Morgunblaðið - 24.11.1999, Qupperneq 26

26 MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Franjo Tudjman Króatíuforseti tæpitungulaus í viðtali
Hafnar framsali
stríðsglæpamanna
Franjo Tudjman, forseti Króatíu, hefur frá
þvi í byrjun mánaðarins legið þungt haldinn
á sjúkrahúsi. Sænski blaðamaðurinn Andr-
es Kiing ræddi við forsetann nokkrum dög-
um áður en hann varð veikur á ný.
ANDRES Kting er eistneskur að
uppruna en hefur lengi búið í Maimö
í Svíþjóð. Hann er hagfræðingur að
mennt, hefur ritað um 50 bækur um
meðal annars Eystrasaltsríkin, setið
á sænska þinginu og einnig eistn-
eska þinginu. Hann er einn af eig-
endum fréttastofunnar Baltic News
Service og fyrstu einkareknu sjón-
varpsstöðvarinnar í Eistlandi. Hann
hefur oft komið til Islands og hefur
ritað um málefni Eystrasaltsríkj-
anna í Morgunblaðið.
Kting var í alþjóðlegum hópi
fréttamanna sem var boðið að hitta
Franjo Tudjman, forseta Króatíu, í
embættisbústaðnum í höfuðborg-
inni Zagreb.
Tudjman er 77 ára gamall og nú
fársjúkur maður. Hann er sagður
vera með gat á ristli og tvísýnt um líf
forsetans. Hann var mildð veikur
fyrii- þrem árum og var þá fullyrt að
hann hefði fengið krabbamein í
maga og fengið meðhöndlun í
Bandaríkjunum. Tudjman vísaði
ávallt slíkum sögusögnum á bug.
Veikindi Tudjmans núna ollu því
að þingkosningum, sem fara áttu
fram í desember, var frestað.
Tudjman er umdeildur maður,
sumir líta á hann sem landsföður og
stríðshetju, aðrir segja hann stríðs-
glæpamann. Hann barðist með
skæruliðum kommúnista gegn nas-
istum og fasískri leppstjórn þeirra í
seinni heimsstyrjöld en varð síðar
króatískur þjóðemissinni.
Engir hershöfðingjar framseldir
Tudjman gaf á fundinum lítið fyr-
ir þá gagnrýni sem erlendir aðilar
hafa sett fram á her hans og stjóm-
arfar en sumir af æðstu mönnum
hersins hafa verið sakaðir um stríðs-
glæpi.
„Við munum ekki framselja einn
einasta hershöfðingja til Haag. Þeir
frelsuðu Króatíu undan oki árásar-
seggja og verður ekki refsað fyrir
það!“
Staða hershöfðingjnna gagnvai-t
stríðsglæpadómstól Sameinuðu
þjóðanna í Haag hefur kristallast í
málaferlunum gegn Mladen Naletil-
ic sem gengur undir nafninu Tuta.
Dómstóllinn ákærði hann í desem-
Reuters
Franjo Tudjman þykir stund-
um hafa minnt á gamla einræð-
isherra á borð við Benito Muss-
olini í stjómstíl sínum.
ber sl. fyrir stríðsglæpi í Bosníu árin
1993-1994. Nýlega úrskurðaði
hæstiréttur Króatíu að framselja
mætti Tuta en Bandaríkjamenn
höfðu hótað að grípa til efnahags-
legra refsiaðgerða ella.
Tudjman sagði fréttamönnunum
að mál Tuta væri nú viðfangsefni yf-
irvalda heilbrigðismála en ekki
dómsmála í Króatíu. Fyrir skömmu
sögðu forsætisráðherra og utanrík-
isráðherra Króatíu að erlendum
læknum væri velkomið að ganga úr
skugga um að hjartveiki Tuta væri
raunveruleg og alvarlegs eðlis. Þrátt
fyrir þetta grunar marga að hann
verði kannski ekki framseldur
vegna þess að hann viti of mikið um
ábyrgð forsetans og fleiri manna á
afbrotum í Bosníustríðinu.
En hræðist hann ekki efnahags-
legar refsiaðgerðir ef alþjóðasamfé-
lagið krefst framsals og hann neit-
ar?
„Okkur hefur verið hótað refsiað-
gerðum í tíu ár en þær verða ekki að
veruleika. Það hefur ekki gerst og
mun ekki gerast. Öll stríð eru stríð -
ég minni á Hiroshima, Norður-ír-
land og Miðausturlönd. Stríð eru
slæm fyrirbæri sem koma á í veg
fyrir en Króatar hafa losað sig við
hið ilia og ekki hægt að draga þá til
ábyrgðar fyrir það.“
Tudjman var spurður um framtíð
Bosníu-Herzegovínu. „Við styðjum
Dayton-samkomulagið meðan þrjár
stjómarfarseiningar eru í Bosníu-
Herzegovínu," svaraði hann. Kting
segir að kliður hafi farið um hópinn
sem hafi skilið svarið sem svo að um
stefnubreytingu væri að ræða. Nú
er landinu skipt í tvær einingar í
samræmi við Dayton-samkomulag-
ið, annars vegar sambandsríki músl-
ima og Króata og hins vegar svæði
Bosníu-Serba sem hefur sjálfsstjóm
í eigin málum.
Merkti svarið að Króatía vildi nú
að Króatar í Bosníu fengju sjálfs-
stjóm eins og Serbarnir?
„Ég á við þjóðarbrotin þijú,“
svarar Tudjman og enginn veit fyrir
víst hvað hann á raunverulega við.
Ef til vill vildi hann með ummæl-
unum næla sér í stuðning við ríkis-
stjómarflokkinn hjá Króötum í
Bosníu sem fá að kjósa í þingkosn-
ingum í Króatíu.
Óllu meiri undrun og beyg veldur
að Tudjman skuli víkja sér undan
því að svara hvað hann muni gera ef
stjómarandstaðan vinni í kosning-
unum eins og kannanir bentu til.
„Við höfum sigrað í átta almenn-
um kosningum og þjóðaratkvæða-
greiðslum og höfum ekki heldur
hugsað okkur að tapa núna. Hið
pólitíska afl sem skapaði Króatíu
mun aftur vinna. Að því búnu mun
ég skipa ríkisstjórn sem þjónar
hagsmunum króatísku þjóðarinn-
ar.“
Spumingunni er fylgt eftir en
Tudjman víkur sér undan því að
segja hvort hann muni fela leiðtoga
flokks eða flokkahóps sem fái flest
atkvæði að mynda stjóm. Stjómar-
andstaðan fékk flest atkvæði í Zagr-
eb í síðustu borgarstjómarkosning-
um. Forsetinn hafnaði þá fjómm
mönnum sem hún taldi hæfa í sæti
borgarstjóra og skipaði hann síðan
einn af eigin mönnum í embættið.
Segir Kting að reyni Tudjman að
leika sama leikinn ef stjómarflokk-
urinn tapi í þingkosningunum muni
hann valda sjálfum sér, flokknum og
orðspori landsins ómældu tjóni.
Tudjman hvatti fyrir skömmu
starfsmenn innanríkisráðuneytisins
til að finna tengslin milli „innri og
ytri óvina Króatíu" og sagðist hafa
lista yfir 2000 erindreka gömlu sam-
bandsstjómarinnar í Júgóslavíu
sem var.
Kting segir að Króatía muni hafna
í stjómmálakreppu ef stjómar-
andstaðan sigri og Tudjman láti ein-
ræðistilburði sína fá yfirhöndina.
AP
Vel lá á þeim Halldóri Ásgrímssyni utanríkisráðherra og starfs-
bræðrum hans frá Tyrklandi, Ismail Cem (t.v.) og Knut Vollebæk frá
Noregi (2. f.h.), sem hér eru ásamt José Cutilheiro, fráfarandi fram-
kvæmdastjóra VES, í Bourglinster-kastala í Lúxemborg.
Undirbúmngur samruna VES og ESB
Island bókar
óánægju með
framgang mála
A HAUSTFUNDI utanríkis- og
varnarmálaráðherra Vestur-
Evrópusambandsins (VES) í Lúx-
emborg í gær var samþykkt frek-
ari efling tengsla VES við
Evrópusambandið (ESB), sem er
liður í þeim áformum ESB-ríkj-
anna að styrkja sameiginlega ör-
yggis- og varnarmálastefnu sína.
Er þess vænzt að á leiðtogafundi
ESB í Helsinki í desember verði
samþykkt ályktun um næstu
skref í átt að þessu markmiði.
Þau evrópsku aðildarríki Atl-
antshafsbandalagsins (NATO),
sem ekki eru í ESB og hafa þann-
ig aðeins aukaaðild að VES, lýstu
áhyggjum á Lúxemborgarfundin-
um af því að í þessu breytingaferli
hjá ESB væri ekki nógu vel hugað
að sanngjörnu samráði við VES-
aukaaðildarríkin sex, ísland, Nor-
eg, Tyrkland, Pólland, Tékkland
og Ungverjaland.
„Mér finnst hafa komið í ljós á
þessum fundi og í aðdraganda
hans, að það er alls ekki víst um
niðurstöðurnar í Helsinki," sagði
Halldór Asgrímsson utanríkisráð-
herra í samtali við Morgunblaðið.
„Það var vaxandi þungi í mál-
flutningi þeirra sex ríkja Atlants-
hafsbandalagsins sem standa utan
ESB, og það komu fram mótmæli
frá þeim öllum, þó að þau hafi ver-
ið bókuð af öllum. Við létum hins
vegar bóka ákveðna óánægju með
framgang mála.“ Það sé því „alls-
endis óvíst“ hvernig þetta mál
endar.
I ávarpi sínu á fundinum sagði
Halldór að farsælt samstarf aðild-
arríkja ESB og evrópskra aðild-
arríkja Atlantshafsbandalagsins
innan VES væri sérstæð arfleifð
þessara samtaka sem bæri að
varðveita. Hann sagði að þótt ís-
lensk stjórnvöld styddu viðleitni
ESB væri miður ef skilgreina ætti
sameiginlega evrópska öryggis-
og varnarmálastefnu aðallega á
grundvelli samrunans innan ESB.
Með því móti yrði samstöðu VES-
ríkjanna stefnt í hættu. Ef þetta
ferli innan ESB ætti að verða til
hagsbóta fyrir Evrópu í heild og
til eflingar Atlantshafstengslanna
yrði að byggja á tilhögun sam-
starfsins innan VES. Greið upp-
lýsingamiðlun og boð um þátttöku
frá ESB til aukaaðildarríkja VES
gæti komið í veg fyrir erfiðleika
og óvissu.
Þrýstingur frá Banda-
ríkjarnönnum?
Aðspurður hvort hann teldi að
hugsanleg afskipti Bandaríkja-
manna af málinu myndu hjálpa
málstað Islendinga í þessu máli
svaraði utanríkisráðherra því til,
að það myndu þau áreiðanlega
gera, þeir hefðu reyndar þegar
komið fram með vissar áhyggjur.
„Ég býst við því að þetta mál
verði mikið rætt á fundi NATO í
Brussel um miðjan desember, og
þá eru þessi ríki í miklu betri
stöðu, því þar erum við fullir aðil-
ar en hérna [í VES] erum við ein-
göngu aukaaðilar," bendir Hall-
dór á.
Um þetta eigi eftir að fara fram
mikil umræða, en mikilvægar vís-
bendingar um hvert hún stefnir
muni koma fram á ESB-fundinum
í Helsinki og NATO-fundinum í
Brussel í desember.
George W. Bush, liklegt forsetaefni Repúblikanaflokksins, kynnir stefnu sína í utanríkismálum
Boðar „bandaríska
alþjóðahyggju“
GEORGE W. Bush yngri, líklegur
forsetaframbjóðandi repúblikana í
Bandaríkjunum, kynnti stefnu sína
í utanríkismálum um helgina.
Reyndi hann að rétta hlut sinn eftir
að hann hlaut háðulega útreið á
dögunum fyrir vanþekkingu á er-
lendum málefnum. Bush kvaðst
hafna einangrunarstefnu, sem
hann sagði leiða til glundroða, og
boðaði „sérstaka bandaríska al-
þjóðahyggju“.
I fyrstu ræðu sinni um utanríkis-
mál í kosningabaráttunni reyndi
Bush að sannfæra áheyrendur um
að þrátt fyrir takmarkaða reynslu
af utanríkismálum hefði hann
heimssýn sem gerði hann hæfan til
að gegna forsetaembætti. Hann
reyndi að skilgreina hlutverk
Bandaríkjanna á alþjóðavettvangi
samkvæmt nýrri heimsskipan,
ólíkri þeirri sem faðir hans þurfti
að bregðast við í sinni forsetatíð.
Bush sagði að það væri freistandi
fyrir Bandaríkjamenn að draga sig
í hlé, nú að kalda stríðinu loknu, og
einangra sig með hvers konar
verndarstefnu. En hann varaði
eindregið við því að slík stefna
myndi leiða til „stöðnunar Ameríku
og villimannlegrar veraldar“.
En þótt Bush segðist hafna ein-
angrunarstefnu þótti ýmislegt í
ræðu hans til þess fallið að gera
samskipti við ríki eins og Kína og
Rússland enn stirðari, og jafnvel
spilla fyrir tengslum við ýmsa
bandamenn Bandaríkjanna. Réðst
hann meðal annars á Rússa fyrir
innrásina í Tsjetsjníu, og kvaðst
andvígur því að Rússum yrði veitt
fjárhagsaðstoð, sem hyrfi að mestu
leyti í vasa spilltra embættis-
manna.
Bush hvatti til þess að tekin yrði
upp utanríkisstefna sem skilgreindi
Kínverja sem „keppinauta, ekki
herfræðilega bandamenn". Þótt
hann hafi ekki tekið eins djúpt í ár-
inni og ýmsir íhaldsmenn á Banda-
ríkjaþingi er þetta harðari stefna í
garð Kína en stjórn Clintons hefur
framfylgt.
Þá gengur Bush algerlega í ber-
högg við stefnu Clintons með því að
lýsa yfir andstöðu sinni við alþjóð-
legan samning um bann við tilraun-
um með kjamorkuvopn, sem öld-
ungadeild Bandaríkjaþings hafnaði
fyrir skömmu. Sagði hann að
hvorki væri unnt að framfylgja
samningunum né fylgjast með því
að hann væri haldinn í heiðri. „Við
getum barist gegn útbreiðslu
kjarnavopna, en við getum ekki lát-
ið sem þau hverfi fyrir tilstilli fávís-
legra samninga," sagði Bush.
Bush lenti í vandræðalegri stöðu
í byrjun nóvember, er hann var
beðinn að nefna leiðtoga fjögurra
ríkja, Tsjetsjníu, Taívans, Indlands
og Pakistan, í viðtali á sjónvarps-
stöð í Boston. Vissi frambjóðandinn
aðeins ættarnafn forseta Taívans,
Lee Teng-huis. Nú mun Bush hins
vegar njóta aðstoðar nokkurra ráð-
gjafa föður síns í utanríkismálum,
þeirra á meðal Georges Shultz, sem
gegndi embætti utanríkisráðherra í
forsetatíð Ronalds Reagans.
ítrekar andstöðu gegn
fóstureyðingum
Bush var á sunnudag gestur í
spjallþættinum Meet the Press á
NBC-sjónvarpsstöðinni. Lét hann í
ljós andstöðu sína við fóstureyðing-
ar og útilokaði ekki að við skipun
hæstaréttardómara myndi hann
taka mið af afstöðu þeirra þar að
lútandi. Bush kvaðst einnig andvíg-
ur reglum um jákvæða mismunun
og neitaði enn á ný að svara spurn-
ingum um hvort hann hefði neytt
fíkniefna.