Morgunblaðið - 26.11.2000, Qupperneq 6

6 B SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
skólastjórar segja bara að þetta sé
óþekkt og lélegt uppeldi.
Oft eru menn að deila um það k
hvort þetta sé formleg fötlun eða 1
ekki og vissulega eru sum þessara I
barna mjög fótluð, önnur minna og r
sum alls ekki.
Það þarf að skoða þarfir hvers og
eins en mér finnst skólamenn mjög
uppteknir af greiningunni og að tala
um þetta. En gallinn liggur í mið-
taugakerfinu og því er oft ekki hægt
að henda reiður á honum, heldur eru
það afleiðingarnar af honum sem
þarf að hjálpa barninu að vinna
með.“
Hvað er til ráða?
„Eg held því fram að engum hópi
barna með sértæk vandamál sé
hægt að hjálpa eins mikið með eins
litlum tilkostnaði og þessum börn-
um, þegar upp er staðið.
Þetta er enginn smáhópur, því
þetta er stærsta heilsufarsvandamál
barna á Vesturlöndum í dag. í hveij-
um árgangi eru 3-6% með þroska-
eða hegðunarfrávik.“
Foreldrafélag misþroska barna
var stofnað árið 1988. Matthías seg- I
ist fljótlega hafa dottið inn í þetta P
samstarf og orðið formaður en nú
styttist óðum í að hann láti af því
embætti. „Ég setti mér það mark-
mið mjög snemma að halda norrænu
ráðstefnuna hér á heima og það
gerðist í október 1999. Á þeirri ráð-
stefnu var á þriðja tug fyrirlesara,
frá Bandaríkjunum, Kanada og Hol-
landi, auk Norðurlandanna og 340
manns sóttu ráðstefnuna. Síðan I
hyggst ég smám saman draga mig i
út úr þessu starfi."
Upplýsinga- og
fræðsluþjónusta
Foreldrafélagið rekur upplýs-
inga- og fræðsluþjónustu sem er op-
in í tvær klukkustundir á dag, alla
virka daga. Þar er einnig gott safn
bóka og myndbanda sem ætlað er
bæði foreldrum og fagfólki. Hátt í
þúsund manns hafa samband við
þjónustuna á hverju ári en Matthías
segir að í rauninni sé þetta þjónusta
sem ætti að vera í nánara samstarfi
við aðila í opinbera geiranum. Að-
spurður hvers vegna hann fylgi mál-
inu ekki eftir þangað til þau mark-
mið náist, svarar Matthías:
„Ég sé fyrir mér að þetta komist á
fastan, formlegan grundvöll á næstu
árum. En þegar maður er búinn að
ritstýra og gefa út á 6. tug frétta-
bréfa og standa fyrir um fimmtíu *
fyrirlestrum, auk kynningarstarfs í |
nær þrettán ár, þá er kannski kom- {
inn tími til þess að foreldrar yngri
barna komist að með sínar áherslur.
Það er nú einu sinni svo að auðvitað
tekur hver maður mið af sínum að-
staeðum.
Ég segi stundum að þetta hafi
verið mitt golf. Ég hef aldrei verið
launaður starfsmaður en ég sé fyrir
mér að félagið þurfi launaðan fram-
kvæmdastjóra með sterka stjórn sér |
til fulltingis. Það hefur gengið á j
ýmsu í samskiptum okkar við skóla- |
kerfið en stóri kosturinn er sam-
band okkar við fagfólk í heilbrigðis-
geiranum. Við erum því að vinna á
grundvelli þekkingar og fræðslu en
ekki æsings og fagfólkið hefur sýnt
okkur ótrúlega mikið traust og
samstarfsvilja, hvort sem er á
Barna- og unglingageðdeildinni,
Greiningar- og ráðgjafarstöðinni og
Tryggingastofnun sem hefur leitað k
til okkar árum saman. Óplægði ak- f
urinn okkar er hins vegar skólakerf-
ið. Við finnum fyrir áhuga hjá kenn-
urum sem mæta á fyrirlestra hjá
okkur en það vantar að koma skipu-
lagi inn í skólana og það vantar sér-
kennara með þekkingu og skilning á
þessum vandamálum.
Af gefnu tilefni vil ég taka það
fram að þegar fólk heldur að mér sé
uppsigað við skólastjórnendur, þá
get ég bent á að faðir minn og afi
voru skólastjórar samtals í 75 ár og
ég var sjálfur kennari í tuttugu ár.
Það er því síður en svo að mér sé
uppsigað við skólamenn. Ég tel
reynslu mína af skólakerfinu einmitt
hafa nýst mér í starfinu fyrir for-
eldrafélagið og hef talið það kost að
sá sem berst fyrir úrbótum þessum
börnum til handa, þekki það kerfi af
eigin raun.
Mín skoðun er sú að þetta snúist
um „kerfið,“ vegna þess að kennarar
vilja gera betur í þessum málum.
Það þarf að færa þeim leiðir og verk-
færi upp í hendumar."
félagslega umhverfið
Morgunblaðið/Ásdís
Matthías Kristiansen segir skólakerfíð óplægða akurinn í' vandamálum misþroska barna.
Síðan verður stöðugt harðari
krafa um skólagöngu og langskóla-
nám í menntakerfi sem, vegna pen-
ingaleysis, leggur stöðugt meiri
áherslu á bóknám til að minnka enn
meira möguleika þessara bama.
Sjáðu fyrir þér þá tíu tíma setu á
dag sem bóknám krefst. Þetta er
hrein misþyrming á þessum bömum
og þegar þau bregðast við, verður
oft ótrúlegur hvellur."
Þarfir skólans látnar ganga
fyrir þörfum barnsins
„Menn eru stundum að vitna í það
hvað er mikil sérkennsluþörf á ís-
landi en inn í það blandast þessi hóp-
ur bama sem þarf ekki sérkennslu
sem snýst um námsgreinar, heldur
félagslega fæmi. Þessum hópi sem á
við ýmsan þroska- og hegðunar-
vanda að stríða, er stundum vísað í
kennslu í íslensku og stærðfræði
vegna þess að skólinn hefur engin
úrræði fyrir hann.
Það er ekkert verið að spá í það að
barnið missi af bekkjarkennslu á
meðan það er í þessum sérkennslu-
tímum sem það þarf ekkert á að
halda. Það sem ræður kannski nið-
urröðun í aukakennslu, em göt í
stundaskrá kennarans.
Það er ekkert verið að spá í þarfir
bamsins, heldur skólans.
Ég get tekið dæmi af af pilti sem
ég þekki sem þurfti talkennslu í átta
ára bekk.
Hann var tekinn út í stærð-
fræðitímunum vegna þess að það
hentaði skólanum - en stærðfræðin
var einmitt það fag sem hann mátti
síst við að missa af.
Vandi þessara barna felst í því að
lesa í félagslega umhverfið. Þetta
hafa önnur böm vegna þess að þau
kunna að lesa á milli línanna. Ég hef
verið á fyrirlestri hjá sérkennara frá
Bandarikjunum sem segir eftir 25
ára reynslu í þessum geira: „Þið eig-
ið ekkert að vera að kenna þessum
bömum hefðbundna námskrá. Þið
eigið að kenna þeim að taka á kon-
fliktum, taka á vandamálum - og
leysa þau.“
Ég veit ekki hvort ég og aðrir for-
eldrar emm til í að skrifa undir
þetta hér á íslandi en við þurfum að
átta okkur á því hvað „sér“ þýðir í
sérkennslu.
Nauðsynlegt að fagfólk
só vakandi
Við emm alltaf að tala um fagfólk
en það vill oft gleymast að foreldrar
em lykilpersónur í lífi bamanna
Böm að leik við Lækjarskóla í Hafnarfirði.
sinna. Þess vegna emm við með
þetta félag sem veitir viðtæka
fræðslu fyrir foreldra bama með
þroska- og hegðunarfrávik. Skólarn-
ir hafa ekki verið duglegir við að
leita til foreldra fram til þessa. Það
er að vísu að lagast smám saman en
ég er viss um að kennarar nýta sér
ekki sérþekkingu foreldra sem
skyldi.
Ef þú ert með spastískt bam, þá
fer vinna með bamið inn á ákveðnar
brautir. Þú veist hvert þú átt að
leita. Það gerist hins vegar ekki með
þessi böm. Það er tekið á mismun-
andi hátt á málum þeirra, allt eftir
því hvað yfirmenn í skólunum vita -
eða vilja vita. Eitt dæmi um slíkt er
strákur sem var rekinn úr skóla eftir
viku í sex ára bekk. Það eitt að slíkt
skyldi geta gerst, segir okkur að
víða sé pottiu- brotinn."
Þú segir að foreldrar séu lykilper-
sónur í lífi bamanna sinna og skól-
inn eigi að leita til þeirra í meira
mæli. En er nú ekki til í dæminu að
foreldrar afneiti vandamálinu og séu
alls ófærir um að veita aðstoð?
„Það er auðvitað ekkert hægt að
alhæfa um að foreldrar viti eða vilji
vita allt um börnin sín. Síðan megum
við ekki gleyma því að þessi þroska-
og hegðunarfrávik geta verið arf-
geng og sumir foreldrar eiga afar
slæmar miningai’ úr skóla; minning-
ar um að vera alltaf upp á kant við
skólann til dæmis - en það undir-
strikar nauðsyn þess að fagfólkið sé
vakandi og geti verið til ráðgjafar."
Spurning um einstaklingsbund-
ið framtak hvers kennara
Matthías segir að reynslan sýni að
oft sé mjög vel unnið með þessi böm
á leikskólum. Þar sé að visu ekki far-
ið að gera eins miklar formlegar
kröfur til bamsins. Það séu líka
mörg dæmi þess að það gangi vel
með fráviksnemendur hjá vissum
kennumm en þegar þeir þurfi að
skipta um kennara geti bmgðið til
beggja vona. „Enn sem komið er, er
þetta spurning einstaklingsbundið
framtak hvers kennara, eða skóla-
stjóra," segir hann.
„Skólastjóri sem á svona barn,
getur lagt ofuráherslu á að hjálpa
þeim í sínum skóla, á meðan aðrir
Matthías Kristiansen,
formaður Foreldrafé-
lags misþroska barna,
lætur senn af því starfí.
Súsanna Svavarsdóttir
ræddi við hann um þann
vanda sem börn með
þroska- og hegðunar-
frávik eiga helst við að
etja og vanhæfni
skólanna til að taka
á þeim vanda.
UMRÆÐUR um þroska-
og hegðunarvanda barna
og unglinga hafa aukist
jafnt og þétt á seinustu
missemm og stöðugt fjölgar þeim
foreldram sem krefjast úrræða sín-
um börnum til handa. Reynt hefur
verið að einfalda vandann og þjappa
honum saman inn í heildarskilgrein-
ingar á borð við misþroska, athyglis-
brest og ofvirkni, en reyndin hefur
sýnt að þroska- og hegðunarvandi er
persónulegur og sjaldgæft að tvö al-
veg eins tilfelli finnist
Um árabil hefur Foreldrafélag
misþroska barna unnið ötullega við
að afla upplýsinga og miðla þeim til
foreldra og kennara þeirra barna
sem af einhverjum ástæðum falla
ekki inn í skólasamfélagið, auk þess
sem félagið hefur verið í nánu sam-
starfi við fagfólk í heilbrigðisgeiran-
um og með stuðningi þess reynt að
knýja fram bætur fyrir þessi böm
og fjölskyldur þeirra.
Matthías Kristiansen hefur um
árabil verið formaður félagsins og
þegar hann er spurður hvernig
gangi að koma upplýsingum inn í
skólana, segir hann það upp og ofan
og bætir við: „í fyrsta lagi er ekki
kennt nógu mikið um þroska- og
hegðunarfrávik í Kennaraháskólan-
um. Við eram að sjá mjög klára
kennara útskrifast þaðan en þegar
þeir fara að kenna, viðurkenna þeir
að vita ekki nóg um þessi málefni.
Þar að auki vantar þau inni í sí-
menntun kennara.“
Ekki sömu hreyfimöguleikar
og áður var
Nú hefur umræðan um þroska- og
hegðunarvanda aukist til muna á
seinustu misseram og í grannskól-
um virðist ríkja upplausnarástand í
mörgum bekkjum.
Þýðir það að nemendum sem eiga
við þennan vanda að stríða hafi
fjölgað og hver era helstu einkenni
þeirra?
„Einkennin koma meðal annars
fram í því að þessi böm stríða og er
strítt og verða stöðugt meira áber-
andi. Þau einangrast líka oft félags-
lega. Því er stundum haldið fram að
þetta sé eitthvað sem nútíminn hafi
fundið upp og þessum börnum sé
stöðugt að fjölga. En það er ekki síð-
ur samfélagið sjálft sem veldur.
Sjónáreiti og hljóðáreiti verður stöð-
ugt meira, hraðinn er að aukast, um-
hverfið er skipulagðara og kannski
einhæfara og gefur bömum ekki
færi á sömu hreyfimöguleikum og
áður var. I dag kunna böm til dæmis
ekki að ganga í þúfulandslagi. Það
er ekkert í umhverfinu til að auka
fæmi þessara bama, heldur þvert á
móti, aukin kyrrseta hamlar þeim.
Það er svo merkilegt að úti á landi
þar sem umhverfið er mjög ákjósan-
legt, vantar fagþekkingu fyrir þessi
böra og þess vegna er fólk þar að
reyna að flytja inn í biðraðimar í
Reykjavík til að fá einhveijar úr-
lausnir fyrir bömin sín. En það era
stundum mikil mistök, þótt ekki sé
hægt að alhæfa um það.
V andinn felst í að lesa