Morgunblaðið - 07.02.1999, Blaðsíða 14

SUNNUDAGUR 7. FEBRUAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
OFTAST eru fálkaungar fleiri en tveir í hreiðri. Síðasta sumar var þó öllu fiðurfé þungt í skauti norðanlands.
Morgunblaðið/Tim Gallagher
Til funclar
við fálkann
Það er margt sem verður landanum að
vopni í landkynningunni. Þegar sérstæð
náttúra landsins er til umræðu er gjarnan
einblínt á jökla, eldvirkni, samspil þeirra,
fjöll, fossa, brunasanda, fuglabjörg og í
seinni tíð hvali. Nú má bæta við fálka.
S
IHAUSTBLAÐI víðlesins
fuglatímarits, Living Bird,
segir ritstjórinn Tim Gallag-
her frá Islandsferð þá um
sumarið er hann fylgdi Ólafi
K. Nielsen fuglafræðingi um fálka-
slóðir í Þingeyjarsýslum. Heimsóttu
þeir alls 27 hreiður og þar af komust
þeir að 18 þeirra til að merkja og
mæla alls 52 unga. Lýsing Gallag-
hers á fálkunum, iandi og þjóð er lit-
rík og myndimar margar magnaðar.
Sumar þeirra eru birtar hér með
leyfi Gallaghers, sem var að láta
gamlan draum rætast, og er rétt að
geta þess að hann hafði upp á vasann
leyfisbréf til myndatöku frá um-
hverfisráðuneytinu.
Það er eins með fálka og t.d. örn-
inn, leyfisbréfum til myndatöku
fylgja ýmis skilyrði, m.a. að á mynd-
um mega ekki sjást kennileiti sem
geta vísað óprúttnum aðilum leiðina.
Enn eru borgaðar háar summur fyr-
ir fálkaunga til sportveiða, einkum í
Arabalöndunum, og þótt lítið hafi
farið fyrir fálkaþjófum hin seinni ár
og engir úfnir og ótútlegir ungar hafi
fundist húkandi í ferðatöskum, mega
menn ekki sofna á verðinum.
Ólafur K. Nielsen, sá er við sögu
kemur í ferðasögu ritstjórans
Gallagher, sagði nýverið í samtali við
Morgunblaðið, að þekktur hringur
fálkaþjófa hefði verið upprættur í
Bandaríkjunum fyrir fáum árum.
Menn sem hingað komu rænandi
hendi tengdust a.m.k. sumir hverjir
þeim hópi.
Gallagher gerir að umtalsefni hina
konunglegu íþrótt fuglaveiðar með
fálkum, en fálkategund sú sem gistir
norðurhjarann og íslenski fálkinn til-
heyrir, hefur alla tíð verið allra fálka
vinsælust til þess brúks. Stærð og
snerpa fálkans gerir þetta að verk-
um. Vinsælastir alira voru hinir ís-
lensku, enda voru fyrr á tímum tals-
verð verðmæti fólgin í því að flytja út
fálka. Grænlenski fálkinn, sama teg-
undin og sá íslenski en stundum
nefndur hvítfálki, gekk næst íslenska
fálkanum að vinsældum, en stórum
erfiðara var að verða sér út um þá.
Veiddu hegra
Galiagher segir frá því, að mið-
aldakonungar hafi haft mesta
ánægju af því að siga fálkum á grá-
hegra. Reið þá hersingin nærri jöðr-
um mýrarfláka eða eftir vatnsbökk-
um grunnra vatna þar sem vatna-
gróður stóð upp úr. Slíkir staðir eru í
miklu uppáhaldi hjá gráhegrum sem
hafa gaman af því að vaða hljóðlega
um og veiða smáfiska.
En þegar þeir eru styggðir fljúga
þeir upp og reyna fljótlega að ná um-
talsverðri hæð. Siguðu kóngamir og
gestir þeirra þá fálkum sínum á
hegrana og þótti kostuleg og spenn-
andi sjón að sjá fálkana hafa uppi á
hegrunum og slá þá til jarðar. Leik-
urinn gat borist langar leiðir með
konungareiðina á hælunum, ekki
ósvipað og refaveiðar aðalsins á
Bretlandseyjum sem eru við lýði enn
ídag.
Það var í sjálfu sér ekkert sérstakt
kappsmál að fálkinn dræpi hegrann
og þótti flott ef fálkinn var svo vel
taminn að hægt væri að sleppa hegr-
unum aftur að viðureigninni lokinni.
Létu kóngamir þá fyrst merkja
hegrana og í tímans rás skemmtu
menn sér ógurlega ef sami hegrinn
var veiddur aftur. Hvað þá aftur og
aftur! Strax á miðöldum fór þannig
að bera á óskyldu en þó algengu at-
ferli manna nú til dags, annars vegar
að merkja fugla og hins vegar að
„veiða og sleppa“ sem er fyrirkomu-
lag sem rutt hefur sér til rúms meðal
sportveiðimanna víða um lönd.
Sérfræðingur tekinn í nefið
Hinn bandaríski ritstjóri er afar
hrifinn af landi og þjóð og ekki síst
fálkunum sem hann á varla orð til að
lýsa. Hann sér samsvörun milli Is-
lendinga og fálkans og segir hann
óopinberan þjóðarfugl Islands. Ef að
er gáð er vandséð hvaða fugl fyllti þá
virðingarstöðu betur. Að vísu munu
ÓLAFUR K. Nielsen fuglafræðingur með fálkaunga og litlu svörtu
bókina sína í fanginu.
vinstri sinnar benda á að fálki er í
tákni sjálfstæðisflokksins, en haföm
situr sem fastast með sín snöm augu
innan um risa og dreka í skjaldar-
merkinu.
Ritstjórinn undrast einnig þekk-
ingu landsmanna á fuglum og alveg
sérstaklega hvað varðar fálkann sem
hann segir hvert mannsbam þekkja.
Hann nefnir til sögu sem er í raun og
vera svo lygileg að hún hlýtur að
vera sönn. Skal hún nú endursögð og
síðan látið gott heita og myndunum
leyft að tala sínu máli:
Góðkunningi ritsyórans var sem
sagt á ferðalagi um Island fyrir fáum
áram. Einhvers staðar bar það við að
hann sá fálka gera harða hríð að óð-
inshönum. Manni dettur strax í hug
að maðurinn hafi ruglað saman fálka
og smyrli, en það breytir ekki sög-
unni hætis hót. Hann vatt sér út úr
bíl sínum og fylgdist með ránfuglin-
um hrella óðinshanana.
Skammt undan vora tvö börn sem
einnig fylgdust með hildarleiknum.
Tólf ára gömul stúlka og yngri bróðir
hennar. Ferðamaðurinn var í bol sem
prýddur var mynd af förufálka, sem
er náskyldur fálkanum íslenska, en
talsvert minni, ekki afgerandi grá-
sprengdur á litinn og með áberandi