Alþýðublaðið - 26.04.1960, Side 4

■ FYRIR mörgum öldum
eignuðumst við Islendingar
bókmenntir, sem eru einstak-
•ar að dramatískum þrótti og
smeitlun. Þetta voru epískar
"foókmenntir. Eiginlega leik-
ræn verk, sviðsverk, höfum
við hins vegar ekki eignast
mörg, fyrr eða síðar. Hverju
sinni, sem menn vildu endur-
reisn tungu okkar og bók-
-mennta var litið um öxl til
íornbókmennta okkar og þang'
að sóttur mergur. Og þrótt og
reisn hafa nýrri bókmenntir
okkar til fornbókmenntanna
•sótt, en ekki leikrænt eðli og
form. Þetta er merkilegt mál
og margþætt, sem þarfnast
langrar útlistunar, en hér
verður að duga að minna á, að
leikbókmenntirnar og leik-
sviðið verða að halda saman.
Tvö fremstu leikskáld okk-
ar leituðu sér fráma erlendis
og rituðu öðrum þræði á er-
lenda tungu. Við getum tekið
foæversklega til orða o<? sagt
að nöfn þeirra séu ekki á
hvers manns vörum erlendis í
clag. Líflína verka þeirra ligg-
ur héðan f frá um hið íslenzka
leiksvið. Hinu íslenzka leik-
sviði er líka lífsnauðsvn að
eiga þá að heimamönnum, þá
og örfáa aðra, sem lýst hafa
af skanandi þrótti íslenzku
"þjóðlífi, íslenzku fólki, ís-
lenzkum anda. Aðrir gera það
okki betur. Sjálfstæð íslenzk
leiklist g^tur ekki nærzt á út-
lendu blnði einu saman. þá
glatar hún sjálfstæði sínu,
hæ+tir að vera íslenzk.
'Verk Jóhanns Sigurjónsson-
ar hafa nú átt sín aðalheim-
kvrmi hér á íslandi í hálfa
öld. Guðmundur Kamban hef-
ur átt lenori leið heim. Að
sumu levti er hann útlaoi
enn: mörg verka hans hafa
aldreí komið hér á svið, eða
ern bau orðin úrelt?
Þeoar L°ikfélag Revkiavík-
v~ svndi Marmara Kambans
1950 ^ar bað stnrvirki og sig-
rr: leikrit.ið hafði til bessa al-
■m°nnt verið tal'ð óleikandi.
TFinq voijqr burftu vinsældir
Skálbolts hér ekki að koma á
óvart. bó að leikritinu hefði
verið tekið fálega í Kaup-
TYiannahnfn áratucf áður: Svo
foucrstæð hefur fslendingum
alltaf ^nrið ástarsapa heirra
■paCTntieiðnr Brvnióifsdóttur
ocr Ðaðq Halldór.sconar. beirra
tveppia. er „alein ætla að
vaka“. Ffnið er stórbrntið oc?
"huPnæmt.. Leikntahöfundi
með stnrhnp Kambans læ+ur
vel að lý.sa átökum sterks
víliia beirra meistara Bvvn-
jólfs r>a iúmfrú Raenheið-
ar, íslendingi með stórhug
Sveinn
Einarsson
skrifar um
leiklisf
l
MWHUMMMWUtMMUMMM*
EFRI MYNDIN:
Regína Þórðardóttir sem
Helga í Bræðratungu,
Guðbjörg Þorbjarnardótt-
ir sem biskupsfrúin og
Kristbjörg Kjeld sem
Ragnheiður Brynjólfs-
dóttir.
☆
IÍ.EÐRI MYNDIN:
Helgi Skúlason sem séra
Sigurður Torfason og Æv-
ar Kvaran sem Oddur
Eyjólfsson.
/WWttMMWMWMMMMMWW

Frá afmæHssyningu Þjóðleikhússins
Kambans er að skapi að lýsa
þeim atburðum og því fólki,
sem setur svip sinn á líf þjóð-
arinnar á öld Kópavogseiða
og galdrabrenna, skáld með
stórhug Kambans er í mun að
varpa Ijóma á ást Ragnheiðar
Brynjólfsdóttur; skýring hans
á gátunni um meinsærið er
skáldleg óg fullgild, en senni-
lega skapfellilegri nútíma-
mönnum en 17. aldar mönn-
um, eins og bent hefur verið
á. Ást Ragnheiðar Kambans
er samvizka hennar og. vilji
hennar og rekist hún á vilja
og hugsun aldarinnar, hlýtur
hún að gera uppreisn og
fylgja þeim þræði, sem líf
hennar er ofið úr. Kamban
boðar evangelium hennar með
miklum fögnuði, höfðingsskap
ur, lærdómur, stjórnsemi og
rismikill persónuleiki hans
herradóms fangar ekki eins
hug hans, þó að lýsing hans á
biskuni sé allrar athvsli verð.
Kamban hefur fjallað um
efni sitt á tveimur vígstöðv-
um: í langri skáldsögu og í
leikri+i, en í leikritinu segir
frá.sQrnu atburðum v>cf í tveim
fvrstu hlutum skáldsögunnar,
Jómfná Raonheiður og Mala
domestica. í þeim hefur skáld-
inu tekizt bezt. Þó að bessi
vetk. leikritið og skáldsagan,
sén ólík að .gerð. eins og skáld
ið hefur sjálft tekið fram. eru
þau greinar á sama meiði, og
til skilnings á leikritinu og
túlkunar verður margt sótt í
skáldsöguna, því að þar er
mannlífsmvndin fvllri og auð-
ugri, rómantískt flug höfund-
ar og sálfræðileg skerpa nýt-
ur sín bar betur.
Þjóðleikhúsið hefur nú val-
ið leikritið „í Skálholti“ í
þýðingu Vilhjálms Þ. Gísla-
sonar til sýningar á 10 ára af-
mæli sínu og fer vel á því. Það
hefur fengið verkefnið í hend-
ur einum efnilegasta yngri
leikstjóra okkar, Baldvin Hall
dórssyni: í fyrsta sinn að hann
fæst við íslenzkt leikrit. Sýn-
ingarinnar var beðíð með
mikilli eftirvæntingu; ís-
lenzku leikritin eru þrátt fyr-
ir allt prófsteinn.
Sýningin er athyglisverð
og listrænt unnin, stílgerð og
einföld í sniðum, en þunglama
leg. Hún á ekkert skylt við
rómantískt flug, og hún er
undarlega fábreytt þjóðlífs-
mynd, hin íslenzku einkenni
verksins hafa ekki örvað leik-
stjórann, hér er enginn ilmur
af töðunni j Skálholtsstað, og
enginn heyrist ganga léttum
skrefum á sauðskinnsskóm
upp að Þorlákssæti. Því ber
ekki að neita, að í litríkum
sýningum felst hætta: að
dramað sjálft verði útundan.
Baldvin vill ekki eiga neitt á
hættu, hó að það verði á kostn
að fjölbreyttari myndar og ís-
lenzkari svips: það er dram-
að sjálft, úrúrdúralaust eða
nakið, sem hann leitast við
að gefa líf.
Þá vaknar fyrst spurningin,
hvort burðarásar átakanna
séu nógu sterkir til þess að úr
verði fullgild túlkun. Saga
Ragnheiðar Brynjólfsdóttur
,26. apríl 1959 — Alþýðublaðið
er í sjálfu sér harmleikur, eh
leikritið um sögu hennar er
ekki fullgildur harmleikur. I
því eru víða ris, en það fjarar
út eins og líf hennar. Fram-
an af leik meðan átökiri
standa milli ástar Ragnheiðar
og vilja föður hennar, viljai
aldarinnar, hins opinbera sið-
ferðis, Ijær leikstjórinn
biskupi lið, með þungbúnum
lit og tóni sýningarinnar, leik-
tjöld Magnúsar PálSsonar,
sem eru stílgerð, sparleg en
vönduð á sinn hátt, ljósbeit-
ing og alvöruþrungin en fal-
leg tónlist Jóns Þórarinsson-
ar, allt hjálpast þar að. En þá
þarf ást þeirra Ragnheiðar og
Daða að vera fegur lýst og
með meiri fögnuði en hér er
gert, svo að ekki hallist á.
Þau tvö verða alein að vaka.
Nú er ástarsögunni að vísu
gerð stórum eftirminnilegri
skil í sögunni en í leikritinu,
en leikstjóri og leikendur eiga
hér líka sína sök. í annan stað
hefur leikstjórinn valið svo
atriði í síðasta hluta, að þar
kemur eiginlega nýtt stef inn:
þrá Ragnheiðar eftir barni
sínu, en manni virðist vera
ætlað að skoða sem svo, að að-
skilnaður hennar við barnið
dragi hana til dauða. Þarna
verður úr dramatískur tví-
skinnungur, skilið er við
Brynjólf biskup án þess at-
burðir leiksins bugi hann, að
séð verður, en aðskilnaður
Daða, hins veiklundaða
manns, frá henni er hins veg-
ar undirstrikaður í leikslok,
með því að láta hann standa
utan kirkiu og hlýða á sálm
við útför hennar. Eru það ekki
vafasamar leiklausnir, melo-
drama, fremur en harmleik-
ur?
Þó að ýmislegt megi finna
sð unnbyggingu verksins frá
fræðilegu sjónarmiði, er þar
líka margt, sem dást má að.
Má þar til nefna atriði eins
oa samtöl síra Sigurðar dóm-
kirkiuprests fyrst við Ingi-
björeu skólaþernu og síðan
við Odd skólameistara Eyjólfs
son, eða benda á andstæður,
sem auka listrænt gildi verks-
ins, eins og bá sem er milli
ástar síra Sieurðar og Ingi-
biarear oe ástar Raenheiðar
oa Daða hins vegar. Flest slík
atriði koma skýrt fram í sýn-
ingunni. eu á stöku stað eru
hin sálfræðilegu hvörf varla
nógu skvr. Annars er uppsetn-
ingin rökleg svo langt sem
hún nær, os fátt gitt, sem bet-
ur hafi mátt fara innan síns
ramma. Þó verður ekki komist
hiá þv' að minnast á eitt at-
riði: Kirkjan er of lítil og
hröng, hið vtra gegnir þat’
dramatísku hlutverki, og x
öðru lagi: hvers vegna í ósköp
unum er jómfrúin látin
sverja eið sinn framan í stat-
istana í baksýn. eru áhorfend-
ur ekki réttu aðilarnir til að
kvnnast bví, hvort Ragnheiði
finnst hún stsnda barna nak-
in frammi fvrir alþjóð?
Hlutverkaskipun er ekkl
bafin vfir gagnrýni. Krist-
biörg Kield leikur jómfrú
Ragnheiði en ekki Helga
Franrhald á 14. síðu.