Morgunblaðið - 31.03.2000, Blaðsíða 8

8 C FÖSTUDAGUR 31. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
BÍÓBLAÐIÐ
Karlinn á tunglinu og Milos Forman
REUTERS
Með silfurbjörninn í Berlín: Besti leikstjórinn fyrir The Man On the Moon.
Heimurinn er ekki
Karlinn á tunglinu er nýj-
asta útspil leikstjórans
Milos Formans, sem
unnið hefurtil tuga Ósk-
arsverðlauna á ferlinum. Ævi hans
hefur líka verið viðburðaríkari en flestra.
Pétur Blöndal ræðir við hann um for-
eldramissi í seinna stríði, vorið í Prag,
kímni oggerð myndarinnar Karlsins á
tunglinu, sem nú ersýnd hérlendis.
svart
hvitur
LEIKSTJÓRINN MUos Forman
hefur lifað tímana tvenna. Hann var
níu ára þegar foreldrar hans voru
handteknir af Gestapo og síðar teknir
af lífi í útrýmingarbúðum nasista.
Hann var alinn upp af ættingjum sín-
um í Tékklandi á dögum kommún-
ismans og fékk áhuga á leiklist þegar
hann sótti heimavistarskóla fyrir
munaðarlausa krakka eftir stríðið;
þar kviknaði áhugi hans á Charlie
Chaplin sem er eftirlæti hjá honum
enn þann dag í dag.
Eftir tvær stuttar heimildarmynd-
ir leikstýrði hann fyrstu kvikmynd
sinni, Svarta Pétri, árið 1963. Hún
vakti athygli á hátíðum víða um heim,
m.a. í Cannes, New York og Locamo.
Næstu tvær myndir hans voru báðar
tilnefndar tO Óskarsverðlauna sem
besta erlenda kvUcmyndin og var
hann orðinn þekktur á alþjóðavett-
vangi. Eftir að vorið í Prag var bælt
niður af Rússum árið 1968 flutti hann
tíl Bandaríkjanna og brátt hófst
glæstur ferill hans í HoUywood með
myndum á borð við Gaukshreiðrið,
Hárið, Amadeus og Larry Flynt.
Carrey var of góður
Nýjasta kvikmyndin úr smiðju
Foremans er Karlinn á tunglinu eða
„Man on the Moon“ og fjaUar hún um
bandaríska uppistands- og gaman-
leikarann Andy Kaufman, sem fræg-
astur er fyrir hlutverk sitt í fram-
haldsþáttunum „Taxi“. MUos
Forman fer ekki dult með vonbrigði
sín yfir því að Jim Carrey skuli ekki
hafa verið tUnefndur tíl Oskarsverð-
launa fyrir frammistöðu sína í hlut-
verki Kaufmans.
„Mér blöskraði," segir Forman,
„því ég veit hversu stóran leiksigur
hann vann. Engu að síður er mér Ijóst
að gamanmyndir eiga erfitt uppdrátt-
ar hjá akademíunni og auk þess líður
Carrey fyrir að vera of góður. Maður
sér hann ekki leika; hann er Andy
Kaufman. Leikarar fá ekki óskarinn
nema þeir rembist. Því er einfaldlega
þannig farið í HoUywood að séu tekin
vetraratriði á sumrin, þá er það stór-
kostlegt. Ef það er gert á vetuma
kaUast það ekki list; það þykir of auð-
velt.“
Hvemig kanntu við Carrey?
„Hann er frábær náungi, skarp-
greindur, mikUl fagmaður og það er
gott að vinna með honum. Raunar
hvarf hann alveg á tökustað og varð
Andy Kaufman, Tony Clifton eða
jafhvel Elvis. Ég var þegar orðinn
mildll aðdáandi Carreys áður en tök-
ur hófust; mér finnst „Aee Ventura“
bráðfyndin. En ég var ekki viss um að
Jim Carrey gæti verið annar en Jim
Carrey, því hann er svo sterkur pers-
ónuleild. Ég bað því alla sem höfðu
áhuga á hlutverkinu að senda mér
upptöku; sína útgáfu af Andy Kauf-
man. Mér þóttí vænt um hversu
margir góðir leikarar urðu við því,
stjömur á borð við John Cusack,
Kevin Spacey, Ed Norton og Hank
Azaria. En það var þama sem ég sá
að Carrey gat virkUega sett sig í spor
Andys Kaufmans án þess að blanda
sjálfum sér í hlutverkið."
Léstu kvikmyndaverið um að taka
endanlega ákvörðun?
„Ég sagðist vera reiðubúinn að
gera myndina með Carrey, Ed Nor-
ton eða óþekktum leikara að nafni
Greg Anthon,“ segir Foreman. „Jim
hafði tvennt tU að bera umfram hina.
í fyrsta lagi hefur hann mUda reynslu
af uppistandi og í öðm lagi var hann
eftirsóknarverður kostur fyrir kvik-
myndaverið þar sem hann dregur að
marga áhorfendur."
Er það rétt að Carrey hafi ekki
svarað þegar hann var kaUaður sínu
eigin nafni á tökustað heldur aðeins
ef hann var kaUaður Andy eða Tony?
„Já, það var ekki aðeins þannig
meðan á tökum stóð heldur líka utan
þeirra. Að minum dómi var það góð
aðferð hjá honum. Ég get í raun sagt
að ég hafi aldrei unnið með Jim Carr-
ey. Eg hef aðeins unnið með Andy eða
Tony og gat sem leikstjóri ekki komið
eins fram við þá báða.“
Svo skírðir þú tvíbura þína, sem þú
eignaðist árið 1998, Jim og Andy.
„Já, en það var hefðum samkvæmt.
Ég eignaðist líka tvíbura þegar ég
var að leikstýra Svarta Pétri og auð-
vitað var annar þeirra skírður Peter.
Þegar ég frétti að ég myndi aftur
eignast tvíbura ætlaði ég að skíra þá
Andy og Tony. En í millitíðinni eign-
aðist Peter sonur minn dóttur og
skírði hana Tony, þ.e. Antoniu, þann-
ig að ég varð að finna annað nafn og
Jim varð fyrir valinu."
Ritskoðun vísar leiðina
Af hverju vildirðu gera mynd um
Andy Kaufman?
„Ég fylgdist með ferli hans í mörg
ár og mér fannst hann alltaf
skemmtilegur þegar ég sá til hans í
sjónvarpinu, sem verður að teljast
óvenjulegt því maður þreytist á því að
horfa á sömu persónuna yftur og aft-
ur í framhaldsþáttum. Ég veit ekki
hvað olii þessu segulmagni sem hann
hafði. Hann hafði afar sérstæðan
húmor. Jafnvel þótt maður hneyksl-
aðist á honum og bölsótaðist stundum
hálft í hvoru yfir því að vera að sóa
tíma í að horfa á hann, þá varð maður
gagntekinn. Ef til vill var það vegna
þess að það stafaði alltaf af honum
væntumþykja, jafnvel á meðan hann
gerði grín að fólki.“
Gagnrýnendur hafa kvartað yfir
því að þeir séu engu nær um Kauf-
man eftir að hafa horft á myndina.
„Það var ekki annað hægt,“ segir
Foreman óðamála. „Ef faðir Kauf-
mans getur ekki skilgreint hann og ef
kærastan hans getur það ekki heldur,
hvernig á ég þá að geta það? Málið er,
að enginn veit hvemig Kaufrnan var í
eðli sínu. Ætli hann hafi nokkuð vitað
það sjálfur?"
Myndir þínar fjalla oft um persón-
ur sem eru í einhvers konar uppreisn.
„Líklega er það ómeðvitað eftir að
hafa búið hálfa ævina við kommún-
isma í einræðisríki," svarar hann með
hægð. „Þá fyllist maður aðdáun á
fólki sem hefur hugrekki til að beijast
gegn kerfinu.“
Hvemig var að alast upp sem kvik-
myndagerðarmaður í þannig samfé-
lagi?
„Það var ekki alslæmt,“ svarar
Forman og hallar undir flatt. „í ein-
ræðisröd er hugmyndafræðilegur
þrýstingur og í hinum ftjálsa heimi er
fjárhagslegur þrýstingur, þannig að
maður er alltaf undir álagi. Ég kann
samt betur við fjárhagslegan þrýst-
ing því þá á maður allt sitt undir mil-
ljónum manna, áhorfendum í kvik-
myndahúsum, en í einræðisríki getur
framtíð manns oltið á duttlungum
eins afglapa.
Það sem gerðist á blómaskeiðinu í
Tékklandi á sjöunda áratugnum var
að það slaknaði á hinum hugmynda-