Sunnanfari - 01.04.1898, Page 18

þess að njóta sumarsins og eftir ástæðum athuga
það, sem landið vildi sýna mér.
Hafði ég helzt í hyggju að veita eftirtekt vegs-
ummerkjum jökulsins mikla, er til forna huldi land
alt. En er hann tók að bráðna náði hafið langt
inn í land og var þá suðurlandsuudirlendið í sjó
alt eða mestalt. Þetta, að flói mikifl hafi skorist
inn f landið, þar sem nú er suðurlandsundirlendið,
hafa menn vitað alt ffá því Sveinn Pálsson lét þá
skoðun í ljósi, en hitt, hvað hátt og langt þessi
fjörður hafi náð inn í landið, eða hvar efstu, fornu
fjöruborðiri séu, er mönnum miklu ókunnara um.
I Olfusinu kring um Ingólfsfjall og nálægt hænum
Hjalla eru fornir malarkambar og strandlínur, er
sýna, að á þeim svæðum hefir um tíma verið tak-
markalína lands og sjávar, og hefir dr. Þorvaklur
Thoroddsen um það ritað. En það eru ekki efstu
sjávarmörk, sem maður sér í Ölfusinu, fjaran hefir
að eins verið þar um stund, er hlé varð á rénun
sævarins, eða réttara sagt, á því, að landið risi úr
sæ. En við undirlendið ofanvert hefir mönnuin
verið ókunnugt um forn sjávarmörk, strandlínur
eða malarkamba og þessháttar, og lék mér því ekki
sfzt hugur á að athuga, bvort efsta fjöruborð sæist
nokkursstaðar á vegi mínum, og yfir höfuð að tala
allar rnenjar þessa forna flóa.1
A landið kringum Reykjavík skal lítið minst,
þar eð ég hef hugsað mér að tala um það í annað
siun. Malaihjallarnir við Elliðaárnar eru alkunnir;
þeir urðu til, er árnar ristu niður úr hinuin forna
sjávarbotni, er landið reis úr sjó. I ofanfburðar-
gryfjum við veginn skamt frá ánum má fá ýmsar
upplýsingar þar að lútandi. Neðan til í gryfju-
veggnum eru lárétt lög at’ leir og sandi; þessi lög
mynduðust í botninum í vík einni, og í leirlögunum
lifðu margar sandmigur (mya truncata); þær grafa
sig í leirinn eða sandinn á sjávarbotni, en eru út-
búnar með lönguin trjónum eða pipum, sem þær
teygja upp að yfirborðinu, til þess að geta andað.
Oftastnær er ekkert eftir af dýrinu þarna í gryfju-
veggnum nema þessi trjóna, en stundum hefir líka
varðveitst yzta húðin utan afskelinni, en sjálfkalk-
skelin er uppleyst og öll á burt. Ofan á leirlög-
unum eru hallandi lög af möl og sandi. Landið hélt
1) I fyrra sumar fann ég efstu sjávarmörk á G-ræn-
landi, og hijföu menn ekki áður tekið eftir þeim þar.
Maður kemst fljótt að því, að þessháttar rannsóknir eru
erviðari hér á landi, jarðvegurinn er svo miklu meiri,
og „tönn tímans“ festir stórum betur á bergtegundun-
um hér en þar, svo að vegsummerki fornra viðburða í
sögu landsins eyðast og verða ógreinileg.
| áfram að rísa úr sjó, og þarna varð um tímafjara.
Sand- og malarlögin eru gegnumskorin fjörulög, þvi
þeim hallar yfir höfuð að tala út að sjóuum. Þetta
er ekki langt frá 100 fet-um yfir núverandi fjöru-
borð.
En ég læt hér staðar numið að róta í jörðinni
I að sinni og sný mér að himninum. Hann var eins
skemtilegur útlits það kvöld og íslenzkur sumar-
himinn ætti að vera oftar en er. Upphvolfið blíð-
| lega blátt, ineð silfurhvítum skýjaslæðum hér og
hvar; niðureftir lýsist loftið og verður einhvernveg-
inn kuldalega tært og grænbleikt, og í lofthafinu
synda langir brúnhvítir skýjatangar og eyjar. Yíð-
j ur fjallhringurinn með sfnum sterkbláu litum og
hvítu fannablettuin, Hólmsá, sem eins og stálblátt
band líður um hvanngrænar tungur, rauðgráar mel-
bringurnar og holtin, þar sem spóarnir tylla sér
upp á steinana og vella og fljúga svo á stað með
þessum einkennilega vængjaburði, sem er rétt eins
og þeir vilji telja manni trú um, að þeir eigi svo
| fjarska annríkt, alt þetta var svo einkennilegt í síð-
degisbirtunni að því verður varla lýst.
Klettarnir í hrauninu fyrir sunnan Lækjarbotna
heita Tröllbörn. Þegar seig eldleðjan rann út á
votlendið, myridaðist snögglega mikið af vatnsgufu,
hraunið belgdist upp hér og hvar; blöðrurnar sprungu
en hraunleðjan var orðin svo seig, að blöðrurnar
náðu ekki að sfga niður aftur og mynduðust þann-
ig katlarnir; innan á ketilveggjunum eru einlægar
smáfellingar, drönglar og dropar, rauðbrúnir og
brúnsvartir, því líkast álitum, sem þetta væri þykk
tjara.
Næsti dagur var sannnefndur sumardagur, einn
af þeim dögum, sem gerir mönnum skiljanlegan
þann sterka gleðihljóm, sem er í orðinu sumar.
Á melholti, sem er ekki langt frá veginum
yfir Sandskeiðið, má sjá gamalt vatnsborð; það er
melur svo laugt sem vatnið hefir náð, en mætti
fremur kallast holt þar fyrir ofau. Áholtinuerklöpp
ísnúin, og verður af ýmsu ráðið, að vatninu hafi aldrei
skolað yfir haua. En yfir Sandskeiðinu og græna
flákanum með efri vötnunum hefir áður verið vatn
og það býsna víðáttumikið, og eru glampandi blá-
speglar Efrivatnanna, sem prýða svo mjög landið,
leifar af því stóra vatni. Strandlínan á holtinu
liggur hér um bil 20 fetum yfir Sandskeiðið, og má
af því ráða, að endalok þessa forna vatns urðu þau,
að það tæmdist, en ekki svo, að vat-nsskálina fylti
af árburði, eins og oft verður. — Það væri gaman
að geta lýst þessum fallegast-a degi á sumrinu að
maklegleikum, en það er einskis meðfæri nema af-