Morgunblaðið - 19.02.2000, Qupperneq 64

64 LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
% VIKURITIÐ
bending, það fimmta í
röð á þessu ári, kom
mér nokkuð á óvart. A
forsíðu þess var fjallað
um atvinnuþróun á
landsbyggðinni. Tilefni
er skýrsla Byggða-
stofnunar „Byggðir á
íslandi“ sem út kom
síðla síðasta árs.
Þessi grein er þakk-
arverð. I henni kemur
m.a. fram viðurkenn-
ing á störfum Þróunar-
■ sviðsins sem eins og
kunnugt er hefur heim-
ilisfesti á Sauðárkróki.
Þessi skýrsla er sú fyrsta sem Þró-
unarsviðið lætur frá sér fara, en hún
ber með sér fersk viðhorf í fram-
setningu og efnistökum. Þetta lofar
góðu um framhaldið. Svo finnst mér
að hjá Vísbendingu kveði líka við
nýjan tón, því stundum hefur viljað
bregða við neikvæðni hjá þessu riti í
afstöðu til byggðamála og aðgerða á
þeim vettvangi. Það er því vissulega
góðs viti að leiðir þeirra sem láta sig
málefni hinna dreifðu byggða varða
liggi sem næst hver annarri þegar
mál þeirra eru rædd.
Það sem vakið hefur hvað helst at-
- hygli á umræddri skýrslu Byggða-
stofnunar er skipting landsins í þró-
unarsvæði, en slík greining hefur
ekki áður farið fram. Hér er fenginn
nýr grundvöllur til að rinna að fram-
gangi byggðamála þa. sem aðgerðir
geta m.a. tekið mið af styrkleika
byggða landsins.
I skýrslunni Byggðir á Islandi
segir með skýrum hætti að þar sem
byggðavandinn brennur hvað sár-
ast, eiga helst í hlut fremur fámenn-
ar sjávarbyggðir og sveitir ásamt
þéttbýli þeim tengdu.
- Þess hefur nokkuð gætt í umræð-
um um búsetuvanda jaðarbyggða að
leitast þyrfti við að efla sauðfjárbú-
skap í þeim byggðum sem staðhætt-
ir leyfa og þá gjarnan til þess horft
að draga þar úr sem meiri fjöl-
breytni er í atvinnulífinu og sauð-
fjárbúskapur vegur því minna í at-
vinnulífinu. Um þetta segir m.a. í
skýrslu Byggðastofn-
unar: „Ekki eru gerðar
tillögur um tilfærslur á
ráðstöfunun núverandi
beingreiðslna milli
sauðfjárbænda eftir
búsetu enda afkoma
þeirra þannig að slíkt
telst ekki réttlætan-
legt. Hafa verður í
huga að sauðfjárrækt
er aukabúgrein hjá
mörgum framleiðend-
um og oftlega sem slík
fosenda búsetu við-
komandi og því erfitt
að gera tillögur um
kerfisbundnar skerð-
ingar hjá þeim.“ í skýrslunni kemur
ennfremur fram að þessi afstaða
Byggðastofnunar hafi ráðist af þeim
upplýsingum sem fengust um af-
komu sauðfjárbænda, m.a. frá Hag-
þjónustu landbúnaðarins, að á ein-
um áratug hafi afkoma þeirra
versnað um þriðjung.
I umræddri skýrslu eru svo sett
fram viðbrögð og tillögur Byggða-
stofnunar um hvernig beri að bregð-
ast við þessari háskalegu afkomu og
Atvinnuþróun
Atkvæðisréttur eru
helgustu réttindi
Islendinga, segir Egill
Jónsson, það á við um
sauðfjárbændur
sem aðra.
þeim afleiðingum sem af muni leiða
verði ekki brugðið við. Niðurstaða
er sú að eigi jaðarbyggðir landsins
áfram að nærast af sauðfjárbúskap
að einhverju marki. Þurfti umfram
allt að bæta kjör þeirra sem þá grein
stunda. í þeim efnum eru tillögur
Byggðastofnunar í tilvitnaðri
skýrslu afar skýrar. Þar er m.a. lögð
áhersla á frjáls viðskipti með fram-
leiðsluheimildir, markvisst átak í út-
flutningi á dilkakjöti, stærri hlutur
af opinberum stuðningi fari beint til
bænda og búnaðargjald verði lækk-
að. Með þessum ráðstöfunum væri
m.a. fenginn grundvöllur til að bæta
kjör sauðfjárbænda um ca 25% frá
því sem nú er.
Vísbending segir: „Vandamálið
við miðstýrða atvinnuþróun er að at-
vinnugreinar verða sjaldnast til með
stjórvaldslegu handafli." Þetta kem-
ur heim og saman við áherslu
Byggðastofnunar sem að framan er
vitnað til. En er með sama hætti
andstætt áherslum þeirra sem hafa
forræðishyggjuna að leiðarljósi. Því
er það svo að þrátt fyrir að þröngir
markaðir hindri frjálsræði íslenska
bóndans, sem honum er í blóð borið,
verður að leitast við eftir því sem
Vísbending
Egill Jónsson
mögulegt er að hver bóndi geti met-
ið þá kosti sem í boði eru hverju
sinni og hagað eigin málum sam-
kvæmt því.
Það vill svo til að um þessi efni eru
til góð dæmi frá samningunum 1995.
Til uppkaupa á framleiðslurétti
var áformað að verja 443 millj. kr. til
uppkaupa á 30 þúsund ærgildum.
Raunin varð sú að ríkið keypti ein-
ungis 12.080 ærgildi eða um það bil
40% þess sem áformað var. Af því
leiddi að sparnaður varð af upp-
kaupafé að upphæð um það bil 250
millj. sem Alþingi samþykkti að
heimilt væri að ráðstafa með öðrum
hætti og ég hefi áður greint frá.
Þessi sparnaður varð til vegna þess
að bændum var heimilt að versla
með greiðslumark sín á milli.
En hvað gerðist svo við þessa
skelfingu alla saman þegar bændur
buðu ríkið af og forræðishyggjan
varð að láta í minni pokann fyrir
bændum? Hvert fóru þessi fram-
leiðsluréttindi þegar forræðishyggj-
an var hvergi nærri? Um þau efni
hefi ég fengið afar athyglisverðar
upplýsingar frá Bændasamtökum
íslands.
Ég hefi fengið loforð Þróunar-
sviðs Byggðastofnunar um mat á
hvernig þau viðskipti samrýmdust
hagsmunum byggða og bænda og
kemur þá væntanlega í ljós hvort
slík viðskipti lúta eðlilegum lögmál-
um markaðarins. Þegar þessi mál
eru skoðuð virðist ótvírætt að svo sé.
Þannig minnkar beingreiðslumark í
sauðfjárbúskap nær undantekning-
arlaust á Eyjafjarðarsvæðinu, á
Suðurlandi og víðast í Borgarfirði.
Þetta eru þær byggðir landsins sem
búa við hvað mestan byggðastyrk og
fjölbreytni atvinnulífsins er í góðu
horfi. Ymsar byggðir þar sem búset-
an á í vök að verjast hafa einnig
misst nokkurn framleiðslurétt.
Aftur á móti þar sem landkostir
eru góðir og styrkur byggða í sæmi-
legu horfi hefur sauðfjárbúskapur
eflst. Það er raunar athyglisvert
hversu sumar þessar sveitir hafa
aukið hlut sinn í þessum framleiðslu-
heimildum mikið. Ég nefni Jökuldal
sem dæmi hér um, þótt aðrir hafi
gert enn betur. Arið 1995 var í
greiðslumark á Jökuldal 9501,4 ær-
gildi en við uppkaup fjölgaði ærgild-
um um 1.718 eða 22,1%. Niðurstaða
ákvarðana af þessum toga byggist á
góðum skilyrðum til sauðfjárbú-
skapar, þröngum kostum til annar-
rar atvinnu og framsýnum dugandi
bændum, bændum sem vilja ráða
framtíð sinni sjálfir og líta á forræð-
ishyggjuna sem sjálfur fjandinn
væri.
Ég trúi því og treysti að sauðfjár-
bændur um allt land hyggi vel að
þeirri samningsgerð sem framundan
er og hagsmunir þeirra og framtíð
mun ráðast af. Atkvæðisréttur er
helgustu réttindi íslendinga, það á
við um sauðfjárbændur sem aðra
þegar sauðfjársamningurinn kemur
til þeirra kasta.
Höfundur er fyrrv. alþingismaður.
Röskva vill
nýjungar í
kennsluháttum
KENNSLUMÁL
eru án efa eitt mikil-
vægasta hagsmuna-
mál allra stúdenta. Ef
Háskóli Islands ætlar
að skipa sér í fremstu
röð er nauðsynlegt að
vel sé hugað að meg-
inmarkmiði verunnar
í Háskólanum -
kennslunni. Röskva
hefur hafið markvissa
baráttu fyrir betri
kennslu og árangurs-
ríkt innlegg í barátt-
unni var sú veglega
kennslumálaráðstefna
sem Stúdentaráð stóð
fyrir í janúar. Röskva ætlar að
fylgja niðurstöðum ráðstefnunnar
eftir og hefur lagt fram ítarlega
stefnuskrá í kennslumálum fyrir
kosningarnar 23. febrúar.
Áhrif nemenda á kennslu
Mikilvægt að stúdentar hafi virk
áhrif á það hvernig kennslu er
háttað, enda er kennslan fyrir þá.
Stúdentaráð
Mikilvægt er, segír
Dagný Jónsdóttir, að
stúdentar hafi virk áhrif
á það hvernig kennslu
er háttað, enda er
kennslan fyrir þá.
Röskva leggur því mikla áherslu á
að stúdentar verði virkir þátttak-
endur og taki þátt í stefnumótun
og starfi nýrrar kennslumiðstöðv-
ar Háskólans. Röskva vill einnig
bæta kennslukannanir og veita
þann möguleika að senda nafnlaus-
an póst á kennara um kennsluna í
gegnum heimasíðu. Þannig gefst
nemendum kostur á að koma
ábendingum til kennara meðan á
námskeiðinu stendur, en ekki þeg-
ar námskeiðinu er lokið eins og nú
er.
Aukið aðhald með kennurum
Röskva vill að haldin verði nám-
skeið í kennslufræðum og fyrir-
lestratækni fyrir kennara. Sérstök
áhersla verði lögð á aðstoð við þá
kennara sem fá slæma einkunn í
kennslukönnunum. Röskva vill
einnig að eldri nemar verði fengnir
til að meta gagnsemi grunnnám-
skeiða og koma með ábendingar í
því skyni að auka
gæði námskeiðanna.
Aukin notkun
Netsins - betri
kennsla
Röskva vill auka
áherslu Netsins í
kennslu. Til að svo
megi verða er nauð-
synlegt að gera kenn-
urum kleift að mennta
sig í notkun Netsins.
Röskva vill því að ný
kennslumiðstöð inni-
haldi netmiðstöð þar
sem kennarar geti
fengið kennslu og að-
stoð við að nota Netið í tengslum
við námskeið. Meginmarkmið auk-
innar notkunar Netsins er að bæta
kennsluna sjálfa, því með henni
gefst aukinn tími til umræðna og
gagnlegra skoðanaskipta, í stað
ómældrar vinnu við að glósa.
Prófnúmerakerfi
í öllum deildum
Röskva hefur lagt mikla áherslu
á að taka upp prófnúmerakerfi.
Fyrsta skrefið náðist í vetur þegar
öllum nemendum var úthlutað
nemendanúmeri. Tæknin er því til
staðar en nauðsynlegt er að þrýsta
á deildirnar að taka upp prófnúm-
erakerfið. Röskva vill einnig láta
setja reglur um hvernig prófsýn-
ingar eru kynntar og auglýstar.
Prófsýningu á að halda þannig að
nemendur viti af henni og komist
örugglega á staðinn.
Efling nemenda-
og skorarfulltrúa
Nemenda- og skorarfulltrúar
verða sífellt þýðingarmeiri með
auknu sjálfstæði deildanna. Það er
afar brýnt hagsmunamál fyrir okk-
ur stúdenta að eiga öfluga málsv-
ara innan deildanna. Röskva vill
því efla þessa fulltrúa frekar, m.a.
með auknu samráði Stúdentaráðs
og fulltrúanna og útgáfu upplýs-
ingabæklings fyrir þá.
Kennslan lykillinn
að góðum Háskóla
Hér hafa aðeins örfáar af tillög-
um Röskvu í kennslumálum verið
nefndar. Röskva leggur mikla
áherslu á að rækt sé lögð við
kennsluna sjálfa, enda er hún lyk-
illinn að góðum Háskóla.
Höfundur er fslenskunemi og skipnr
1. sæti á lista Röskvu til háskólaráðs
Dagný Jónsdóttir