Morgunblaðið - 19.03.2000, Qupperneq 6

6 SUNNUDAGUR 19. MARS 2000
ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ
Danir, Svíar og Efnahags- og myntbandalag Evrópu
Danska stjórnin vill aðild
strax en sú sænska seinna
BAKSVIÐ
Göran Persson, forsætisráðherra Sví-
þjóðar, vill vera með í EMU til að vernda
sænska „módelið“ og Poul Nyrup Rasmus-
sen, forsætisráðherra Danmerkur, til að
tryggja dönsk áhrif innan Evrópusam-
bandsins. Signin Davíðsdóttir segir þá
báða eiga á brattann að sækja.
Reuters.
Því var ákaft fagnað er evran varð að veruleika í ársbyrjun 1999. Nú
stefna stjórnvöld í Svíþjóð og Danmörku að aðild en mjög skiptar skoð-
anir eru uppi á meðal kjósemla.
AÐ sitja við borðið, þar sem
ákvarðanimar eru tekn-
ar, er höfuðatriði í huga
Pouls Nyrups Rasmus-
sens forsætisráðherra og annarra
danskra stjómmálaleiðtoga, sem em
meðmæltir danskri aðild að Efna-
hags- og myntbandalagi Evrópu,
EMU. Gárungamir segja hins vegar
að aðildin feli í sér að sitja við borðið
til að geta horft á þá stóra taka
ákvarðanimar. Miðað við fyrri at-
kvæðagreiðslur þá er vaxandi EMU-
tortryggni á hægri vængnum ný og
óþekkt breyta til viðbótar við danska
efahyggju þegar kemur að þjóðarat-
kvæðagreiðslunni um EMU-aðild 28.
september.
Eftir að hafa legið undir feldi í
langa hríð hefur Göran Persson, for-
sætisráðherra Svía, nú klárlega tek-
ið afstöðu með sænskri EMU-aðild.
Höfuðrök hans era að aðeins á þann
hátt geti Svíar varðveitt sænska
„módelið“ á tímum alþjóðlegra
sviptivinda.
Aherslur jafnaðarmannaleiðtog-
anna í löndunum tveimur era því
ekki þær sömu, en vandinn við að
telja meirihluta kjósenda á sitt band
er hliðstæður. I báðum er mjög jafnt
á mununum á milli stuðningsmanna
og andstæðinga EMU í skoðana-
könnunum.
Danir hafa fasta dagsetningu til
að miða að. í Svíþjóð er dagsetningin
ekki í augsýn og Persson hefur að-
eins nýlega lofað þjóðaratkvæða-
greiðslu. Helst er talað um sumar
eða haust að ári eða eftir þingkosn-
ingar 2002.
„ Við erum við og
ekki fslendingar..."
„Við eram við og ekki íslendingar
úti í hafi með 200 sjómílna landhelgi í
kringum okkur,“ sagði Nyrap með
áherslu þegar hann ræddi við landa
sína á almennum fundi í lýðháskóla á
Norður-Sjálandi fyrir skömmu.
Fundurinn er einn af mörgum sem
Nyrap mætir á um þessar mundir til
að telja landa sína á sitt EMU-band.
Myndin af íslandi úti í hafi á greini-
lega að vera andstæðan við Dan-
mörku, sem liggur eins og botnlangi
út úr Þýskalandi, þó að forsætisráð-
herra orði það ekki svo.
,Ætli hinn pólitíski forsöngvari
leiði ekki sönginn," segir skólastjór-
inn, því auðvitað hefst fundurinn
með fjöldasöng. Annað er óhugs-
andi, hvort sem er á lýðháskóla eða
flokksfundi jafnaðarmanna og Ny-
rap hefur upp ágætis söngrödd sína.
Á eftir vindur hann sér úr jakkanum
og þyrlast um gólfið á hvítri skyrtu
og með Aigner-belti um miðjuna,
sem er heldur gildari en þegar hann
tók við sem forsætisráðherra fyrir
sjö áram.
„EMU snýst ekki um efnahag og
peninga, þó þetta sé myntsamband,"
segir Nyrap áður en hann rennir í
gegnum Evrópusögu 20. aldar og
hnykkir á að Danir vilji beita sér fyr-
ir dönskum gildum, samstöðu og
samkennd, gildum nýrrar aldar.
„Fólk hefur forgang umfram pen-
inga,“ segir Nyrap. „Þess vegna segi
ég já - fyrir öryggið, fyrir atvinnuna
og fyrir framtíðina.“
Þetta er kjaminn í boðskap for-
sætisráðherra, sem hann keppist nú
við að telja í landa sína, þesa efa-
semdarmenn í anda Hamlets eins og
Nyrap veit vel. Bæði hann og Mari-
anne Jelved efnahagsráðherra úr
Róttæka vinstriflokknum, sem einn-
ig beitir sér af alefli fyrir danskii
EMU-aðild leggja megináherslu á
að aðildin sé í anda þátttöku Dana í
alþjóðastarfi, sem alltaf hafi beinst
að því að hafa áhrif og vera með.
Það er orðið viðtekið að vera á
hægri vængnum en jafnframt á móti
EMU. Þetta er megin breytingin frá
því í fyrri þjóðaratkvæðagreiðslum
um Evrópusamstarfið. Jann Sjur-
sen, formaður Ki-istilega þjóðar-
flokksins og fyrrum ráðherra hefur
lýst því yfir að hann sé mótfallinn
danskri EMU-aðild, þó margir í
flokki hans séu henni meðmæltir. í
þessum flokki verður því engin
flokkslína.
Vaxandi borgaraleg
tortryggni
Kasper Kyed formaður ungliða-
hreyfingar íhaldsflokksins, Kon-
servativ Ungdom, segist EMU-and-
stæðingur því hann sé á móti
pólitískum afleiðingum EMU, sem
leiði til meiri samræmingar, til dæm-
is í skattamálum. Hugsanlegt er að
KU í heild mæli gegn aðild. Nokkrir
hægrimenn hafa einnig stofnað sam-
tök, sem miða að því að styrkja
Evrópu þjóðanna í stað hins yfir-
þjóðlega Evrópuvalds.
Samkvæmt könnun Gallup fyrir
Berlingske Tidende eru nú þrjátíu
prósent kjósenda hins frjálslynda
Venstre gegn aðild, en aðeins sjö
prósent vora á móti Maastricht-sátt-
málanum 1993. Þessi augljóslega
vaxandi tortryggni á hægrivængn-
um hefur í vikunni leitt til harðra
orðaskipta um hver bæri á henni
ábyrgð. Anders Fogh Rasmussen,
leiðtogi Venstre, kennir jafnaðar-
mönnum um. Borgaralegir kjósend-
ur skelfist orð Ritt Bjerregaard mat-
vælaráðherra um að Evrópu-
sambandið, ESB, sé jafnaða-
annaverkefni, þar sem jafnaðar-
menn tróni efst og dæmi hvað sé rétt
og rangt. Aðgerðirnar gegn Austur-
n'ki hafi ekki dregið úr þeim kvíða.
Gagnrýnendur Anders Fogh segja
hann hins vegar einfaldlega ekki
nógu góðan leiðtoga.
Það er þessi borgaralega tor-
tryggni, sem hefur markað fyrstu
vikuna eftir að Nyrap tilkynnti hve-
nær atkvæðagreiðslan yrði. Einn
sterkasti bandamaður stjómarinnar
er verkalýðshreyfingin, sem án efa
mun beita sér af festu fyrir aðild
með þeim öflugu baráttutækjum
sem hún hefur yfir að ráða. Það var
ekki að ástæðulausu sem Nyrap
þakkaði fyrst danska alþýðusam-
bandinu stuðninginn í ræðu inni á
Kristjánsborg er samþykkt Amster-
dam-sáttmálans lá fyrir 1998. „Æti-
arðu ekki að þakka okkur?“ sagði
öskureið þingkona Venstre er hún
horfði á Nyrap halda ræðuna, en
þær þakkir komu ekki.
Andstaðan meðal borgaralegra
kjósenda hefur alveg stolið athygl-
inni frá því að Jafnaðarmannaflokk-
urinn er klofinn. Megnið af forystu-
liðinu er meðmælt, meðan almennir
kjósendur era tvístígandi. I nýlegri
könnun Beiiingske Tidende á trausti
kjósenda á 45 stjórnmálamönnum
var forsætisráðherra númer 41 á
listanum. Þessi skortur á trúnaðar-
trausti gæti reynst afdrifaríkur ef
hann verður til þess að kjósendur
trúa ekki EMU-orðum Nyraps.
EMU til varnar
sænska „módelinu"
Vantraustið byggist meðal annars
á sviknum loforðum um félagsbætur
í kosningabaráttunni 1998. Og
EMU-andstæðingarnir á vinstri-
vængnum og yst á hægri vængnum
þreytast ekki á að rifja upp hvernig
Nyrap lofaði kjósendum þá að ekki
yrði hróflað við dönsku undanþágun-
um um mörg komandi ár. Allt þetta
gerir niðurstöðuna 28. september
óljósa, þó flestir hallist að því að vís-
bendingar skoðanakannana um
EMU-meirihluta verði þá staðfestar.
„Þegar aðstæður hvunndagsins
verða hnattrænar verður hvunndag-
ur stjórnmálanna að vera án landa-
mæra.“ Þessa setningu tvítók Göran
Persson svona til öryggis í ræðu
sinni fyrir rúmri viku á flokksþingi
sænski’a jafnaðarmanna, sem sam-
þykkti sænska EMU-aðild með 234
atkvæðum gegn 113.
Með þunga sem honum einum er
lagið lætur Persson ekkert tækifæri
ónotað til að minna á það hann kallar
gjarnan „aðförina að krónunni" árið
1992 í tíð hægristjómar Carls Bildts.
Söguskýring Perssons er að þarna
hafi verið að verki ungæðislegir
gulldrengir á Wall Street að græða á
óvarinni stöðu sænsku krónunnar.
Þetta á ekki að endurtaka sig hamr-
ar Persson á og besta vörnin er sam-
flotið í EMU. EMU er framtíðar-
tryggingin fyrir sænska „módelið"
og homsteina þess, hagvöxt og jafna
skiptingu gæðanna. „Ég er orðinn
sannfærður um að ÉMU er besta
mótvægið gegn vaxandi krafti mark-
aðsaflanna," sagði hann á ráðstefn-
unni.
Svíar hafa aðeins verið með í ESB
síðan 1995 og því eiga þeir sér ekki
langa Evrópuandstöðusögu eins og
Danir. En afstaðan hefur verið
blendin frá því þeir greiddu atkvæði
1994 um aðild. „Það hefur aðeins
verið meirihluti fyrir sænskri ESB-
aðild einu sinni og það var daginn,
sem atkvæðin vora greidd,“ hefur
glöggur maður sagt um sænsku
ESB-afstöðuna. Nýlegar skoðana-
kannanir hafa sýnt að 37 prósent eru
á móti EMU-aðild, 35 með og 28
óviss.
En þó Jafnaðarmannaflokkurinn,
þungamiðja sænskra stjórnmála
undanfama áratugi, hafi goldið aðild
jákvæði sitt eru almennir flokks-
menn tortryggnir og flokkurinn
klofinn. Sumir ráðherrar jafnaðar-
manna og aðrir leiðandi flokksmenn
era einnig mótfallnir aðild.
Þó afstaðan á hægrivængnum hafi
verið jákvæð, þá era þar einnig öfl
líkt og í Danmörku. Svenska
Dagbladet, óháð málgagn en fylgið
sænska Hægriflokknum, hefur í leið-
uram lagst gegn EMU. Eftir að
Finninn Hannu Olkinuora tók ný-
lega við sem aðalritstjóri af Mats
Svegfors má búast við að blaðið
hnikist í jákvæðari átt, sem gæti haft
sitt að segja.
Persson vildi lengi vel ekki lofa
þjóðaratkvæðagreiðslu, aðeins sagt
hana sennilega, en á flokksþinginu
varð hann að gefa sig og fallast á
hana. Tímasetningin hangir hins
vegar enn í lausu lofti. Svíar fara
með formennsku í Evrópusamstarf-
inu á fyrra helmingi næsta árs. Helst
er talað um atkvæðagreiðslu í kjölfar
formennskunnar eða eftir þingkosn-
ingar, sem næst verða að öllum lík-
indum haustið 2002.
Efnahagsleg rök
duga ekki til
Höfuðrök hinna jákvæðu í Dan-
mörku og Svíþjóð varða mikilvægi
áhrifa og virkrar þátttöku. Hin efna-
hagslegu rök era vandmeðfarnari.
Þegar Danir greiddu atkvæði um
Maastricht-sáttmálann 1992 voru
það mikilvæg rök að tilveran utan
myntsambandsins yrði óviss og
margir töluðu um að rekinn hefði
verið harður hræðsluáróður.
Það er erfitt að hræða Dani og
Svía nú með efnahagslegum rökum
því þrátt fyrir lífið utan EMU þá er í
báðum löndum efnahagsleg velsæld
og metuppgangur. Við þessar að-
stæður er erfitt að skapa ótta og
óvissu. I Danmörku mun umræðan
næstu mánuði sýna hvaða efni höfða
helst til landsmanna. í Svíþjóð verð-
ur niðurstöðunnar 28. september
beðið með eftirvæntingu, en þar sem
það gætu orðið eitt til tvö ár áður en
Svíar kjósa era dönsku áhrifin á þá
óviss.
En jafnvel þó Danir ljái EMU-að-
ild meirihluta þegar þar að kemur þá
mun það taka tímana tvo að komast
að fullu inn í EMU. Marianne Jelved
hefur undirstrikað að ekki verði-
hægt að hefja undirbúning fyrr en
eftir 28. september, svo Danir fái
vart evrana í hendur fyrr en eftir
þrjú ár. Ef Svíar fylgja sama hæga
aðdraganda þá stefnir í 4-5 ára bið
hjá þeim, jafnvel þó svo færi að þeir
samþykktu aðildina í óljósri framtíð.