Morgunblaðið - 24.11.1999, Side 40

40 MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Samtökin
„Hela Nor-
den ska leva“
„HELA Norden ska
leva“ eða - Norður-
löndin lifi - eru frjáls
félagasamtök, í raun
■ grasrótarhreyfing,
sem sinnir menningar-
og velferðarmálum.
Landsbyggðin og hin-
ar dreifðu byggðir,
sem sannarlega eiga
undir högg að sækja,
eru aðaláhugamál
samtakanna.
Verið er að undir-
búa stofnun íslenskra
samtaka til þátttöku í
norrænu samtökunum
„Hela Norden ska
leva“. Til skýringar á
hvað þarna er á ferðinni fer hér á
eftir yfirlit um starfsemi þessara
félagasamtaka á hinum Norður-
-Jöndunum.
Markmið samtakanna er:
a. Að nýta lýðræðislegar aðferðir
til að virkja einstaklinginn þannig
að hægt sé að mæta þörfum hans
og vilja til að verða virkari í þróun
samfélagsins.
b. Að virða og standa vörð um
frumkvæði einstaklingsins.
c. Að byggja upp innra samskipt-
anet staðbundinna, frjálsra félaga-
samtaka til að stuðla að jákvæðri
byggðaþróun og auknu lýðræði á
Norðurlöndum. Að samtökunum
standa eftirtalin samtök:
„Hela Sverige ska leva“ í Sví-
þjóð, „Norges Velferdssamfund" í
Noregi, „Kyláverkko og det
Svenska Byanetet" í Finnlandi,
„Landsforeningen Af Landsbys-
samfund“ í Danmörku.
Bændasamtök Islands hafa verið
í ákveðnu sambandi við samtökin af
íslands hálfu, en þátttaka hefur
verið takmörkuð.
Stefnt er að því að taka
baltnesku löndin með í samtökin,
svo og þau sjálfstjórnarríki sem eru
til staðar á Norðurlöndum.
Starf landssamtaka í hverju
landi fyrir sig.
* Svíþjóð
Próun landsbyggðarinnar, bæði í
dreifbýli og minni þéttbýlisstöðum,
er erfið í Svíþjóð. Ástæða þess er
fólksfækkun, atvinnuleysi og sam-
dráttur í þjónustu. Viðbrögð al-
mennings við þessari þróun hafa
verið að mynda skipulögð samtök
sem hafa það að markmiði að berj-
ast gegn þessari þróun og snúa þró-
uninni við. Staðbundin félagasam-
tök hafa verið mynduð í landinu í
þessu skyni, og hefur þeim fjölgað
úr 1.500 í 3.800 á síðustu fimm ár-
um. í nær því öllum
lénum er til staðar
byggðaráð lénsins. I
yfir þriðja hluta sveit-
arfélaganna hefur ver-
ið myndað byggðaráð
sveitarfélagsins.
A vegum landssam-
takanna hefur annað
hvert ár verið haldið
„Landsbyggðarþing",
þar sem safnast hafa
saman yfir 1.000
manns til að ráða ráð-
um sínum og herða
baráttuna fyrir betra
og öflugra mannlífi úti
á landsbyggðinni.
Markmið samtakanna
í Svíþjóð er eftirfarandi:
a. Að styðja og örva byggðaþró-
unina.
b. Að dreifa jákvæðri reynslu af
staðbundnum verkefnum.
c. Að hvetja til umræðu um stöðu
landsbyggðarinnar og halda henni
Norðurlönd
s
Akveðið er, segir Fríða
-
Vala Asbjörnsdóttir,
að halda undirbúnings-
fund að stofnun
íslenskra samtaka.
vakandi, m.a. með því að standa
fyrir landsbyggðarþingi.
d. Að stuðla að öflugra lýðræði á
heimavelli og byggja upp þátttöku
einstaklingsins og þekkingu.
í Svíþjóð er gefið út tímaritið
„Hela Sverige-bladet“. Pað hefur
komið út frá ársbyrjun 1998 og
kemur út um það bil fimm sinnum á
ári. Það flytur fréttir af starfsemi
og baráttumálum samtakanna.
Danmörk
„Landsforeningen Af Lands-
bysamfund (LAL)“ er elst og lang-
stærst þeirra samtaka sem berjast
fyrir hagsmunum landsbyggðar-
innar, dreifðra byggða og smærri
samfélaga. Samtökin voru stofnuð
árið 1976. Þau samanstanda af um
400 félögum en í þeim eru um
80.000 einstaklingar.
Markmið samtakanna í Dan-
mörku eru eftirfarandi:
a. Að gæta hagsmuna dreifbýlis-
ins og lítilla sveitarfélaga við setn-
ingu laga og opinbera áætlanagerð.
b. Að skapa atvinnustarfsemi í
húsnæði sem tekið hefur verið úr
notkun.
c. Að nýta íbúðarhúsnæði, sem er
ekki í notkun, fyrir félagsstarfsemi
unglinga og eldra fólks.
d. Að berjast fyrir tilveru lág-
marksþjónustu í dreifbýli, s.s. skól-
um, pósthúsum, leikskólum og
verslunum.
e. Að stuðla að auknu öryggi í
umferðinni.
, Fríða Vala
Ásbjörnsdóttir
Stimpilklukkukerfi
SKERFISÞRÓUN HF.
Fákafeni 11 • Sími 568 8055
www.islandia.is/kerfisthroun
Sturtuhorn úr
öryggisgleri
meö segullæs-
ingu, 4ra eða 6
mm þykkt.
Verð fró
kr. 29.750,- stgr.
VHRSLUN FYRIR ALLAI
Vib Fellsmúla
Síml 588 7332
www.heildsoluverslunin.is
Rfaiil stocrítebra]
f. Að efla staðbundnar almenn-
ingssamgöngur.
g. Að stuðla að sjálfbærri orku-
nýtingu.
h. Að stuðla að atvinnuuppbygg-
ingu með aðstoð fjarvinnslu.
i. Að endurvekja kröfuna um at-
kvæðagreiðslur ef leggja skal niður
skóla.
Noregur
í Noregi er „Norges Velfor-
bund“ þjónustufélag fyrir stað-
bundin hagsmunasamtök þar í
landi.
Markmið samtakanna er að
styðja frumkvæði og aðgerðir íbúa
hinna dreifðu byggða og/eða ein-
stakra sveitarfélaga þar í landi.
I „Norges Velforbund" eru um
1.250 aðildarfélög með um 135.000
félagsmenn. Fjöldi aðildarfélaga
eykst stöðugt.
Finnland
I samtökunum „Byaverksamhet
I Finland" eru u.þ.b. 3.100 félagar.
Samtökin voru stofnuð árið 1997 og
byggja þau á ákveðinni undirstöðu
sem var mynduð árið 1982 með
stofnun samtaka sem störfuðu í
áþekkum anda og samtökin starfa
nú.
Samtökin starfa sem regnhlífar-
samtök fyrir aðildarfélögin og
markmið þeirra er að standa vörð
um hagsmuni einstakra sveitarfé-
laga og/eða héraða ef á þarf að
halda. Pau hafa stuðlað að og stutt
uppbyggingu samvinnunets milli
einstakra sveitarfélaga í þeim til-
gangi að auka samskipti þeirra á
milli, stuðla að bættum tengslum
og auka flæði upplýsinga milli
sveitarfélaga.
Tilgangur með þátttöku
Samtökin „Hela Norden ska
leva“ voru stofnuð árið 1994 og hafa
frá upphafi tengst Islandi þar sem
verndari þeirra er Vigdís Finn-
bogadóttir, fyrrverandi forseti, og
einn af stofnendum þeirra er Jónas
Jónsson, fyrrverandi búnaðarmál-
astjóri. ísland hefur hins vegar
ekki átt formlega aðild að samtök-
unum. En fyrir rúmum tveimur ár-
um valdist undirrituð til þátttöku í
stjórn samtakanna sem fulltrúi ís-
lands með það að markmiði að á Is-
landi yrðu stofnuð landssamtök
sem mundu tengjast þeim nor-
rænu.
Nokkur vinna hefur verið lögð í
undirbúning að stofnun svipaðra
landssamtaka hér á Islandi og finn-
ast á hinum Norðurlöndunum.
Undirrituð ásamt tveimur öðrum
stjórnarmönnum úr samtökunum
„Hela Norden ska leva“ kynntu
starfsemi sína á nokkrum stöðum
hér á landi í júni sl. I framhaldi af
þeirri heimsókn hefur nú verið
ákveðið að halda undirbúningsfund
að stofnun íslenski-a samtaka og
ræða þar m.a. með hvaða móti hægt
væri að fjármagna og þróa slíkt
starf.
Hér á landi starfa nú þegar ýmis
félög sem vinna með ýmsu móti að
framfaramálum í sinni heimabyggð
og er einkum höfðað til þeirra að
ganga í þessi samtök. Nú, þegar
mikið er rætt um fólksflótta frá
landsbyggðinni til Reykjavíkur-
svæðisins, virðist full þörf á að taka
höndum sman og vinna af krafti að
eflingu atvinnu- og mannlífs í dreif-
býlinu. Með bjartsýni að leiðarljósi
hvetjum við alla sem áhuga hafa að
mæta á þennan fund sem verður
haldinn í Réttarholtsskóla sunnu-
daginn 28. nóvember nk. og hefst
kl. 14.
Höfundur erformaður undirbún-
ingsnefndar.
Bcti'i (öt efif
Klæðskeraverkstæöi
_________Pantið_________
aldamótafatnaðinn
núria!
Sími 557 8700
„Evrópuvírus“
o g fullveldi
í UMRÆÐUM á
Alþingi á dögunum
kom hugtakið
„Evrópuvírus“ nokk-
uð við sögu. Hugtakið
er gjarnan notað af
öflum sem eru and-
snúin því að hugsan-
leg aðild Islands að
Evrópusambandinu
(ESB) sé rædd í fullri
alvöru. Peir sem
haldnir eru „Evrópu-
vírus“ eru einstakl-
ingar sem eru á þeirri
skoðun að það sé
tímabært fyrir Islend-
inga að fara í allsherj-
ar naflaskoðun og endurmeta af-
stöðuna til ESB. Fyrrverandi
forsætisráðherra, sem hættur er
afskiptum af stjórnmálum, lét orð
falla í blaðaviðtali fyrir nokkru á
þá leið að það væri merkilegt hve
„Evrópuvírusinn" væri skæður í
utanríkisráðuneytinu þar sem
bæði núverandi og fyrrverandi ut-
ESB
Hefðbundnar skilgrein-
ingar á fullveldi, segir
Úlfar Hauksson, eiga
ekki við í alþjóðakerfi
nútímans.
anríkisráðherra hefðu tekið „pest-
ina“. En hvernig stendur á því að
ráðherrar utanríkismála skuli fá
þennan „vírus" umfram aðra
stjórnmálamenn og að formaður
stjórnmálaflokks sem íyrir nokkr-
um árum hafði kjörorðið „X-B ekki
EB“ gengur nú fram fyrir skjöldu
og vill opna fyrir umræðu um
hugsanlega aðild að Evrópusam-
bandinu?
Áunninn „vírus“
Nú er það ekki svo að „Evrópu-
vírusinn" hafi hreiðrað um sig í ut-
anríkisráðuneytinu og smitist þar
manna á milli ómeðvitað. „Evrópu-
vírus“ fá þeir sem kynna sér
Evrópusambandið fordómalaust
og komast að þeirri niðurstöðu að
framtíðarhagsmunum Islands í
samfélagi þjóðanna sé betur borg-
ið innan ESB en utan. Má því segja
að „Evrópuvírusinn" sé áunninn.
Evrópusambandið er langmikil-
vægasta viðskiptasvæði Islend-
inga. Eðli málsins samkvæmt þarf
utanríkisráðherra að setja sig vel
inn í málefni ESB, sem er í stöð-
ugri þróun og er orðið ein af um-
fangsmestu og öflugustu samtök-
um lýðræðisríkja í Evrópu.
Ráðherra virðist gera sér fulla
grein fyrir takmörkum EES-
samningsins og mikilvægi þess að
ræða hugsanlega aðild að ESB í
fullri alvöru. Hann hefur hafnað
þeirri þvermóðskufullu tortryggni
sem einkennir málflutning margra
sem telja Evrópusambandið ógnun
við allt íslenskt.
Fullveldishugtakið
Pví er gjarnan haldið fram að
full aðild að ESB myndi hafa í för
með sér óviðunandi framsal á full-
veldi og væri aðför að sjálfstæði Is-
lendinga. Pessu er haldið að al-
menningi án þess að
nokkur umræða hafi
farið fram á Islandi
um hvað felst í hug-
takinu fullveldi.
Fullveldishugtakið
hefur lengi vafist fyrir
mönnum og í gegnum
tíðina verið notað í
margs konar merk-
ingu um tengsl ríkis-
valds og samfélags.
Hin hefðbundna skil-
greining á fullveldi
segir það felast í full-
um og óskoruðum yf-
irráðum ríkisins á eig-
in landsvæði. Það sé
æðsta valdið, öllu valdi æðra innan
ríkismarkanna. Par af leiðandi
verður allt annað vald að lúta full-
veldi ríkisins.
Evrópusambandsþjóðirnar hafa
að sönnu tekið á sig ýmsar skyldur
hver við aðra og hafa gengið lengi-a
en nokkur ríki í að veita hluta af
valdi sínu til sameiginlegrar ráð-
stöfunar. Það er þó ekki þar með
sagt að fullveldi þeirra hafi minnk-
að. Það verður að varast að líta á
þessa þróun sem „zero-sum“
þ.e.a.s. að því meiri hluta fullveldis
sem aðildarríkin veita ESB því
minna haldi þau eftir. Pað má
þvert á móti halda því fram að með
Evrópusamrunanum auki þau
beinlínis við fullveldi sitt. Kjarninn
í þessu sjónarhorni er sá að sundr-
uð hafa ríkin fremur lítið vald en
með því að taka saman höndum á
ákveðnum sviðum öðlast þau meira
vægi en þau gætu nokkurn tíma á
eigin spýtur. Ríkin hafa því ekki
framselt fullveldi heldur deila því í
vissum málaflokkum.
Þrátt fyrir að hið lagalega full-
veldishugtak sé mikilvægur
grundvöllur fyrir stjórnskipun
ríkja og alþjóðalaga eiga hefð-
bundnar skilgreiningar á fullveldi
ekki við í alþjóðakerfi nútímans
þar sem þjóðríkin eru í auknum
mæli háð hvert öðru. Við lifum á
tímum „heimsþorpsins" þar sem
landamæri ríkisins veita enga
tryggingu gegn utanaðkomandi
áhrifum og allt tal um efnahagslegt
fullveldi og óskoruð yfirráð á eigin
landsvæði eru einungis órar for-
tíðar. Fullveldi ríkja takmarkast
við það eitt að þau taki fullan þátt á
þeim vettvangi þar sem ákvarðanir
eru teknar.
Evrópusambandið er þannig
ekki skýring á því að hið félagslega
og pólitíska fullveldi aðildarríkja
er minna en á fyrri tímum. Það er
liður í þróun sem hefði átt sér stað
hvort sem er og er sambandið
miklu fremur viðbrögð við þeirri
þróun. Niðurstaðan er því sú að
þjóðríki hafa ekki misst veigamik-
inn hluta af fullveldi sínu til yfir-
eða undirþjóðlegra stofnana. Hlut-
verk þeirra hefur hins vegar
breyst. Alþjóðleg samtök hafa í
auknum mæli tekið við hlutverkum
þess um leið og þjóðríkin hafa
dregið úr miðstýringu sinni. Þrátt
fyrir þetta er þjóðríkið mikilvæg-
asti handhafi fullveldis og engin
önnur stofnun eða samtök komast
þar nokkursstaðar nærri.
Höfundur er stjórnmálafræðingur
og stundar nám í evrópskum
sljórnsýslufræðum íBelgíu.
Úlfar Hauksson
Alltaf í leiðinni!
Verslunarmiðstöðin
Grímsbær v/Bústaðaveg