Morgunblaðið - 19.02.2000, Blaðsíða 41

um
I L E N C K U P L Y F J A F R Æ Ð I N G IJ P U m
RAeeaAFI SI JÓRNIMALOA I ¥ 1 E 11 A M
„Voru ekki undir breytingarnar búnii l ;
LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2000 41
lyfjafræðingur hefur
undanfarna fimm mán-
uði dvalist í Víetnam en
þar starfar hann sem
ráðgjafi stjómvalda á
sviði lyfjamála. Einar
er búsettur í Hanoi,
höfuðborg Víetnam, og
mun starfa þar í tvö ár
til viðbótar en hann er í
leyfi frá starfi sínu sem
skrifstofustjóri í heil-
brigðisráðuneytinu.
Róttækar breytingar
hafa riðið yfir Víetnam
á undanliðnum árum,
sem margar hverjar
snerta sjálfan grundvöll samfélags-
ins. Að hætti Kínverja hefur markað-
söflunum verið hleypt lausum í borg-
um landsins og hafa þau umskipti
eðlilega dregið dilk á eftir sér.
Einar Magnússon starfar í Víetn-
am á vegum sænsku Þróunarsam-
vinnustofnunarinnar (SIDA) en hann
hefur áður verið stjómvöldum í fjar-
lægum rílqum til ráðgjafar á sviði
lyfjamála. Hann vann í eitt ár hjá Al-
þjóða heilbrigðismálastofnuninni
(WHO) í Kaupmannahöfn en um það
leyti vom fyrmrn kommúnistaríki í
Austur-Evrópu að hefja vinnu við
nýja löggjöf um lyfjamál. Einar veitti
aðstoð við gerð frumvarpa og fór m.a.
til Úsbekístan í því skyni. I Georgíu
hefur verið leitt í lög fmmvarp um
fyrirkomulag lyijamála sem hann
vann við auk þess sem hann var
stjómvöldum í Armeníu og Túrkmen-
istan til ráðgjafar á þeim vettvangi.
Einar fór einnig sem ráðgjafi til
Bosm'u og Serbíu á vegum WHO og
kom nærri breytingum á fyrirkomu-
lagi lyfjamála í Andorra og á Möltu.
Svíar hafa lengi haldið uppi þróun-
araðstoð í Víetnam og má rckja það
allt aftui- tO þess er Olof Palme, for-
sætisráðherra Svíþjóðar, tók afstöðu
með Norður-Víetnömum í stríðinu
ógurlega. Fyrii’ rúmu ári óskuðu
stjómvöld í Víetnam eftir aðstoð sér-
fræðings á sviði lyfjamála. ,A1' pólit-
ískum ástæðum gekk nokkuð erfið-
lega að finna ráðgjafa sem Víetnamar
gátu sætt sig við en að lokum var er-
indinu vísað til Alþjóða heUbrigðis-
stofnunarinnar sem benti á mig,“ seg-
ir Einar. Þá skipan mála samþykktu
Víetnamar og fór Einar fyrst tO Ví-
etnam árið 1998 til að skoða frumvarp
um lyfjamál. Fór svo að lokum að
sænska stofnunin skrifaði heilbrigðis-
ráðherra íslands bréf þar sem óskað
var eftir starfskröftum Einars í Ví-
etnam.
Einar vinnur á skrifstofu er nefnist
„Mótun lyfjastefnu og eftirlits" og er
það til marks um það traust sem Svíar
njóta í landinu að þessi eining er
starfrækt innan heilbrigðisráðu-
neytisins en sænska stofnunin fjár-
magnar reksturinn. „Við erum eins
konar hugmyndabanki auk þess sem
við stýrum fjárveitingum Svía til upp-
byggingar lyfja- og heUbrigðismála í
landinu. Þær áætlanir sem nú er
starfað eftir taka til tveggja og hálfs
árs og kveða á um að aUs verði um 900
mOljónum íslenskra króna varið í
þessu skyni,“ segir Einar.
Markaðsöflunum sleppt lausum
.Ástandið er víða slæmt í Víetnam
og enn glíma landsmenn við afleiðing-
ar stríðsins. Stjómvöld ákváðu að
fylgja fordæmi Kínverja og slepptu
markaðsöflunum lausum árið 1987.
Þjóðfélagið var ekki undir þær breyt-
ingar búið. Hvað lyfjamálin varðar
var ekki til reiðu löggjöf til að bregð-
ast við þessum umskiptum. Að auki
voru Víetnamar að öllu leyti illa undir
það búnir að taka að nota vestræn lyf
og vestræna læknisfræði sem þeir
hafa í raun fyrst kynnst á síðustu ár-
um.“
Einar Magnússon
hálfu rfldsvaldsins til
heilbrigðismála í Víetn-
am eru svipuð upphæð
og á íslandi. I Víetnam
búa hins vegar um 80
miOjónir manna. Verð-
lag er vitanlega allt ann-
að auk þess sem gæði
heObrigðisþj ónustunnar
verða ekki borin saman
við þau sem íslendingar
gera kröfu um. „Við
þurfum örugglega að
fara 50-100 ár aftur í
tímann tO að finna eitt-
hvað sambærilegt á Is-
landi,“ segir Einar.
Einangrun Víetnam hefur verið
rofin á síðustu 15 árum eða svo. Fram
til þess tíma notuðu landsmenn þjóð-
legar lækningar sem kallast „óhefð-
bundnar" á Vesturlöndum. „Þeirra
hefðir kveða á um allt aðrar aðferðir
en við á Vesturlöndum erum vön.
Sumar þeirra má fullyrða að komi að
litlum sem engum notum en margt í
þeirra læknisfræði er án nokkurs vafa
mjög gott. Þeir nálgast sjúkdóma
með öðrum hætti en við gerum. A
Vesturlöndum fai’a menn til læknis og
fá lyf veikist þeir og oft er í raun verið
að lækna fullfrískt fólk. í Víetnam er
það síðasta úrræðið að fara tO læknis.
Fjölskylduböndin eru mjög sterk og
framandi fyrir okkur Vesturlandabúa
og það sama á við um lífið í þorpunum.
Fjölskylduumhyggja og náungakær-
leikur eru mun meira áberandi en við
eigum að venjast. Víetnamar þekkja
ekki hugtakið „einkalíf‘, það er ekki
tO í máO þeirra. Stórfjölskyldan býr í
sama húsi, oft þijár kynslóðir. Málin
era leyst innan fjölskyldunnar. Þeir
leita síðan mikið í Búdda-musterin og
hofin enda er trúin bæði sterk og al-
menn. Ég hef grun um að þetta breyti
miklu til hins betra, einkum varðandi
geðræna kvOla og streitu-sjúkdóma.
Streitu verður maður einfaldlega ekki
var við en samt hefur fólkið þama
æmar ástæður tO að vera „stressað",
a.m.k. ef miðað er við vestræna mæH-
kvarða. Fólkið er fátækt, umferðin
geggjuð og þróunin afskaplega hröð.“
Hindranalaus lyfjakaup
Auk trúarinnar og fjölskylduband-
anna sem mynda þjóðfélagsgerðina
bendir Einar á að Víetnamar hafi
mörg þúsund ára reynslu af nýtingu
ýmissa grasa í lækningaskyni, sem
virðist virka ágætlega. Sum þessara
grasa hafi trúlega fyrst og fremst sál-
ræn áhrif, svonefnd lyfleysu- eða
„placebo-áhrif‘, þ.e. skapi trú á lækn-
ingu og það beri ekki að vanmeta.
Reglan sé sú, að þessum meðulum sé
beitt áður en leitað sé til læknis.
„Virki grösin ekki eða hefðbundnar
aðferðir þeirra fara Víetnamar fyrst í
apótek þar sem seld em vestræn lyf
áður en þeir leita tO læknis. Þar geta
þeir fengið vestræn lyf, sem t.d. era
ávísunarskyld á íslandi, keypt án lyf-
seðils. Það skapar mikinn vanda.
Víetnamar segjast hafa mjög slæma
reynslu af vestrænum lyfjum og vest-
rænum læknum, sem eru síðasta úr-
ræðið. í fyrsta lagi era læknar, sem
hlotið hafa sOka menntun í Víetnam,
ekki nægOega vel að sér í vestrænni
lyfjafræði, oft nota þeir lyfin ekki með
réttum hætti auk þess sem nokkuð af
fölsuðum lyfjum, sem yfirleitt koma
frá Kína og Indlandi, er jafnan í um-
ferð. Aðalvandinn að mínu mati í heil-
brigðiskerfi Víetnam nú er ofnotkun
sýklalyfja. Hún er gríðarleg og afleið-
ingin verður sú að lyfin vinna ekki á
sífellt fleiri bakteríum. Þessi vandi er
á aOt öðra stigi en við þekkjum á
Vesturlöndum.“
Einar segir að hvað fyrirkomulag
lyfjamála varðar sé stærsti vandinn
sá að landsmenn geti keypt vestræn
lyf hindranarlaust með öllu, án lyfseð-
er stóra máOð á því sviði sem ég
starfa, þ.e. að koma einhvers konar
lyfseðilsskyldu á. Raunar er shk
skylda fyrir hendi, samkvæmt lögum,
en hún er ekki virt. LyfjaeftirOt er
ekki nægOega öflugt og reglur ekki
nægOega skýrar. Þetta þarf aOt að
styrkja og þetta er það svið sem ég
vinn einkum við. Éinnig er mjög
brýnt að upplýsa almenning um lyf og
notkun þeirra, t.a.m. þá hættu sem
fylgir því að nota tOtekið sýklalyf að-
eins í tvo daga. SOkt er algengt sökum
peningaskorts en gerir í raun aðehis
Olt verra því með þeim hætti rækta
menn upp mótstöðu gegn lyfjum.“
Einar kveður mikOvægt að gera
sér ljóst að einfaldar lausnir á þessum
vanda séu ekki tfl. Þá sé einnig mikil-
vægt að haldið verði í ýmislegt já-
kvætt sem ævagamlar hefðir t.a.m. á
sviði læknisfræði hafi getið af sér.
„Þróunin þarf að vera hæg og mark-
viss.“
Enda er það svo, að sögn Einars, að
yfirvöld í Víetnam vOja ekki segja
skiOð við þjóðlegar lækningar þótt
vestrænar læknisaðferðir ryðji sér til
rúms. Líkt og stjómvöld í Kína vdji
ráðamenn í Hanoi nýta þær gömlu að-
ferðir, sem þróast hafi fram í aldanna
rás, samhliða vestrænum lækningum.
Almenn sátt ríki um þá stefnu.
Víetnamar kynntust fyrst vestræn-
um lyfum í einhverjum mæO eftir að
stríðinu lauk og sérstaklega eftir að
markaðsöflunum var sleppt lausum
árið 1987. „Lyfjafyrirtæki era mjög
ágeng í kynningum sínum, lyf era
auglýst grimmilega og tOtölulega
auðvelt er að fá lækna til að vitna um
ágæti lyfja enda era þeir flestir Ola
launaðir. Þetta er mikill vandi. Reglur
um auglýsingar og kynningar á lyfj-
um hafa verið smíðaðar en þama era
sterkir aðOar á ferðinni sem t.a.m.
koma inn í landið með fjármagn, reisa
verksmiðjur og skapa atvinnu þannig
að oft eru yfirvöld í erfiðri aðstöðu.
Eins drýgja læknar tekjumar með
lyfjasölu."
Einar segir að hin sterka og al-
menna trú Víetnama sé það sem mest
hafi komið honum á óvart. „Hún er
samsett úr Búdda-trú, Konfúsíusar-
hyggju, taoisma og forfeðradýrkun.
Þeir trúa á marga og óOka guði og
færa stöðugt fómir, sem era gjafir tO
forfeðranna. Þær era allar úr pappír
því fómimar eru brenndar úti á gang-
stétt. Þar getur verið um að ræða eft-
irlíkingar af myndbandsspólum úr
pappír, sjónvörpum, mótorhjólum og
hverju einu sem taOð er að komið geti
hinum framOðna að notum. Af þessu
verður til mildll iðnaður. Allt sem
fært er forfeðranum er skrifað niður
af sérstökum skrifara. Það er gert á
kínversku sem er hið gamla mál Víet-
nama. Listinn er síðan brenndur með
fómunum og þannig kemst til skOa tO
hinna framliðnu hvaða fómir hafi ver-
ið færðar. AthygOsvert er að þar sem
Bandaríkjadollar er eini gjaldmiðill-
inn sem hefur eitthvert gildi ljósrita
Víetnamar Bandaríkjadollara í stór-
um stfl og brenna þá.“
Víetnamar vora að sögn Einars
Magnússonar mjög illa staddir eftir
stríðið en efnahag landsmanna kveð-
ur hann almennt hafa batnað eftir að
kommúnistastjómin, sem landinu
ræður, ákvað að innleiða frjálsa
markaðshyggju á tilteknum stöðum.
„Þeir telja sjáOir að framfarir hafi
orðið mOdar og þróunin sé í rétta átt.“
HALPH LAUREN
R O M A N C E
Dekraðu við konuna í lífi þínu
með ROMANCE konudagsilminum.
Hjá okkur færð þú góða þjónustu og gjöf fyrir þig í kaupbæti.
Glæsibær snyrtivöruverslun, s. 568 5170, Hygea Kringlunni, s. 533 4533, Hygea Laugavegi, s. 511 4533,
Libia Mjódd, s. 587 0203, Snyrtiw. Sara Bankastræti, s. 551 3140, Sigurboginn Laugavegi, s. 561 1330,
Andorra Hafnarfirði, s. 555 2615, Bylgjan Kópavogi, s. 564 2011, Bjarg Akranesi, s. 431 2007,
Fína Mosfellsbæ, s. 586 8000, Hilma Húsavík, s. 464 1837, Hjá Maríu Akureyri, s. 462 1730,
Miðbær Vestmannaeyjum, s. 481 1505.