Morgunblaðið - 19.02.2000, Blaðsíða 30

30 LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Ný skýrsla um kíarnorkuendurvinnslustöðiiia í Sellafíeld
Fölsun öryggisprófana
harðlega gagnrýnd
London. AP, AFP.
Reuters
Yfirstjórn Sellafield-kjamorkuendurvinnslustöðvarinnar hefur verið
gagnrýnd þar sem pottur virðist víða brotinn í öryggismálum hennar.
KERFISBUNDIN fólsun öryggis-
prófana í Sellafield, stærstu kjarn-
orkuendurvinnslustöð Breta, er
harðlega gagnrýnd í nýrri skýrslu
breska kjarnorkueftirlitsins, Nuclear
Installations Inspeetorate (NII). M
eru stjómendur Sellafield, sem er í
eigu breska ríkisfyrirtaekisins Brit-
ish Nuclear Fuels Ltd. (BNFL) sak-
aðir um kæruleysi varðandi öryggis-
mál stöðvarinnar og tafarlausra
umbóta krafist.
I skýrslu NII, sem kynnt var
fjölmiðlum í gær, segir að refsa verði
þeim starfsmönnum sem stóðu fyrir
folsunum öryggisprófana á plútón;
íumstöngum sem stöðin framleiðir. í
stað þess að framkvæma prófanimar
notfærðu starfsmennimir sér upp-
lýsingar eldri öryggisprófana og hef-
ur fimm starfsmönnum þegar verið
sagt upp störfum.
Skv. skýrslu NII hefðu atburðir á
borð við þessa þó ekki átt sér stað ef
betra viðhorf til öryggismála ríkti
innan Sellafield og verða yfirmenn
stöðvarinnar að deila ábyrgð vegna
þessa. Engum yfirmanna Sellafield
hefur þó verið sagt upp störfum. „Mð
er ekki gild afsökun að starfsmenn
fylgi ekki fyrirmælum og falsi örygg-
isprófanir til að sleppa við að vinna
leiðinleg verk,“ sagði Laurence Willi-
ams, formaður eftirlitsnefndar NII.
Pað er hans mat að bæta þurfi örygg-
isprófanir og verkstjórn innan Sella-
field, auk þess að skipta út tækjast-
jóram eða þjálfa þá á ný samkvæmt
sérstökum staðli.
Stjórnendur BNFL sögðust í gær
sætta sig við niðurstöður skýrslunn-
ar og þær úrbótatillögur sem þar
koma fram, enda hafi þegar verið
hafist handa við endurbætur á starfi
stöðvarinnar. M greindi Brian Wat-
son yfirmaður Sellafield frá því í gær
að stjómun stöðvarinnar sætti nú
gagngerri endurskoðun og að niður-
stöður hennar yrðu kynntar bresku
ríkisstjóminni innan tveggja mán-
aða.
Hausar kunna að fjúka
Ekki liggur fyrir hvort æðstu
stjómendur Sellafield verða látnir
fjúka, en að sögn fréttastofu BBC
hefur BNFL tilkynnt framkvæmda-
stjóram fyrirtækisins að svo verði
ekki. Gengist yrði hins vegar við föls-
un sumra gæðaprófana, sem og að yf-
iramsjón og þjálfun starfsmanna hafi
verið óviðunandi.
BBC segir þó Helen Liddel, orku-
málaráðherra Breta, hafa fundað
með Hugh Collum, stjómarformanni
BNFL, í síðasta mánuði og varað
hann þá við að margir helstu yfir-
manna fyrirtækisins gætu þurft að
segja af sér. Mð var á síðasta ári að
NII hóf rannsókn á öryggisstöðlum
Sellafield-kjamorkuendurvinnslu-
stöðvarinnar í kjölfar þess að BNFL
viðurkenndi að öryggisprófanir á
farmi plútóníumstanga sem sendar
vora til Japan hefðu verið falsaðar.
Ekkert í skýrslunni segir fram-
leiðsluafurðir stöðvarinnar hafa brot-
ið í bága við öryggisstaðla, en kallað
er á gagngerar endurbætur í viðtekn-
um starfsháttum, auk þess sem þess
er krafist að eftirlit með framleiðslu
verði aukið og rekstrarstjómun bætt.
M hefur NII varað Sellafield við
því að nái stöðin ekki því takmarki að
vera búin að losa sig við hættulega
mildð magn óafgreidds kjarnorku-
úrgangs fyrir árið 2015 verði henni
lokað.
Barnaklámsmálið
í Lettlandi
Þingmað-
ur sakað-
ur um róg
Iíiga. AFP.
OPINBER rannsókn er hafin á þeim
ásökunum lettnesks þingmanns, að
þrír háttsettir embættismenn, þ.á m.
forsætisráðherra Lettlands, séu
viðriðnir bamaklám og jafnvel mis-
notkun á börnum.
Janis Adamsons, formaður þing-
nefndar, sem rannsakað hefur þetta
mál, sagði í fyrradag, að vitni bæru,
að Andris Skele forsætisráðherra,
Valdis Bii'kavs dómsmálaráðherra
og Andrejs Sonciks, yfirmaður
skattheimtunnar, væra flæktir í mál-
ið en þeir neita því harðlega. Krafð-
ist Birkavs þess, að rannsókn færi
fram á þessum áburði og ætlar að
sækja Adamsons til saka fyrir róg.
Lettneska lögreglan fletti ofan af
barnaklámshríngi í fyrrasumar og
nokkrir rannsóknarblaðamenn
héldu því fram, að böm hefðu verið
neydd til vændis og væra háttsettir
embættismenn viðriðnir það.
Ríkissaksóknarinn í Lettlandi
sinnti málinu lítið framan af en hóf
að kanna það þegar í Jjós kom, að
sumir þeirra, sem eru granaðir um
aðild að því, höfðu haft í hótunum við
vitni.
í Lettlandi ganga klögumálin á
víxl í þessu máli. Telja sumir, að rík-
issaksóknarinn hafi helst viljað
þagga það niður en aðrir segja, að
málið sé notað til að koma höggi á
ríkisstjórnina.
Mikilvægar þingkosningar haldnar í fran
Mjög góð kjör-
sókn í Teheran
Teheran. AFP, The Daily Telegraph. The New York Times.
ÞINGKOSNINGAR fóru fram í Ir-
an í gær. Mikíll áhugi hefur verið á
kosningunum innanlands og mynd-
uðu kjósendur víða biðraðir við
kjörstaði, allt frá því snemma í gær-
morgun. Kjörsókn virtist vera mjög
góð í höfuðborginni Teheran og var
eftir því tekið að konur og karlar
stóðu sums staðar saman í röðum
við kjörstaði. Er haft á orði að slíkt
hefði verið óhugsandi fyrir nokkr-
um árum og er talið til marks um
þær breytingar sem orðið hafa í
samfélaginu eftir að frjálslyndur
klerkur, Muhammad Khatami, náði
kjöri í forsetakosningum árið 1997.
Menn virðast almennt sammála
um að kosningamar nú snúist fyrst
og fremst um það hvort frekari
breytingar verði í landinu í átt til
aukins frjálsræðis og minnkandi
áhrifa heittrúarmanna eða að sam-
félagið haldi áfram að vera mótað
samkvæmt boðorðum íslams. Þótt
efnahagsástand sé bágborið hefur
kosningabaráttan umfram allt ann-
að snúist um sjálfar undirstöður
samfélagsins og átakalínan legið
milli umbótaaflanna og afturhalds-
afla.
Sex fylkingar styðja
Rafsanjani
Alls höfðu tæplega 39 milljónir
manna rétt til að greiða atkvæði í
kosningunum. Ekki er búist við að
úrslit muni liggja fyrir fyrr en eftir
eina til þrjár vikur því samkvæmt
reglum þarf að handtelja öll at-
kvæði. A sjötta þúsund frambjóð-
enda er í kjöri en eiginlegir stjórn-
málaflokkar (þ.e. í vestrænum
skilningi) era fáir í landinu þótt
flestir frambjóðendur skipi sér und-
ir merki mismunandi fylkinga. Alls
styðja sex slíkar fylkingar Khatami
forseta og umbótastefnu hans en
tvær fylkinganna hafa á að skipa
heittrúarmönnum.
Þótt ef til vill megi segja að ír-
anskt samfélag hafi ýmsa lýðræðis-
lega drætti, era allir kjörnir full-
trúar háðir trúarlegu yfirvaldi.
Æðstiklerkur írans, Muhammad
Ali Khameini, hefur úrslitavald í öll-
um málum og hefur sér til fulltingis
löglærða klerka í hinum ýmsu ráð-
um.
A þeim tíma sem Khatami forseti
hefur setið í embætti hefur hann
beitt sér fyrir hægfara umbótum í
átt til lýðræðislegri stjómarhátta
og aukins fijálsræðis í landinu.
Hann hefur þó hingað til skort
stuðning á þingi, þar sem íhalds-
menn hafa verið í meirihluta. Nái
umbótaöflin meirihluta í kosning-
unum, era taldar líkur á að forset-
inn muni beita sér af meiri þunga
fyrir breytingum en hann hefur
hingað til gert.
Boð og bönn á
undanhaldi
Ýmsir í hópi hófsamari stjórn-
málamanna óttast að í kjölfar sig-
urs umbótaaflanna gæti skorist í
odda milli þeirra og íhaldsaflanna,
með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.
Helsta von hófsamari stjórnmála-
manna er talin vera Akbar Hash-
emi Rafsanjani, fyrrverandi forseti.
Hann býður sig nú fram til þingsetu
og er talinn geta átt góða möguleika
á að verða forseti hins nýkjörna
þings. I því embætti mun hann hafa
góða möguleika á að miðla málum
milli hinna andstæðu viðhorfa í ír-
önskum stjórnmálum.
Trúarleg boð og bönn hafa verið
á undanhaldi í Iran á þeim tíma sem
liðinn er síðan Khatami varð forseti.
Til dæmis eru konur nú almennt
taldar njóta betri kjara en áður og
kemur það m.a. fram í því að aldrei
hafa verið fleiri konur í framboði til
þings en nú, eða meira en 400.
Vestræn áhrif hafa einkum náð
að ryðja sér leið að ungu fólki. I
stjómmálalegu tilliti gæti þetta
haft mun meiri áhrif en víða í öðrum
löndum vegna þess hve margir ír-
anir eru ungir að árum - talið er að
60% þjóðarinnar séu undir 25 ára
aldri. Ástæða aldursskiptingarinn-
ar er sú að íranir háðu langvinnt og
mannskætt stríð við írak á níunda
áratugnum. Eftir að því lauk ráku
stjórnvöld opinbera barneignast-
efnu í því augnamiði að bæta upp
þann missi sem þjóðin hafði orðið
fyrir í stríðinu.
Forvitnileg
blanda
Til marks um breytta tíma er
nefnt að nú sé víða látið óátalið þótt
ungir piltar og stúlkur sjáist saman
á almannafæri en slíkt var bannað
áður. Annað dæmi sem bent hefur
verið á er að á húsþökum hafa víða
sprottið upp gervihnattadiskar sem
ná sendingum erlendra sjónvarps-
stöðva. Þrátt fyrir að opinberlega
séu slíkir diskar bannaðir hafa yfir-
völd einhverra hluta vegna ekki am-
ast við notkun þeirra. Þessi tækni
er eitt af því sem á síðustu áram
hefur átt þátt í því að færa umheim-
inn inn á írönsk heimili og kann að
skipta miklu máli um breytt viðhorf
almennings. A síðustu áram hafa
íranir einnig í vaxandi mæli eignast
tölvur og er hermt að um Netið
Mikilvægar kosningar í íran
SÝRLAND
Fáir eiginlegir stjórnmálaflokkar eru í íran en ýmsa meira eða minna
skipulagða stjórnmálahópa er þar að finna. Sex þeirra styðja umbætur
en tveir eru skipaðir íhaldsmönnum. Meira en 5.800 frambjóðendur
keppa um alls 290 þingsæti, margir bjóða sig fram á eigin vegum.
Margir umbótasinnar eru fyrrverandi heittrúarmenn og yfir 400
frambjóðendur eru konur.
Æðstiklerkur írans fer með æðstu völd í landinu, er trúarlegur
þjóðhöfðingi, yfirmaður hersins, dómsmála og utanríkismála. Engar
meiri háttar ákvarðanir eru teknar án samþykkis hans. Núverandi æðsti-
klerkur í íran er Muhammad Ali Khameini. Samkvæmt stjórnarskrá fer
forseti með framkvæmdavaldið. Lög sem þingið setur öðlast ekki gildi
fyrr en 12 manna ráð hefur tryggt að þau séu ( samræmi við
stjórnarskrána og lög íslams. Kjörtímabil þings og forseta er fjögur ár.
Kosningarrétt hafa allir íbúar landsins sem náð hafa 16 ára aldri. íranir
eru um 63 milljónir og eru 60% þjóðarinnar undir 25 ára aldri.
Heimildir: Associated Press, The Economist, Reuters, Human Rights Watch.
í þingkosningunum sem haldnar voru í íran í gær kepptu umbótasinnar,
sem styðja Mohammad Khatami forseta, við þá sem vilja halda fast
við þann grundvöll sem lagður var í byltingu heittrúarmanna í landinu
árið 1979. Þá var keisaranum steypt af stóli og íslömskuguðveldi komið
á undir forystu Ayatollah Khomeini æðstaklerks.
streymi nú erlend áhrif inn í landið
sem aldrei fyrr.
í íran er í gildi stjórnskipun sem
er forvitnileg blanda af vestrænu
lýðræði og trúarlegu alræði. Kosn-
ingaréttur er almennur og kosning-
ar eru haldnar reglulega en ýmsa
aðra þætti vantar sem venja er að
telja til grannstoða lýðræðis. Þótt
mörg dagblöð séu gefin út í landinu
er ekki í gildi tjáningarfrelsi og
stjómvöld hafa á síðustu áram
bannað fjölda blaða. Ritstjórar og
blaðamenn hafa verið handteknir
og dæmdir til fangelsisvistar fyrir
að halla á ráðandi öfl í skrifum sín-
um.
Á sama hátt er ekki félagafrelsi í
landinu og skýrir það af hverju ekki
eru þar starfandi formlegir stjóm-
málaflokkar. Aðeins fá stjórnmála-
öfl hafa svigrúm til að starfa opið í
landinu og margir hópar og samtök
hafa verið bönnuð.
Á síðustu árum hefur andóf gegn
ríkjandi skipan færst í vöxt.
Skemmst er að minnast mótmæla
námsmanna í júlí á síðasta ári.
Nemendur við háskólann í Teheran
mótmæltu þá lokun róttæks dag-
blaðs og fóru margir þeirra í kjöl-
farið að gagnrýna klerkastjómina
beint. Mótmælin voru á endanum
leyst upp og vora forsprakkamir
dæmdir til fangelsisvistar. Fjórir
námsmenn fengu dauðadóm.