Morgunblaðið - 03.01.1999, Blaðsíða 18

Morgunblaðið - 03.01.1999, Blaðsíða 18
18 B SUNNUDAGUR 3. JANÚAR 1999 MORGUNBLAÐIÐ MANNLÍFSSTRAUMAR LÆKNISFRÆÐIL; vísindalega sannað að andoxunarefni hindri œðakölkun ? Andoxunarefni og œðar H JARTA- og æðasjúkdómar eru eitt stærsta heilbrigðisvandamálið í iðn- væddum löndum. Af völdum þessara sjúkdóma veikist fólk alvarlega eða deyr fyrir aldur fram, og er þá oftast um að ræða kransæðasjúkdóm eða slag (blóðtappa eða blæðingu í heila). Kostnaður samfélagsins við þessa sjúkdóma er gífurlegur og kemur þar margt til. Stærstu þættirnir eru vinnutap, tryggingar, sjúkrahúslega, aðgerðir og lyf. Pað er því til mikils að vinna ef hægt er að beita fyrirbyggjandi aðgerðum. Eitt af því sem mik- ið hefur verið rætt í þessu sambandi eru andoxunarefni. Til að hægt sé að mæla með aukinni neyslu andoxunarefna í þeim tilgangi að vinna gegn hjarta- og æðasjúkdómum verðum við að vera alveg viss um að þau geri gagn. Þar stendur hnífurinn í kúnni því enn vantar nokkuð á vitneskju okk- ar um þessi efni. Tengslin milli hækkaðs kólester- óls í blóði og æðakölkunar eru vel þekkt og rækilega staðfest. Pað er líka vitað að um orsakasamband er að ræða, hækkað kólesteról veld- ur æðaskemmdum og æðakölkun. Við vitum aftur á móti ekki nákvæmlega á hvem hátt kól- esteról skemmir æðamar og eykur þannig hættu á kransæðasjúkdómi og slagi. Þó er vit- að að til þess að kólesteról valdi æðaskemmdum og æðakölkun þarf það fyrst að oxast (tengjast súr- efni). Þessi vitneskja vakti áhuga manna á að kanna hvort efni sem hindra oxun, andoxunarefni, geti komið í veg fyrir æðakölkun. Þau andoxunarefni sem mest hafa verið rannsökuð í þessu tilliti era C- vítamín, E-vítamín og beta-karóten. Til eru niðurstöður úr allmörgum faraldsfræðilegum rannsóknum þar sem samband neyslu andoxunar- efna og æðasjúkdóma hefur verið rannsakað. Því miður eru flestar þessara rannsókna skipulagðar á þann veg að þær gefa vísbendingar en ekki ótvíræð svör. Síðan 1975 hafa verið birtar niðurstöður fimm svokallaðra lýsandi rannsókna sem gefa vísbendingar um að neysla ferskra ávaxta og grænmetis vemdi gegn hjarta- og æðasjúkdómum. Avextir og grænmeti innihalda mik- ið af andoxunarefnum. Hvort niður- stöðumar eru vegna andoxunar- efna, annarra efna eða vegna þess að neysla þessara fæðutegunda hef- ur komið í stað annarrar óhollari fæðu eins og dýrafitu er ekki hægt að segja. Samanburður á sjúkling- um með æðasjúkdóma og heilbrigð- um viðmiðunarhópi er kallaður sjúklinga-viðmiðarannsóknir. Þrjár slíkar rannsóknir hafa verið gerðar þar sem kannað hefur verið sam- band sjúkdóms og C-vítamíns, E- vítamíns eða beta-karótens. Þessar rannsóknir gefa einnig vísbendingu um verndandi áhrif andoxunarefna. Framsýnar hóprannsóknir hafa ýmsa kosti framyfir þær tegundir rannsókna sem nefndar hafa verið, en þá er fylgst með þátttakendun- um í langan tíma. Gerðar hafa verið nokkrar stórar og vandaðar rann- sóknir af þessari gerð og gefa þær í stuttu máli sterka vísbendingu um verndandi áhrif E-vítamíns en lítil eða engin vemdandi áhrif C- vítamíns og beta-karótens. Þær rannsóknir sem geta vonandi gefið okkur ótvíræð svör eru rann- sóknir þar sem þátttakendum er af handahófi skipt í hóp sem tekur andoxunarefni og hóp sem tekur lyf- leysu (óvirkt efni) og síðan er fylgst með þessum hópum og afdrif þeirra borin saman. Rannsóknir af þessari gerð sem taka mið af hjarta- og æðasjúkdómum eru einungis tvær. Rannsókn á áhrifum beta-karótens var gerð á rúmlega 22 þúsund bandarískum læjcnum og stóð í tíu ár og önnur rannsókn var gerð á E- vítamíni hjá 2.000 sjúklingum með kransæðasjúkdóm. I þessum rann- sóknum hafði beta-karóten engin vemdandi áhrif en E-vítamín lækk: aði tíðni hjartáfalla um 77%. í finnskri rannsókn á 29.000 reyk- ingamönnum sem beindist fyrst og fremst að krabbameini fengu sumir beta-karóten og/eða E-vítamín. Hvomgt þessara efna hafði vemd- andi áhrif gegn æðasjúkdómum í finnsku rannsókninni. Ónnur rann- sókn á krabbameini og beta- karóteni sýndi engin áhrif beta- karótens á æðasjúkdóma. Margir upplifa niðurstöður allra þessara rannsókna sem vonbrigði og þá ekki síst niðurstöðumar með C-vítamín, sem er kröftugasta andoxunarefnið af þessum þremur í líkamanum en virðist ekki veita neina vörn gegn æðasjúkdómum. Nú era í gangi tvær stórar rannsóknir sem vonandi geta veitt okkur svör við þeirri áleitnu spurningu hvort andoxunar- efni verji okkur fyrir æðasjúkdóm- um. Önnur er rannsókn á yfir 40 þúsund bandarískum, heilbrigðum hjúkranarkonum og hin er frönsk rannsókn á um 15 þúsund heilbrigð- um körlum og konum. Þessum rann- sóknum lýkur ekki fyrr en eftir nokkur ár en þangað til getum við þó treyst því að það sé hollt að borða mikið af ávöxtum og grænmeti. eftir Magnús Jóhannsson Almanak Háskólans Nýtt ár - Nýtt almanak Almanak Háskólans er ómissandi handbók á hverju heimili. Fæst í öllum bókabúðum VÍSINÐI/Hvað stýrir áttvísi dýraf Rottur og menn HEILINN er án efa eitt flóknasta kerfi sem þróast hefur í náttúranni. Þrátt fyrir það að við höfum ekkert nema heilann sjálfan til þess að þróa hugmyndir okkar um hann þá hafa þær vísindagreinar sem gera heilann að viðfangsefni sínu engu að síður tekið stórstígum framfór- um á undanfórnum áram. Segja má að nútíma taugalífeðlisfræði hafi allgóðan skilning á þeirri starfsemi heilans sem skapar vitræna undir- stöðu flestra hæfileikamanna og annarra æðri dýrategunda. Rann- sóknir á þeim hluta heilans sem gerir okkur mögulegt að ákveða staðsetningu okkar og eins að rata til ákveðinna áfangastaða hafa leitt til áhugaverðra niðurstaðna á und- anförnum áram. Athuganir sem vís- indamenn í London gerðu sýna að ákveðið svæði heilans, sem hingað til var talið gegna mismunadi hlut- verki í mönnum og rottum, nýtist í raun báðum tegundum á sama hátt. HIPPOKAMPUS er h'tið kerfi í heilanum, á botni hliðar heila- hols, sem er fyllt með heila- og mænuvökva. Það var lengi skoðun taugalífeðlisfæðinga að hippo- kampus gegndi mismunandi hlut- verki í rottum og fólki. Þeir töldu að hippokampus gegndi mikilvægu hlutverki í sam- bandi við minni hjá fólki en hefði meira með áttvísi og staðarþekkingu að gera hjá rottum. Rannsóknir, sem nýlega vora gerð- ar á leigubílstjóram í London benda hins vegar til þess að að hippo- kampus gegni einnig mikilvægu hlutverki í ratvísi þeirra um þá margslungnu borg. Þessar niður- stöður benda til þess að sú þekking sem fengist hefur með rannsóknum á hippokampus í rottum geti stuðlað að betri skilningi á hlutverki hippoeampus í fólki. Villtur maður getur ekki fundið áfangastað með því einungis að hafa áttavita. Hann þarf einnig að hafa kort. Sýnt hefur verið fram á að rottur nota „vitræn kort“ og að það er virkni tauga í hippokampus sem skráir smáatriði þessa korts. Taugalífeðlisfræðingar hafa komist að því að rottur hafa nokkurs konar „staðsetningartaugar" í hippo- kampus, sem gefa þeim upplýsingar um staðsetningu þeirra. Hver stað- setningartaug verður virk þegar rotturnar era á ákveðnu svæði. Samvirkni 100 tauga í hippokampus getur gefið rottum mjög mikilvægar upplýsingar um staðsetningu þeirra hverju sinni. Staðsetningartaugarnar greina ákveðin kennimerki í umhverfinu sem þær bregðast við með ákveð- inni virkni. Sýnt hefur verið fram á að ef kennimerkin í umhverfinu eru hreyfð hreyfist virkni staðsetning- artauganna samtímis. Ein áhugaverðasta tilraun sem hefur verið gerð á hlutverki hippo- kampus í rottum er svokölluð „mjólkurpallsrannsókn". Rotta er sett í stóra skál, sem er fyllt með mjólkurlituðum vökva. Undir yfir- borðinu er komið fyrir palli og get- ur rottan náð botni á pallinum og staðið þar án þess að þurfa að synda. Rotturnar læra mjög fljótt að nota kennimerki í umhverfinu og lögun skálarinnar til að staðsetja pallinn. Ef hins vegar hippo- kampus-kei’fið hefur verið skemmt eða dregið hefur verið úr starfi þess með lyfjum ruglast rottan og á mjög erfitt með að finna pallinn. Þetta styður þá tilgátu að rotturnar noti innra kort, sem skráð er með virkni tauganna í hippokampus-kerfinu. Leigubílstjórar í London eru vel þekktir fyrir frámuna þekkingu sína á smágötum og skúmaskotum stórborgarinnar. Vísindamenn not- uðu þá, ásamt öðrum sjálfboðalið- um, til þess að rannsaka hlutverk hippokampus í áttvísi og réttri stað- arákvörðun. Sýnt var fram á að ákveðin svæði hippokampus-kerfis- ins verða sérstaklega virk þegar fólk reynir að leggja á minni útlagn- ingu gatnakerfa sem þvi eru sýnd á myndbandi. Rannsóknirnar sýndu einnig að þegar leigubílstjórar lýsa leið í gegnum ákveðin hverfi í London, með því að notast eingöngu við minni, þá er hippokampus þeirra í mjög virku ástandi. Þessar saman- burðarrannsóknir hafa sannfært vísindamenn um að hippokampus gegnir mikilvægu hlutverki bæði við að setja saman kort í heilanum og eins við að nota þau seinna til að rata rétta leið. eftir Sverrir Ólafsson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.