Morgunblaðið - 19.02.2000, Síða 58

58 LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Hraustari borg
Hjalti J. Sólveig
Guðjónsson Jónasdóttir
UNDANFARIN
rúm 2 ár hefur verið
unnið með markviss-
um hætti að framtíðar-
stefnumótun Reykja-
víkurborgar í
umhverfismálum. Með
útgáfu Umhverfis-
stefnu borgarinnar
(maí 1998) var stigið
fyrsta skrefið í gerð
svokallaðrar Staðar-
dagskrár 21 (Local
Agenda 21) fyrir
'»Reykjavík. Verkinu
miðar vel og er áætlað
að því ljúki á þessu
ári, þó hæpið sé að
tala um verklok í sam-
hengi við Staðardagskrá 21, enda
þurfa umhverfismál að vera í stöð-
ugri endurskoðun og taka mið af
þjóðfélagsástæðum hvers tíma. Það
eru margar spennandi nýjungar í
vinnuferlinu sem ekki hafa verið
notaðar áður við sams konar vinnu.
Meginmarkmið Staðardagskrár
21 (SD21) er að samræma umhverf-
isleg, félagsleg og efnahagsleg sjón-
armið samfélagsins þar sem lausn á
einu sviði má ekki skapa vanda
annars staðar. Með þetta að leiðar-
Ijósi hefur verið unnið að stefnu og
framkvæmdaáætlun í umhverfis-
málum fyrir Reykjavík undanfarin
tvö ár. Sérstakt vinnuferli var skil-
greint við upphaf starfsins. Þar er
gert ráð fyrir að vinnan hefjist með
mótun umhverfisstefnunnar fyrir
21. öldina en síðan verði gerð úttekt
á stöðu umhverfismála borgarinnar.
Þá yrði álit og viðhorf borgarbúa
kannað enda er mikilvægt að virkja
íbúa á frumstigi þannig að viðhorf
þeirra komi strax fram. Öll þessi
skref hafa þegar verið stigin. Bæði
umhverfisstefnan (framtíðai’sýnin)
og meginniðurstöður könnunnar
um viðhorf Reykvíkinga til um-
hverfismála hafa verið kynnt á op-
inberum vettvangi. Hægt er að
nálgast þetta efni á heimasíðu
SD21 fyrir Reykjavík (http://
www.rvk.is/stadardagskra21).
Græn reikningsskil
Staðardagskrá 21 er nokkurs
konar eilífðarvél sem þarf að end-
urskoða með jöfnu millibili. Tím-
arnir breytast og mennirnir með.
Ýmis viðhorf og áætlanir í þjóðfé-
laginu eru breytingum háð og þarf
SD21 að fylgja þeim eftir til þess að
sitja ekki í gamla farinu. Með þetta
í huga þarf að fylgjast með fram-
gangi þeirra markmiða og fram-
kvæmdaráætlanna sem þar koma
fram í SD21. Til þess að slíkt sé
unnt verður á þessu ári hafin vinna
við gerð svokallaðra grænna reikn-
ingsskila (eco budget) fyrir Reykja-
vík. Hér er um að ræða eftirlíkingu
á hefðbundnu bókhaldskerfi nema
að í þessu tilfelli er staða ýmissa
umhverfisþátta færð til bókar t.d.
þróun loftmengunar, orku- og auð-
lindanýtingar og endurvinnsla og
endurnýting sorps í Reykjavík.
Tilgangurinn með grænum reikn-
ingsskilum er því að búa til eins
konar gæðastjórnunarkerfi á lífs-
gæði Reykvíkinga, fýlgjast með
heilsufari borgarinnar og síðast en
ekki síst, að fylgjast með að
markmiðum i umhverfismálum sé
fylgt eftir á viðunandi hátt. Með
grænum reikningsskilum er þannig
unnt að mæla hve vel gengur í átt
að sjálbærri þróun. Reiknað er með
að gefa út opinberar skýrslur í
framtíðinni þar sem greint er frá
niðurstöðum reikningsskila viðkom-
andi tímabils. Þetta tímabil getur
verið eitt ár eða jafnvel lengri tími
eftir þörfum. Þar verður reynt að
svara spurningunni hvort við séum
á réttri leið í átt til sjálbærrar þró-
unar.
Umhverfisrannsóknir
Þegar þetta er ritað er hafin
vinna við myndun markmiða, for-
gangsröðun málefna og val á leiðum
til aðgerða. Þeir málaflokkar sem
Staðardagskrá 21
Umhverfísmál þurfa að
vera í stöðugrí endur-
skoðun, segja Sólveig
Jónasdóttír og Hjalti J.
Guðmundsson og taka
mið af þjóðfélagsað-
stæðum hvers tíma.
fjallað verður um í SD21 fyrir
Reykjavík eru eftirfarandi: fráveita,
loftgæði og hljóðvist, sorp, orka og
auðlindir, skipulag og landnýting,
innkaup, minjavernd, samgöngur,
rödd borgarbúa, umverfismennt og
líf í borg á nýrri öld. I öllum þess-
um málaflokkum verður gerð grein
fyrir framtíðarsýn í viðkomandi
málaflokki, hvað borgin hefur gert
og ætlar að gera. í SD21 sameinast
því stefnumótun og framkvæmdar-
áætlun borgarinnar í mörgum
veigamiklum málum sem lúta að lífi
í Reykjavík á næstu öld. Forsendur
fyrir því að þessi vinna heppnist vel
er að byggja markmið og leiðir á
þekkingu.
Mælikvarðar á sjálfbæra þróun,
sem mynda grunn grænna reikn-
ingsskila, þurfa að vera raunhæfir
og taka púlsinn á samfélaginu á
hverjum tíma. Mælikvarðarnir
verða einnig að endurspegla
ástandið á þann hátt að almennur
borgari hafi skilning á mælistik-
unni. Við getum einnig með þessu
móti auðveldað borgarbúum að
meta ástand Reykjavíkur á ákveðn-
um tímapunktum og síðast en ekki
síst getum við betur áttað okkur á
hvar hægt er að bæta árangur eða
vera hreykin af því sem hefur áunn-
ist. Mælikvarðarnir verða einnig að
vera hannaðir með það í huga að
hægt sé að bera þá saman við sams
konar vinnu á alþjóðavettvangi. Öll
þessi atriði eru mjög mikilvæg fyrir
árangursríka stjórnun á umhverfis-
málum borgarinnar.
Þátttaka íbúanna
Eitt af meginatriðum SD21 er
einnig að virkja almenning í stefnu-
mótuninni eða hafa íbúana sem
einskonar ráðgjafa í þeirri vinnu.
Hér er mikilvægast að umhverfis-
málin séu skoðuð í heildarsamhengi
þar sem íbúar borgarinnar eru
spurðir álits við stefnumótunina.
Með þessu er verið að auka svo-
kallað þátttökulýðræði í stefnumót-
unarvinnunni þar sem borgararnir
taka virkan þátt í mótun umhverfis-
mála Reykjavíkur á 21. öldinni.
Þetta var gert með áðurnefndri
könnun um viðhorf borgaranna til
umhverfismála á upphafsstigum
vinnunnar en gert er ráð fyrir að
SD21 fyrir Reykjavík fari í al-
menna kynningu til borgarbúa áður
en yfir lýkur. Þar mun almenningur
geta gert athugasemdir við staðar-
dagskrána áður en hún verður tek-
in til lokaumræðu hjá borgaryfir-
völdum. Það er von aðstandenda
SD21 fyrir Reykjavík að borgar-
búar verði virkir í gerð athuga-
semda þannig að þeirra sjónarmið
komi skýrt fram.
Höfundur er varaformaður um-
hverfís- og heilbrigðisnefndar
Reykjavíkur og Hjalti er verkefnis-
stjóri Staðardagskrár 21 fyrir
Reykjavík.
Þörf fyrir Sam-
fylkinguna við
landsstjórnina
Samfylkingin vill
axla þá ábyrgð sem því
er meðfylgjandi að
stjóma landinu. Sam-
fylkingm, breiðfylking
jafnaðarmanna, vill tak-
ast á við þau verkefni,
sem því fylgja að vera
_jöflugur, kröftugur og
ábyrgur aðiii að ríkis-
stjóm. Þess vegna hlýt-
ur það að verða mark-
mið hinnar nýju hreyf-
ingar, að láta verkin
tala í nýrri ríkisstjóm,
sem taki við eigi síðar
en í sumarbyrjun 2003
- að afloknum næstu
reglulegu kosningum.
En vera engu að síður reiðubúinn
fyrr, ef núverandi ríkisstjómarflokk-
ar gefast upp á samstarfinu, sem alls
ekki er útilokað. Samfylkingin er ekki
og vill ekki verða „krónískur“
stjómarandstöðuflokkur, sem hefur
það hlutverk eitt að hrópa á torgum
^pg vera í sífelldu andófi. Jafnaðar-
menn hafa verið kallaðir til verka víð-
ast hvar í Evrópu og þar hafa þeir
verið í fararbroddi um áratugaskeið.
Mikiivægt er að íslendingar njóti
einnig þeirra gmndvallarsjónarmiða
og úrræða sem jafnaðarstefnan býr
yfir.
Mikilvægur
stofnfundur
Senn líður að stofnfundi Samfylk-
ingarinnar. Þar verður formfest það
samstarf sem tekist hefur milli A-
flokkanna, Kvennalista, Þjóðvaka og
THÍ&fnaðarmanna utan flokka og birtist
meðal annars í kosningabandalagi í
þingkosningunum síðastliðið vor.
Miklu skiptir að vel takist til á þess-
um fundi.
Vangaveltur um nýja forystusveit í
fjölmiðlum em eðlilegar. Hins vegar
em nöfn hugsanlegra kandídata
stundum sett fram eins og undanfari
sapennandi íþróttakappleiks. Mikiu
meira er þó í húfi. Ný
forystusveit Samfylk-
ingarinnar verður and-
Kt flokksins og mun
einnig setja sitt mark á
framtíðaráherslur og
ekki síður framtíðar-
hlutverk Samfylkingar-
innar í íslenskum
stjómmálum. Og þá
skiptir máli að til verk-
anna veljist fólk sem er
reiðubúið að takast á við
það verkefni að stjóma
landinu í samstarfi við
aðra flokka - en ekki
eingöngu vera í farar-
broddi hins nýja flokks.
Samstaða um
meginmál
Eðli máls samkvæmt hefúr verið
lifandi umræða innan Samfylkingar-
innar sem utan hennar um stöðu
hennar í hinu pólitíska litrófi sem og
Samfylkingin
Þessi fjöldahreyfíng
jafnaðarmanna, segir
Guðmundur Árni
Stefánsson, vill setja
sitt mark á íslenskt
samfélag í nútíð og um
langa framtíð.
um framtiðarverkefni. Andstæðingar
okkar hafa farið mikinn og hamrað á
meintum sundurlyndisdraug sem
gangi ljósum logum innan Samfylk-
ingarinnar. Þeir bæta því við að
vegna þessa muni Samfylkingin seint
ná vopnum sínum. Þetta er fjarri lagi.
Staðreyndin er einfaldlega sú, að inn-
an Samfylkingarinnar er víðtæk og
Guðmundur Arni
Stefánsson
almenn samstaða um það meginhlut-
verk sem henni ber í íslenskum
stjómmálum: nefnilega að jafnrétti,
raunverulegt frelsi og samhjálp verði
meira en orð á blaði í íslenskum
stjómmálum, heldur þrauður þráður
í raun við framkvæmd stórra og
smárra verkefna sem við blasa í ís-
lenskum stjómmálum.
Og vaxandi misskipting sem birtist
aftur og aftur í íslensku samfélagi,
þar sem leiddar em í Ijós kaldar stað-
reyndir um bág kjör stórra hópa Is-
lendinga, mitt í miðju góðærinu, und-
irstrikar nauðsyn þess að hvíla þessa
ríkisstjóm auðhyggju og sérhyggju
og leiða til öndvegis mannleg viðhorf
sem byggja á jöfnuði og réttlæti.
Ennfremur er mikilvægt að raun-
vemleg samkeppni verði ríkjandi á
markaði og í atvinnulífinu, en þröngir
sérhagsmunir verði víkjandi. Víðsýni
og umburðarlyndi verður og að fá að
njóta sín í íslensku samfélagi. Sam-
fylkingin er ekki og má aldrei verða
þröngur flokkur kreddusjónarmiða
og einangmnarhyggju, sem em um
of ríkjandi í íslensku flokkakerfi.
Engin dægurfluga
Samfylkingin er mætt til leiks í ís-
lenskum stjómmálum. Samfylkingin
á ekki að vera viðvarandi stjómar-
andstöðuflokkur, sem er á móti mál-
um bara til að vera á móti þeim. Hún
er ekki stofnuð til að vinna stundar-
sigra í fréttatímum augnabliksins,
eða skoðanakönnunum andartaksins.
Þvert á móti vill þessi fjöldahreyfmg
jafnaðarmanna setja sitt mark á ís-
lenskt samfélag í nútíð og um langa
framtíð. Oft var þörf á úrræðum jafn-
aðarmanna. Nú er nauðsyn. Þess
vegna er þjóðinni það mikilvægt að
Samfylkingin verði sterkt afl í nýrri
ríkisstjóm í næstu framtíð - eigi síðar
en að loknum næstu reglulegu þing-
kosningum vorið 2003. Það er og mik-
Ovægt fyrir hin nýju samtök að sýna
kjósendum sínum og þjóðinni allri að
Samfylkingin er ábyrgt en um leið
framsækið stjómmálaafl, sem vill
setja mark sitt á þjóðfélagsgerðina og
framþróun mála, en eltir ekki dægur-
flugur.
A stofnfundi Samfylkingarinnar í
byrjun maí næstkomandi er mikil-
vægt að þessar áherslur verði skýrar
og Ijósar - og birtist bæði í kjöri for-
ystumanna og samþykktum fundar-
ins.
Höfundur er alþingismaður
Samfylkingarinnar.
Hvers virði
eru fallvötnin?
UMFJOLLUN um
stóriðjuna og virkjun
fallvatna til þess að
þjóna henni, snýst um
virkjunarkostnað,
byggingarkostnað
stóriðjuvera og fjölda
starfsmanna í verk-
skálum verksmiðj-
anna. Aldrei er
minnst á verðmæti
orkugjafans, fallvatns-
ins, sem er sambæri-
legt við olíulindir ol-
íuframleiðslulanda,
sem auðlind þjóðar-
innar.
Islendingar nota ol-
íuna sem orkugjafa og
kaupa hana dýru verði, á sama
tíma og erlend stóriðja nýtir hér
orku fallvatnanna fyrir lítið eða
Virkjanir
Norsk Hydro
sækist nú eftir að
nytja fallvötn Austur-
lands í þágu sína, segir
Einar Vilhjálmsson,
og er ekki smátækt.
ekkert gjald. Dæmi eru um að ís-
lenzk fyrirtæki noti frekar olíu en
rafmagn sem orkugjafa vegna mik-
ils verðmunar.
Þjóðin er skuldsett svo tugum
milljarða skiptir, reisir orkuver
fyrir erlent lánsfé, til þess að
skapa erlendum stóriðjufyrirtækj-
um ómældan gróða. Þetta áhættu-
fjármagn sem lagt er stóriðjunni
til með virkjununum er ekki eina
forgjöfin sem stóriðjunni er gefið,
heldur eru hagkvæmustu virkjun-
arkostirnir valdir, fyrir þessi er-
lendu gróðafyrirtæki, svo betur sé
hægt að þjóna þein með lágu verði.
íslenzk heimili og fyrirtæki verða
síðan að berá þungann af virkjun-
arkostnaðinum með
okurverði á rafmagni.
Það væri fróðlegt að
sjá arðsemisútreikn-
inga Blönduvirkjunar,
sem mól bæði malt og
salt í áraraðir, en ekki
gull eins og til var
ætlast. Mistökin við
Straumsvíkursamn-
inginn í upphafi, leiddi
strax til hækkunar á
raforku til heimilanna
um 16 eða 18 aura á
kílóvattsstund.
Norsarar hafa löng-
um nýtt auðlindir Is-
lands eins og væru
þær þeirra eign. Frá
1867 og fram í síðari heimsstyrjöld
stunduðu þeir síldveiðar hér við
land og ráku einnig síldarsöltun og
síldarverksmiðjur í landi. Þorsk-
veiðar stunduðu Norsarar einnig,
fyrst á seglskipum og síðar á gufu-
skipum og mótorskipum. Þrengdu
þeir mjög að íslenskum fiskimönn-
um, þar sem landhelgin var aðeins
3 sjómflur.
Arið 1883 hófu Norsarar hér
hvalveiðar og reistu hér hvalveiði-
stöðvar. Hvalveiðar þeirra hér við
land stóðu til ársins 1915. Á þess-
um árum veiddu þeir 17.189 hvali
og framleiddu 618.838 tunnur lýsis.
Að loknu þessu úthald Norsaranna
voru hvalir orðnir fáséðir við ís-
land. Eftir standa Ráðherrabú-
staðurinn og rústir hvalstöðvanna,
til minja um hvalveiðar Norsara
hér við land.
Norsk Hydro sækist nú eftir að
nytja fallvötn Austurlands í þágu
sína og er ekki smátækt.
íslendingum er ætlað að skuld-
setja sig svo tugum milljarða
skiptir, til þess að leggja þeim til
raforku fyrir 480 þúsund tonna ál-
ver á Reyðarfirði. Islendingar eiga
þannig að snúa gullkvörn Norsara
og ekki skortir Norsara íslensk þí
til liðsinnis sér í málinu.
Höfundur er lífeyrisþegi og
fyrrverandi tollvörður.