaldra sína um Netið. „Nú eru
aðeins vestnorræn nemendaskipti,
þ.e. milli íslands, Færeyja og
Grænlands en verður vonandi kom-
ið á milli allra Norðurlandanna,
eins og Norðurlandaráð hefur lagt
til.“
Bætt menntun dönskukennara er
Berglindi ofarlega í huga og þá
einkum að þeim verði gert kleift að
dveljast í Danmörku. Það mætti
hugsa sér að ekki væri hægt að út-
skrifast með réttindi öðruvísi eri að
hafa stundað nám í að minnsta
kosti eitt misseri í Danmörku.
Einnig mætti ýta undir kennara-
skipti, líkt og gildir með embættis-
menn og þá ekki að aðeins dönsku-
kennarar færu út heldur jafnvel
aðrir fagkennarar. „En sjónvarpið
er einnig lykilatriði, því áhrifamátt-
ur þess er mikill," segir Berglind.
„Sá misskilningur loðir því miður
enn við að norrænt sjónvarpsefni sé
þungt og leiðinlegt en það er mesti
misskilningur og margt skemmti-
legt þar sem tilvalið væri að nota í
dönskukennslunni.“
I
i