Heimskringla - 03.10.1928, Blaðsíða 1

September 1886==September 1928
FATALITUN OO HRKINSUN
Klllce Are. and Slaacoe Str.
Slml 37344 — lT*r lianr
Hattar hrrlaaaílr of rndurnýJaKlr.
Brtrl hrelaaaa Jafaödýr.
TOr finnunit vlfiaklftl vlO utaukirjarneaR
mrfi nalkllll nákvarmnl or
AVK., aad SIMCOR STR.
Wlnniprf —*— **■■■
Dept.
H
XLIII. ÁRGA "■'TTR
WINNIPEG, MAN., MIÐVIKUDAGINN 3. OKT. 1928.
NÚMER 1.
pétui'ssoii x
Kt — 01 1 ' ►
Frímann B. Anderson
STOFNANDI OG RITSTTORI BLAÐSINS HEIMSKRINGLU
Heimskringla 42. ára
HeimSkringla er nú fjörutíu og
tveggja ara göniul með þessum mán-
uði. Utgefendur hennar álitu aö
vert væri að minnast þess að nökkru.
Gg víst er það í annála færandi, að
bla.ð skuli hafa náð þeim aldri með
þessu fámenna þjóðarbroti (hvað þá
heldur þegar blöðin hafa lengst af
verið tvö) og eiga að öllu forfalla-
lausu allmörg starfsár enn fyrir
hendi, ekki sízt þegar til þess er
litið, að síðustu fimtán árin er ó-
hætt ítð segja, að mjög litið haíi
verið um útflutning frá Islandi til
Vesiturheims.
Það er því einkar vel viðeigandi
að rifja upp fyrir sér tildrögin aö
stofnun blaðsins, hverjir ritstjórar
þess hafa verið, og hvert hlutverk
því hefir verið og er *t'aS- Mun
•þó ekki verða gert úr því langt mál,
t. d. aðeins taldir ritstjórarnir, en
eigi revnt að lýsa því, hvað eftir þa
ligigur svona yfirleitt, því það var
gert all rækilega í jólablaði Heims-
kringlu 1917, er flutti ágrip af sögu
allra ritstjóranna, er að þeim tíma
höiöu við blaðið starfað, og myndir
af þeim öllum, að undanteknutn
Birni J. Walters. Mun eigi hafa
verið unnt aö ná í rnynd af honum.
Verða og að þessu sinni aðeins
fluttar myndir af tveim aðalstofn-
endum og fyrstu ritstjórum blaðsins
og hinum síðasta.
Þess er rétt að geta, að það laus-
lega yfirlit yfir sögu blaðsins fram
tii síðustu ritstjóraskifta, er að lang
mestu leyti dregið úr hinni fróðlegu
og ágætn ritgerð dr. Rögnvaldar
Péturssonar “Þjóðræknissamtök Is-
lendinga í Vesturheimi,’’ er birst hef-
ir í “Tímariti” Þjóðræknisfélagsins
á undanförnum árum, þott á því yrði,
því miður, hlé i bili, og svo úr fyr-
nefnd,, jólablaði Heimskringlu, er
J. Magnús Bjarnason, séra Friðrik J.
Bergmann, R. L. Baldvinson og Mag-
nús Pétursson prentari höfðu allir
lagt til, ásamt þáverandi ritstjóra,
q x. Johnson.
* * *
Sem vænta mátti af mönnum, er
,, jaín vel vitandi um verðmæti
yOIu J
kynstofns síns og menningar hans,
og sjá tná af því sniði, er íslenzku
innflytjendurnir skáru hinni fyrstu
nýlendu sitini hér í Manitoba, Nýja
Islandi., var ýnisuni þeirra þegar ljóst,
að stofnun íslenzks blaðs var eitt
helzta skilvrðið til þess, að það verð-
niæti og sú menning tvístraðist ekki
út í veður og vind og færi algerlega
forgöröum, án þess að marka hér
nokkurt spor, án þess að leggja
nokkurn sjálfstæðan og sérkennileg-
an skerf í samlagsbú hinnar ungu
þjóðar hér. Þessir rnenn skildu, að
blaðstofnun var nauðsynleg þessu fá-
menna þjóðarbroti, til þess að halda
því saman. svo að einstaklingar þess
mættu halda sjálfsvirðingu sinni, og
gefast tími til þess að greiða af-
komendum sínunt leiðina til nýrrar
menningar, i stað þess að drukkna
fáráðir, bjangarlausir og skilyrðis-
laust i ofureflis-hringiðu annarar
mennittgar ókunnugrar, og ekki sýni-
lega æðri né verðipætari í aðalatrið-
um.
Arið 1877. 10. sept., kom út fyrsta
tölublað fyrsta íslenzka blaðsins hér
vestra, í Lundi við Islendingafljót.
Hét það “Framfari,” og komu út
af því tveir árgangar, en þó eigi
fullir, ef vikublað skyldi talið. Rit-
stjóri þess var Halldór Briem, er
síðar varð kennari við Möðruvalla
og Akureyrarskóla.
Skömmu eftir að “Framfari” er
lagður niður, hefur annað íslenzkt
blað, “Leifur,” göngu sína í Winni-
peg. Stofnandi þess var Helgi
Jónsson, Austfirðin.gur að ætt, sá er
síðar istofrtsetti I'itigva 11 arnýlOnd11tia
í Saskatchetvtan. Kom “Leifur” út
i þrjú ár, 1883—1886, en varð þá að
hætta sökum efnaskorts.
Arið 1884 kernitr hingað til Winn-
ipegborgar ungur mentamaður, Frí-
mann B. Anderson. Hann hafði
stundað nám við háskólann í Toron-
to. Hann var maður fluggáfaður
og “með mikla löngun til að verða
löndum sínum að gagni og með
brennandi áhuga á því að ráðast i
eitthvað, er orðið gæti til almennra
framfara” (F. J. B., H,kr„ 20. des.
1917). Frimann gekk í þjónustu
Canadastjórnar, eftir að hafa lokið
prófi við Manitobaháskóla með
bezta vitnisburði. Þýddi hann og
samdi bækling um Norðvesturlandið
fyrir stjórnina, en það fé, er hann
vann fyrir á þann hátt, lagði hann i
prentáhöld. Gengu þeir í félag
með honum Einar Hjörleifsson, er
þá var fyrir skömmu kominn til
bæjarins, og Eggert Jóhannsson, Jó-
hannssonar frá Steinstöðum í Skaga-
firði, ágætur gáfttmaður, “lipur og
gætinn og miklum bókmentahæfileik-
um búinn,” (R. I’., bls. 127, Tímarit,
1919.). Hafði hann verið aðalmað-
urinn við ‘‘Leif’’ þá undanfarið, og
þegar getið sér ágætan orðstír fyrir
ritmennsku sina og drengskaparlund.
Þessir þrir menn hjálpuðust nú
að til þess að hleypa af stokkunum
tjyju blaði og völdu því nafnið
"Heimskringla.” Kom fyrsta tölu-
blað út 9. september 1886. En um
nafngift blaðsins keinst séra F. J.
Bergmann þannig að orði, (Hkr. 20.
des. 1917) :
“ Hann (Frímann B. Anderson)
lét sér hugkvæmast eitt hið snielln-
asta blaðanafn íslenzkt, sem til hef-
ir orðið með þ.ióð vorri. Hann
nefndi hið nýja blað sitt Hcims-
kringlu, eftir hinu ódauðlega ritverki
Snorra S.turlusonar. En um leið
jafngildir það eftir þýðingu sinni,
dagblaðsheitinu algenga í enskum
heimi: Globc, sem bæði er einfalt og
yfirgripsmikið.
I nafninu Hcimskringla er eitt-
hvað af metnaði hinnar nýiu bók
mentaaldar, sem Snorri fann að var
að renna upp með hinni unigu ís-
lenzku þjóð, er hann reit hið fagra
söguverk sitt.
Þegar svo Frímann B. Anderson
hugkvæmdist að gefa sínu nýja blað-
fyrirtæki þetta nafn, verður vart
einhvers af sama lofsverða metnað ■
inum. Það er eins og honum finn
ist, að þessir fáu Islendingar, sern
hingað eru komnir, sé ekki aðeins
hingað komnir til þess að ná í ör-
lítinn landblett, til að hefja eitthvert
búhokur á, í gömlum íslenzkum stíl,
heldur til þess að nema allan heirn-
inn, — í andlegttm skilningi vita-
skuld.”
A öftustu síðu fvrsta blaðsins er
birt stefnuskrá þess, eins og stofn-
endurnir höfðu hugsað sér hana:
“Blaðið verður einkum og sérstak-
lega fyrir Islendinga í Vesturheimi
011 þau mál, er þá varðar ntiklu,
munum vér og láta oss ntiklu máli
skifta, hvort sem það eru stjórnmál,
atvinnumál, eðta mcntamál.,{
“....En þar með er alls eigi sagt,
að vér viljuni ganga framhjá þeim
málum, sem landa vora á Islandi
varðar sérstaklega. Einkum vfljum
vér taka svo mikinn þátt sem oss er
mögulegt í stjórnmálum þeirra og
bókmentamálum. Yfir höfuð vild-
ttm vér stuðla að því af fremsta
ínegni að meiri andleg satnvinna
gæti komist á með löndum heima og
löndttm hér....” Þá er því og lofað,
að blaðið skuli flytja “skemtandi
kafla, einkum góðan skáldskap í
bttndnu og óbundnu máli, frumritað-
an og þýddan.” Ennfremur var
ætlunin upphaflega sú að blaðið
væt i óháð stjórnmálaflokkum. “Það!
hefir fullt frelsi til að taka í hvert
tuál á þann hátt, sem ritstjórinn á-
lítur réttast og sanngjarnast....’’ Enda
lýsir Frímann B. Arngrímsson svo
hvað fyrir sér hafi vakað í bréfi ti!
Hkr., er hún varð 30 ára, dagsettu
16. okt. 1916: “Það var aldrei mein-
ing mín að Heintskringla skyldi
verða flokksblað; ég vildi að hún
yrði fréttablað fyrir almenning, og
hlynnti að uppfræðslu Islendinga í
Vesturheimi og verndaði það, sem
er gott og trútt og fagurt í íslenzku
og norrænu þjóðerni, tnálið, söigttna
og skáldskapinn, dugnaðinn og hug-
rekkið, en ekki að hún kastaði steini
á kyn vort.”
Að 14. tölublaði útkomnu fer Ein-
ar Hjörleifsson frá blaðinu. Utgáf
an ljorgar sig ekki, og skömmu síð-
ar selur Frímann Eggert Jóhanns-
syni (o. fl.) sem þá er einn eítir af
þrímenningunum við ritstjórnina.
Frímann kentur aftur og er þá um
ár við blaðið, til 15. nóvember 1888.
Þá tekur Bg'gert við aftur unz Gest-
ur Pálsson kernur vestur 1890. Geng-
ur nú á ýmsu, en Jón úllafsson er
ritstj. frá 1892—’94, að hann fer heim
til Islands, og tekur Eggert Jóhanns-
son þá enti við til 1897. Alltaf er
efnahagur hlaðsins erfiður. En 18
98 kaupir Baldvin L. Baldvinsson
-a«sc::

Sigfús Halldórs írá Höfnum ♦
NUVBRANDI RITSTJORI
blaðið og stýrir því að öllu leyti
þangað .til 1913, að hann selur það.
Rétti hann það við fjárhagslega með
dæmafaum dugnaði og* vinnusemi,
þótt ekki verði lengra hér út í þá
sálma farið. Verður saga blaðsins
heldur ekki rakin itarlega að sinni,
en til yfirlits skula taldir allir rit-
stjorar blaðsins frá upphafi, og fram
til þessa dags. En þeir eru þessir:
Frímann B. Andcrson, sonur
Bjarna á Vöglum á Þelamörk, Arn-
grímssonar prests á Bægisá; 9. sept.
1886 — 7. apríl 1887. 22. des. 18
87 15 nóv. 1888. Nú búsettur á
Akureyri.
Bggert Jóhannsson, Jóhannssonar,
7. apríl 1887— 22. des. 1887. 15.
nóv. 1888 — 12 júlí 1890. 24. marz
1894 — mailoka 1897. Fæddur að
Vindheimum í Skagafjarðarsýslu 1
nóv. 1860. Nú búsettur í Vavtcouv-
er B. C.
Gestur Pálsson skáld, sonur Páls
Ingimundarsonar og Ragnheiðar
Gestsdóttur, fæddur að Miðhúsum
í Reykhólasveit; 12. júlí 1890 — 19.
ágúst 1891. Lézt í Winnipeg 19.
ágúst 1891.
Jón E. Eldon, sonur Erlendar alþm.
Gnttskálkssonar að Garði í Keldu-
hverfi og konu hans Sigriðar Finn-
bogadóttur frá Stóru Reykjum í
Þingeyjarsýslu; 19. ágúst 1891 — 2.
niarz 1892. Lézt 1911.
Jón Ölafsson skádd, sonur séra Ol-
afs Indriðasonar og seinni konu hans
ntarz 1850 á Kolfreyjustað t I'askrúðs
Þorbjargar Jónsdóttur; fæddur 20.
firði; 2. marz 1892 — 24. marz 18
94. Lézt í Reykjavík 12. júlt 1916
Einar Olafsson, sonur Ólafs Guð
mundssonar í Firði og konu hans
Katrínar Sveinsdóttur; fæddur 23.
| des. 1865, að Firði í Mjóafirði i
Suðurmúlasýslu; 14. okt. 1897 —
10 marz 1898. Lézt að Gimli 16.
ágúst 1907.
Björn F. lValters, sonur Jóseps
Sigvaldasonar og konu hans Guð-
nýjar Guölaugsdóttur, fæddur að
Gili í Svartárdal í Húnavatnssýslu
7. okt. 1869; 10 ntarz 1898 — 13.
okt. 1898. Lézt 7. apríl 1915.
Baidvin L. Baldwinson, fæddur á
Akureyri 26. okt. 1856, sonur Bald-
vins Jónssonar, skálds, og Helgu Eg-
ilsdóttur frá Bakkaseli í Oxnadal;
13. okt. 1898 — 24. april 1913. Bú-
settur í \Vinnineg.
Gunnlaugur t'r. Jótisson, fæddur
á Akureyri 18. jan. 1888, sonur Jóns
Jónssonar utanbúðarmanns og konu
hans Jóhönnu Gísladóttur; 24. apríl
1913 — 31. okt. 1913. 13. ágúst
1919 — aprfíl 1921. Nú ritstjóri
“Islendings á Akureyri.
Dr. Rögnvaldur PétursSon, fædd-
ur að Ríp t Hegranesi 14. ágúst
1877, sonur Péturs bónda Björns-
sonar á Ytribrekkum og Ríp (Jóns-
sonar málara) og konu hans Margrét
ar, dóttur Björns Olafssonar frá
Auðólfsslöðum í Langadal , í Húna-
vatnssýslu og konu hans Filipíu
Hannesdóttur, prests að Ríp í Hegra-
nesi. Okt. 1913 — nóv. 1914. Bú-
settur í W'nnipeg.
Scra Magnús J. Skaptason, fædd-
ur að Hnausum í Húnaþingi 4. febr.
1851, sonur Jóseps Skaptasonar hér-
aðslæknis og konu hans Onnu Mar-
grétu Bjarnadóttur, Olsens frá
Þingeyrum; nóv. 1914 — marz 19
17. Búsettur í Winnipeg.
Olafitr T. Jónsson, fæddur í ís-
lenzku byggðinni Norður Dakota 12.
marz 1882, sonur Jóns Jónssonar
Péturssonar frá Kolgröf í Skaga-
fjarðarsýslu, og konu hans, Sigur-
bjangar Benediktsdóttur; marz 1917
— 15. ágúst 1919. Búsettur i Minn-
eapolis, Minn.
(Frh. á 4. bls.)