Morgunblaðið - 17.12.2000, Side 32

32 SUNNUDAGUR17. DESEMBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
LANDSPITALINN
OG MÁLFRELSID
að hefur komið í ljós í þeim sam-
tölum sem Morgunblaðið hefur
átt síðustu daga við ýmsa af for-
svarsmönnum Landspítala - háskóla-
sjúkrahúss og lækna að því fer fjarri að
samstaða sé innan spítalans um þau við-
horf sem liggja að baki því að fyrirhuguð
ráðning Steins Jónssonar læknis sem
sviðsstjóra kennslu og fræða var aftur-
kölluð.
Eins og fram kom í Morgunblaðinu sl.
miðvikudag sagði Magnús Pétursson,
forstjóri Landspítalans, um þátttöku
Steins Jónssonar í umræðum um einka-
rekstur í heilbrigðiskerfmu: „Hann er
fyrst og fremst að gagnrýna spítalann."
Sverrir Bergmann, formaður læknaráðs
Landspítala - háskólasjúkrahúss, er
ekki sammála þessu sjónarmiði forstjór-
ans. I samtali við Morgunblaðið sl.
fimmtudag segir hann m.a.: „Petta er
nýtt fyrir okkur og mér finnst út í bláinn
að væna Stein Jónsson um að sýna spít-
alanum ekki hollustu eða bera á hann
hagsmunaárekstur... Ég sé enga hags-
munaárekstra í þessu og þeir eru þá
búnir að vera fyrir hendi öll þessi ár,
sem ég hef starfað hér. Steinn er í raun-
inni að ræða um breytt fyrirkomulag á
þeirri miklu sérfræðiþjónustu, sem fram
fer utan sjúkrahúsa, og þar eigi sér stað
einhver samvinna og samtenging en það
er langt því frá að þetta sé komið á eitt-
hvert spítalastig." Sigurbjörn Sveins-
son, formaður Læknafélags íslands,
sagði um málið í samtali við Morgun-
blaðið sl. fimmtudag: „Það að hefta mál-
frelsi fólks hjá þessari stofnun fínnst
mér fráleitt og ávisun á eitthvað verra,
sem ég vil ekki nefna . . . Ég tel fulla
ástæðu til að líta þetta mál mjög alvar-
legum augum. Þetta er spurning um það,
hvort starfsmaður sjúkrahúss hefur
tjáningarfrelsi um þessa hluti.“ Thomas
Möller, varaformaður stjórnarnefndar
Landspítala - háskólasjúkrahúss, segir í
samtali við Morgunblaðið í gær að hann
sé ekki alls kostar sammála forstjóra
spítalans um að um hagsmunaárekstur
hafi verið að ræða. Jafnframt lýsir hann
þeirri skoðun, að það geti vart skaðað
Landspítalann þó að í undirbúningi sé að
sameina læknastöðvar. Morgunblaðið
birti í fyrradag athugasemd frá Magnúsi
Péturssyni, forstjóra Landspítalans, og
Gísla Éinarssyni, framkvæmdastjóra
kennslu og fræða. í upphafi athuga-
semdar þeirra segir: „Stjórnendur
Landspítala - háskólasjúkrahúss virða
málfrelsi, skoðanafrelsi og tjáningar-
frelsi. Ástæðulaust er að draga það í efa.
Mannréttindi voru því ekki brotin við
afturköllun á vali í stöðu sviðsstjóra á
skrifstofu kennslu og fræða á spítalan-
um. Fullyrðingar um annað eru rang-
færslur.“ Því miður eru þessar staðhæf-
ingar ekki réttar. Verkin tala skýru
máli. Forráðamenn Landspítala - há-
skólasjúkrahúss eru með gerðum sínum
að hefta skoðanafrelsi, tjáningarfrelsi
og málfrelsi starfsmanna spítalans. Þeir
eru að hafa af starfsmönnum sjálfsögð
mannréttindi.
Síðan segir í athugasemdum þeirra
tvímenninganna um fyrirhugaða ráðn-
ingu Steins Jónssonar: „Formlega hafði
ekki verið gengið frá því, þegar í ljós
kom að Steinn undirbýr nú stofnun nýs
spítala." Þessi röksemd Magnúsar Pét-
urssonar og Gísla Einarssonar er fráleit.
Steinn Jónsson hefur tekið þátt í um-
ræðum um einkarekstur í heilbrigðis-
kerfinu eins og fjölmargir aðrir. Þetta
eru umræður um hugmyndir um að
safna læknastöðvum á höfuðborgar-
svæðinu undir eitt þak. Það hefur verið
gert áður fyrir nokkrum áratugum, þeg-
ar Domus Medica var byggt. I þessum
umræðum hafa verið settar fram hug-
myndir um að koma nokkrum sjúkra-
rúmum fyrir í slíkri miðstöð. Raunar má
segja að sumar nýlegar læknastofur séu
svo vel útbúnar að þar sé að finna vísi að
einkaspítala. Þar vinna sérfræðingar
þótt þeir gegni störfum á sjúkrahúsum.
Kjarni málsins er þó sá, að þetta eru
hugmyndir og umræður. Ætla menn að
halda því fram í alvöru að starfsmenn
Landspítala - háskólasjúkrahúss geti
ekki tekið þátt í umræðum um hug-
myndir nema eiga yfir höfði sér brott-
rekstur? Ef svo er fer bezt á því að for-
ráðamenn Landspítala setji ákvæði þess
efnis inn í ráðningarsamninga starfs-
manna, þannig að þeir viti að hverju þeir
ganga. En þá mundi líka væntanlega
reyna á það hvaða heimild þeir hefðu til
þess að setja slík ákvæði í ráðningar-
samninga. Áuðvitað stendur ekki steinn
yfir steini í málflutningi Magnúsar Pét-
urssonar og Gísla Einarssonar. Yfír-
stjórn spítalans getur ekki látið sem
þetta mál varði hana engu. Það á bæði
við um stjórnarnefnd spítalans í heild og
hæstvirtan heilbrigðisráðherra.
Hér er um að ræða freklega aðför að
þeim mannréttindum sem mestu skipta í
okkar samfélagi.
NÚ ÁS er mikið talað um
frumkvöðla og er þá fýrst
og fremst átt við einstak-
linga, sem hafa beitt sér
fyrir nýjungum í atvinnu-
lífi. Umtal um frumkvöðla
er orðið svo mikið, að við-
skiptaháskólar kenna
fólki hvemig það eigi að gerast frumkvöðlar, það
eru sett upp frumkvöðlasetur til þess að ýta und-
fr að ungt fólk gerist frumkvöðlar. Sumir láta
ekki nægja að aðrir ákveði hverjir skuli kallast
frumkvöðlar eða að menn ávinni sér þann titil
með verkum sínum heldur lýsa því yffr, að þeir
líti á sjálfa sig sem frumkvöðla.
Allt er þetta í sjálfu sér jákvætt og mikilvægt
að hvetja til þeirrar framtakssemi, sem einkenn-
ir frumkvöðla. Hins vegar er hollt að hafa í huga,
að frumkvöðlar hafa áður verið til bæði á íslandi
og annars staðar, þótt þeirra samtíma hafi ekki
dottið í hug að gefa þeim þetta nafn. Það er svo
önnur saga, hvort yfirleitt sé hægt að kenna fólki
að gerast frumkvöðlar. Kannski er það bara eitt-
hvað sem er í genunum.
Matthías Johannessen, skáld og ritstjóri
Morgunblaðsins, gaf þessum einstaklingum að
vísu annað nafn fyrir nokkrum áratugum, þegar
hann nefndi þá athafnaskáld. En það eru áreið-
anlega ekki margir, sem standa undir því nafni.
Þeir einstaklingar, sem komu fram á sjónar-
sviðið í atvinnulífinu á Islandi fyrir, um og eftir
aldamótin voru allir dæmigerðir frumkvöðlar.
Menn á borð við Thor Jensen, Pétur Thorsteins-
son, Einar Þorgilsson og síðar Einar Guðfinns-
son, Tryggva Ofeigsson, Ingvar Vilhjálmsson,
svo að einungis nokkrir séu nefndir, voru allir
frumkvöðlar. Það væri skemmtilegt ef hugmynd-
ir um svonefnd frumkvöðlasetur yrðu að veru-
leika, að þau tengdu umræður um frumkvöðla
nútímans á einhvem hátt við frumkvöðla fyrri
tíðar. Þeir voru að vlsu nánast ómenntaðir. Þeir
höfðu ekki aðgang að fjármálafyrirtækjum, sem
settu upp fjármálalegar lausnir á þeim viðfangs-
efnum, sem þeir fengust við. Þeir höfðu ekkert
nema tvær hendur tómar en það dugði til.
í bókaflóði þessa síðasta desembermánaðar á
20. öldinni má finna bækur þar sem fjallað er um
frumkvöðla fyrri tíma og nútímans.
Þar er m.a. að finna umfjöllun um einn af þeim
athafnamönnum sem hafa lítið látið fara fjTÍr sér
en höfðu grundvallaráhrif á uppbyggingu og þró-
un íslenzks atvinnulífs um miðbik aldarinnar. Sá
maður er Bergur G. Gíslason sem nú er á
tíðræðisaldri en var einn af þeim frumkvöðlum
sem byggðu upp flug og flugsamgöngur á ís-
landi.
í BÓK Jónínu Micha-
Fluffbrautí elsdóttur, Dagur við
Vatn«5tnwinni ský’ sem nýlega er
vamsrayrmm komin út> er fjallað
um fólk í íslenzkri flugsögu og þar er að finna
yfirgripsmestu frásögn sem bfrzt hefur á prenti
um feril Bergs G. Gíslasonar. í ljósi þeirra um-
ræðna, sem nú fara fram um Reykjavíkurflugvöll
og framtíð hans, er fróðlegt að lesa frásögn
manns sem tók þátt í að byggja Reykjavíkurflug-
völl og var þátttakandi í því í þeim bókstaflega
skilningi að vera einn þeirra sem ruddi grjóti í
burtu með eigin höndum til þess að hægt væri að
byggja flugvöll.
I þeim kafla bókar Jónínu, þar sem fjallað er
um Berg G. Gíslason segir m.a.:
„Reykjavíkurflugvöllur, sem menn eru ekki á
einu máli um hvort eigi að leggja niður þar sem
hann er eða ekki, á sér langa sögu, sem ekki er
ástæða til að rekja í löngu máli, en ekki fer á milli
mála, að þetta svæði í Vatnsmýrinni gegndi stóru
hlutverki í því að gera okkur hlutgeng í alþjóð-
legu samstarfi. Sjálfur var ég þeirrar skoðunar,
að uppbygging Reykjavíkur hefði öðru fremur
ráðist af höfninni og góður flugvöllur myndi
gegna skyldu hlutverki, tryggja atvinnu og
styrkja byggðakjarnann í Reykjavík.
Löngu áður en ég kom að flugmálum hér á
landi voru menn byijaðir að sjá fýrir sér flugvöll í
mýrinni og famir að lenda þar. Vatnsmýrin
samanstóð af þremur spildum, sem lágu frá suðri
til norðurs. Á þessum tíma réðu bræðm-nir
Sturla og Friðrik Jónsson yfir þeim hluta mýr-
arinnar, sem til greina kom að nota. Fór ég á
fund Sturlu og fékk munnlegt leyfi til þess að við
mættum athafna okkur eftir þörfum á landi
þeirra. Árið 1937 fékkst fjármagn til að kaupa
timbur, svo hægt væri að byggja tvær þokkalega
breiðar brýr, sem tengdu saman þessar þrjár
spildur og við það myndaðist austur-vestur
braut. Þetta var mikil lyftistöng og gerði okkur
fært að halda uppi flugi í smáum stíl til og frá
Reykjavík. En þótt staðurinn væri ákjósanlegur
var mýrin oftast blaut og þung til umferðar og
Forystugreinar Morgunblaðsins
16. desember 1990: „Að und-
anförnu hefur forvitnileg
deila staðið í sölum Alþingis.
Hún hófst með því, að Hall-
dór Blöndal, alþingismaður,
óskaði eftir að fá lista með
tillögum sjávarútvegsráðu-
neytis um úthlutun trillu-
kvóta. Því var neitað. Þá
leitaði þingmaðurinn tii for-
seta Sameinaðs þings, sem
taldi sig ekki hafa váld til að
gefa framkvæmdavaldinu
fyrirmæli um upplýsingagjöf
af þessu tagi. Þingmaðurinn
gafst ekki upp, enda tóku
fleiri þingmenn undir kröfu
hans, og beindi þessari sömu
ósk til forseta Efri deildar,
fyrst munniega en síðan
skriflega ásamt fjórum öðr-
um þingmönnum. Forseti
Efri deildar kvaðst mundu
hafa samband við sjávar-
útvegsráðherra vegna þessa
máls og gerði það og má bú-
ast við, að upplýst verði í
þinginu á morgun hver svör
ráðherrans eru.“
17. desember 1985: „Stöð-
ugar fréttir berast af vand-
ræðum Svía vegna yfirgangs
Sovétmanna. Þessi vandræði
eru af margvíslegum toga.
Það er til dæmis ljóst, að
Sovétmenn hafa fært sér
hlutleysisstefnu Svía í nyt.
Af sovéskri hálfu var því lýst
yfir á sínum tíma, að það
samrýmdist tæplega hlut-
leysisstefnu Svía að halda
uppi árásum á Sovétmenn
fyrir að hafa sýnt yfirgang
með kafbátum við strönd
Svíþjóðar. Svo virðist sem
þessar pólitísku ögranir
Sovétmanna hafi haft áhrif á
Olof Palme, forsætisráð-
herra, og ríkisstjórn hans.
Palme hefur viljað gera sem
minnstúr ferðum sovézku
kafbátanna og leitast hefur
verið við að þagga niður í
þeim Svíum, hermönnum,
embættismönnum og stjórn-
málamönnum, sem vilja
halda málinu á loft.
útilokað að þurrka hana eins og á stóð. Þegar við
hjá Flugmálafélaginu fengum Klemm-vélina
þýzku var brugðið á það ráð að fljúga vélinni
tómri á stórt tún í Korpúlfsstaðalandi og þaðan
síðan með fullfermi. Við fengum afnot af litlu
flugskýli, sem hafði verið gert fyrir Bluebird-
vélina í Vatnsmýrinni og þurfti að losa vængina
af flugvélinni hverju sinni til að hún kæmist þar
inn. Skaust ég oft út á völl, þegar Öm (O. John-
son, síðar forstjóri Flugfélags íslands og Flug-
leiða) var að fara í flug til að festa með honum
vængina á Klemmann. Helztu áfangastaðir voru
Höfn í Homafirði og Melgerðismelar en sjóvélin
fór yfirleitt til Akureyrar. Þegar við Agnar
(Koefod Hansen, síðar flugmálastjóri) flugum
um landið varð mér ljóst, að vonlaust væri að
lenda á fjörðunum fyrir austan og eina vitið að
hafa flugvöllinn á Egilsstöðum. Eftir að ég settist
í flugráð beitti ég mér fyrir því að flugvöllur yrði
lagður þar og réði nokkru um þá framkvæmd
alla. Sama má segja um flugvöllinn á Akureyri,
sem ég hafði forgöngu um í flugráði. Ég réði
staðsetningu á þeim flugvelli og var meira og
minna fyrir norðan meðan verið var að byggja
hann.
Þegar verið var að gera fyrstu flugbrautina í
Vatnsmýrinni vildum við náttúrlega komast upp
úr mýrinni og á melana í Reykjavík og höfðum
augastað á landinu suður með Öskjuhlíð en bæj-
aryfirvöld höfðu ákveðið, að íþróttahreyfingin
fengi þar aðstöðu og tengdist það sjóböðum í
Nauthólsvík. En við komumst samt sunnar því að
við fengum vilyrði til að gera tilraunabraut á
stórgrýttum melum, þar sem gamli flugturninn
var. Við vorum bæði fjárvana og verkfæralausir
til slíkra framkvæmda en áhugann vantaði ekki.
Allir mættu í sjálfboðavinnu og létu félagar í
Svifflugfélaginu ekki sitt eftir liggja. Byrjað var
á að handtína upp allt grjót. Erling Smith útveg-
aði gamla vörubifreið, sem fyrirtæki föður hans
átti, stór járnplata var fest aftan í hana með keðj-
um og stærri steinunum velt upp á hana en minni
steinunum hent upp á pallinn. Hins vegar reynd-
ust vera þarna jarðfastar klappir og engin von til
að fjarlægja þær nema með sprengiefni. Reynt
var að handbora en það bar engan árangur. Þá
vorum við svo heppnir að komast yfir borvél, lík-
lega þá einu á landinu á þeim tíma eftir því, sem
Valgeir Bjömsson sagði mér löngu síðar en hann
var bæjarverkfræðingur og hafnarstjóri. Þegar
komið var að því að sprengja útnefndi Agnar,
sem þá var orðinn lögreglustjóri, okkur Gunnar
Jónasson til að annast sprengingarnar. Miðað við
þau tæki og tól, sem til eru í dag, þætti skrýtið að
sjá menn kveikja í þrettán hleðslum og hlaupa
síðan á harða spretti undir lúxusbifreiðina
skammt frá en þetta dugði og innan tíðar var bú-
ið að ryðja þama sæmilega braut til suðurs og
ekki beðið boðanna með að nota hana. Reglu-
gerðarpostular nútímans hefðu sjálfsagt ekki
leyft það.“
Bergur G. Gíslason kom við sögu fleiri flug-
valla en í Reykjavík, á Akureyri og Egilsstöðum.
Hann fór með félögum sínum um landið og lentu
þeir á 18 stöðum til viðbótar við Akureyri. Hann
segir: „Þessi lauslega athugun leiddi í ljós að víða
um landið vora sæmilegir flugvellir frá náttúr-
unnar hendi og aðrir, sem gætu orðið nothæfir
með lítils háttar endurbótum. Þess utan var
fjöldi landssvæða þar sem mátti nauðlenda án
áhættu og virtist okkur í því fólgið öryggi um-
fram það, sem sjóflug bauð upp á. Ég var með
litla bók með mér og skrifaði athugasemdir um
hvem stað sem lent var á og á ég hana ennþá.
Þann 1. október haustið eftir lentum við Agnar á
túni í Vestmannaeyjum og var það í fyrsta skipti,
sem flugvél tókst að lenda þar. Fólk flykktist út á
túnið og þetta var ógleymanlegur dagur. Manni
fannst einhvem veginn öðravísi að ijúfa einangr-
un eyjar heldur en fjarða og dala, jafnvel eyjar,
sem var nálægt landinu sjálfu og með ágætar
samgöngur á sjó. Líkast til er þessi kennd sprott-
in úr því hvað Island var lengi einangrað."
Þótt framkvöðlastarf Bergs G. Gíslasonar hafi
beinzt að uppbyggingu ílugs á árunum áður en
ísland hlaut fullt sjálfstæði og síðan með aðild að
stjómum Flugfélags íslands, Flugleiða og
Cargolux, hefur hann komið víða við sögu í at-
vinnulífi. Hann kom m.a. að málefnum Morgun-
blaðsins snemma á stríðsáranum og tók síðan
sæti í stjórn útgáfufélags þess og átti þar sæti
þar til fyrir nokkrum misserum. I áratugi hefur
hann heimsótt ritstjóra Morgunblaðsins reglu-
lega og sýnt lifandi áhuga á málefnum blaðsins
enda vel heima í útgáfu dagblaða og þá ekki sízt í
Bretlandi þar sem bjó á sínum yngri árum.
Það er ánægjulegt að sjá svo vandaða umfjöll-
un um feril þessa hljóðláta en merka athafna-
manns sem þar að auki hefur meiri og betri yf-
irsýn yfir tækniþróun þessarar aldar en flestir
aðrir.