Lögberg-Heimskringla - 14.09.1961, Síða 6

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 14. SEPTEMBER 1961
ÁSGEIR ÁSGEIRSSON:
Kærleikurinn fellur aldrei úr gildi
í bókinni Móðir mín —
Bókfellsútgáfan h.f., Reykja-
vík 1949, birtist hugljúf rit-
gerð eftir Ásgeir Ásgeirsson
um móður hans, Jensínu
Björgu Matthíasdóttur, en
vegna þess að bókin mun vera
í fárra manna höndum vestan-
hafs tökum við okkur það
bessaleyfi að endurprenta
þessa ritgerð, því í henni er
brugðið upp fagurri og
skemmtilegri mynd af móður
forsetans og æskuárum hans.
Vegna þess að ritgerðin er
nokkuð löng, sleppum við
fyrsta kaflanum, sem fjallar
um ætterni frú Jensínu.—I. J.
í Straumfirði var kaupstað-
ur frá fornu fari. Þar heita
enn Dönskubúðir, er kaup-
menn hafa notað fyrir varn-
ing, eða til vetursetu, og
hringar eru þar enn í klettum
til að svínbinda hafskip yfir
kauptíðina. Þar komu „spekúl-
antar“, útlendir og innlendir,
fram undir síðustu aldamót.
En um 1890 mun Eyþór, afi
minn, hafa sett fasta verzlun
í Kóranesinu, og þar gerðist
faðir minn „faktor“. Þar er ég
fæddur og man þar fyrst eftir
mér á Kóraneshöfðanum, sem
þá var ein grastorfa, á aðra
hönd Hafnarfjall í fjarska,
eins og blár veggur, og á hina
valt Röstin fram með jötun-
afli og boðaföllum, en fram-
undan hafsjórinn spegilslétt-
ur, allt út í hafsauga. Ég var
að keppa við aðkomukrakka
um það, hver gæti horft lengst
beint í sólina, án þess að depla
augum. Þá kom móðir mín og
stöðvaði þennan leik. Ekki
man ég, hvernig orð féllu, en
mér er enn sem ég sjái móð-
ur mína koma upp á höfðann,
létta í fasi, unga og glæsilega.
Og það man ég oftar úr
bernsku, að ég gat setið og
horft á móður mína, þegar
hún sagði frá, með óljósri vel-
þóknun, sem engin hugsun
fylgir eða orð lýsa. Á þeim
aldri er svo fátt til saman-
burðar; en öll lýsing er að
bera saman við eitthvað ann-
að; og yndið og ánægjan er
engu að síður sterk og ein-
læg. Og undurblátt og tignar-
legt var Hafnarfjallið í
fjarska; ég sá síðar, þegar ég
var orðinn stálpaður, að á því
hafði ég skilning, þegar ég
kom fyrst að fjallsrótum; þá
varð ég fyrir vonbrigðum; leit
þá fjallið svona út! Og þá
„hafsaugað", það var gáta,
sem ég glímdi við og enn hef-
ir sitt dularfulla seiðmagn.
í Kóranesi og Straumfirði
leið okkur öllum vel, og bet-
ur en maður gerir sér ljóst á
líðandi stund. Bernsku endur-
minningarnar eru slitróttar,
einstakir atburðir og ekkert
samhengi. Mamma hafði
læknishendur, og gekk að
starfi án þess að henni sæist
bregða. Ég man, þegar við
kepptum um, hver gæti velt
sér lengst blindandi; ég sigr-
aði, valt niður fyrir háa
hamra, og var borinn heim.
Nokkrum dögum síðar komu
foreldrar mínir heim úr ferða-
lagi. Ég fékk ekki að hlaupa
út til að taka á móti þeim,
því ég var með bindi um höf-
uðið, svo ég stökk upp á loft
og starði út um gluggann.
Þarna komu þau! Mamma á
Léttfeta, þessum yndislega
gæðing, sem var hvítur eins
og mjöll! Það er ein af þeim
myndum, sem hafa grópað
sig fastast í hugann, og mér
finnst vænst um. Hún var vart
komin inn, þegar hún greip
mig, tók af umbúðirnar og
gerði betur að sárinu, og allt
fór vel. — Ég man þegar hún
gerði að handarmeini Guð-
mundar gamla; það var ljótt
mein og margstungið á, og
kreist fast. Höndin greri furðu
fljótt, og loks kom Gvendur
með sína tuttugu og fimm
aura, sem mamma tók ekki
við. „Þetta er engin gjöf,
Jensína, þú hefir unnið fyrir
því“ sagði Gvendur. — Ég
man þegar Bergþór heitinn
drukknaði, og við krakkarnir
vorum komin niður 1 vör til
að taka á móti bátnum og
skoða aflann. Þá sótti mamma
okkur, leiddi okkur heim og
skýrði með einföldum orðum,
hvað hafði gerzt. „Nú á Gunna
litla engan afa.“ En allt var
þetta undarlegt, og nýtt orð
eins og „líkbörur“, sem átti
að leggja Bergþór á, var dul-
arfullt eins og dauðinn sjálf-
ur. — Ég man, hve oft við vor-
um send í gamla bæinn til
Herdísar með eitthvað smá-
vegis; gamla konan fór ýmist
í pilsvasann og dró upp kand-
ís, sem hún beit svo í mola
fyrir okkur, eða dreypti smjöri
á kökupart með fingrunum,
blessandi mömmu og biðj-
andi fyrir okkur öllum. — Og
loks minnist ég með söknuði,
þegar skektan hvarf. Við upp-
götvuðum einn morgun, að
skektan var horfin úr vörinni,
þessi létta og lipra fleyta, sem
var okkar eftirlæti. Við hlup-
um heim og vildum fara að
leita meðfram ströndinni. En
það var eins og mamma hefði
engan áhuga á þessu, eins
fljót og hún var annars til
allra framkvæmda. Og hve-
nær sem þetta var ámálgað,
var eins og hún sæi ekkert
eftir skektunni. Það var ann-
að, sem kom fyrir þessa sömu
nótt; foreldrar mínir höfðu
haft mann til gæzlu; hann var
víst „fangi“, hvað sem það
nú þýddi; hann var líka horf-
inn af bænum og sást ekki
upp frá því. Fyrir mér skyggði
skektuhvarfið alveg á slíka
smámuni. Nokkru síðar varð
ég áheyrzla, þegar vinnumað-
ur var að ræða við ferðamenn.
„Þau vita víst meir, hann Ás-
geir og hún Jensína, en látið
er uppi. Það mætti segja mér
það,“ sagði vinnumaður, „dag-
inn áður sá ég nokkra togara,
sem er engin nýlunda nú orð-
ið, hér úti á Bugtinni. Hann
var eitthvað að skrifa á blað,
húsbóndinn, þá um kvöldið.
Hann var víst ekki of vel að
sér í útlenzkunni, sökudólg-
urinn. Og víst er um það, að
skektan hefir ekki sézt síðan.“
* * *
Mamma lét sér mjög annt
um barnahópinn sinn, sem fór
ört vaxandi. Elzt var Ásta,
fædd í Reykjavík, næstur ég,
fæddur í Kóranesi. „Mamma
þín var hraust og kjarkmikil,"
segir Solveig frænka Einars-
dóttir. Solveig var í Kóranesi,
þegar ég fæddist. Það var
beðið eftir ljósmóður, þegar
Solveig heyrir barið í gólfið,
hún upp á loft eins og skot,
„og þá varst þú fæddur", segir
Solveig. Þannig varð hún, þá
18 ára stúlka, ljósa mín. Þá
Ragnar, og Árni, sem dó, en
í Straumfriði fæddist Árni
yngri, Kristín, sem dó um tví-
tugt, og Haukur, sem lézt af
siysförum. í Reykjavík fædd-
ust svo Matthías og Kormák-
ur, og er þá talið. Mamma réði
ein nafni yngsta drengsins, og
tjáði ekki í móti að mæla.
Mamma gaf sér alltaf tíma
til að vera útivið með okkur
krökkunum, einkum á sumr-
in, og vildi miðla okkur öllu,
sem hún kunni. Hún lét okkur
ganga berfætt á sumrum, og
þótti það nýlunda og jafnvel
harðneskja; en siggið á iljun-
um varð á við leðurskó, og
ekki þurfti að skamma okkur
fyrir að vera blaut í fæturna.
Mamma vildi, að við værum
mikið í fjörunni, væðum dug-
lega og böðuðum okkur með
gætni. „Svo fáið þið bráðum
að læra að synda, eins og
hann Matthías,“ sagði hún, og
til þess hlakkaði ég mikið, því
ekkert þótti mér eins hetju-
legt og að sjá Matthías Ein-
arsson, sem var oft hjá okkur
á sumrin, stinga sér úr háum
klettum í iðandi strauminn,
synda yfir í Vestur-Búðarey
og koma til baka með egg í
munninum. Hann synti og út
í skip og klifraði um bugspjót
og reiða. Mamma hafði mikið
dálæti á frænda sínum og
virðing var gagnkvæm meðan
bæði lifðu. Spriklið var mikið
í Matthíasi á þeim unglings-
árum, og mamma eggjaði okk-
ur að fylgja stóra frænda. Oft
kom hún með okkur í fjöruna.
Ég sá það síðar, að ég þekkti
nöfn á flestu, sem þar fannst,
og var það hennar kennsla.
Það var margt að sjá í hrönn-
inni, og útfirið er mikið á
Mýrum.
Foreldrar okkar fóru með
okkur í kríueggjatínslu og
berjamó, og var þá að ýmsu
að gá. Það varð nú okkar vani,
að stöðva við hverja nýja jurt,
sem við þekktum ekki, að
spyrja mömmu. Oftast kunni
hún skýr svör. Ragnar var þar
áhugamestur, og var það upp-
haf að hans garðyrkjustarfi.
En jafnvel ég lærði nöfn á öll-
um algengum jurtum, sem
flestir kölluðu bara blóm eða
laufblöð. Það var gott að eiga
móður, sem kunni rétt svör
við spurningum barna sinna.
Grasbreiðan var okkur mikill
skóli, ekki síður en fjaran,
fyrir leiðbeining okkar góðu
móður, sem virtist vita meira
og vera betur vakandi en
flestir aðrir. Ég sé það nú síð-
ar, að margt hafði hún lært
á Holtsheimilinu, Fröken
Zahles Skole, og ekki sízt af
umgengni við ágætt fólk á
unglingsárum, bæði hér og er-
lendis. En allt er þetta sjálf-
sagt, eins og móðirin sjálf, þar
til þroskaður skilningur kem-
ur til — og hún sjálf er horfin.
En móður okkar var þetat ljóst
og notaði til fulls fjöruna,
graslendið, berjamóinn og hið
daglega heimilisstarf, okkur
til þroska. Það var alltaf við-
kvæðið, að börnin mættu ekki
missa af neinu.
Faðir minn var „faktor“ og
kaupmaður, og þó bóndi um
leið á nokkrum hundruðum í
Straumfirði. Það var stórt orð
í þá daga, að vera „faktor“. I
kaupstaðinn komu allir bænd-
ur sveitarinnar, kotungar og
þurrabúðarmenn. En kaup-
staðurinn var bara heimili
foreldra minna. Það var þá
myndarfólk á Mýrunum, og
ber sögum saman um það, að
foreldrar mínir hafi notið þar
almennrar hylli, og hafa vin-
áttubönd, sem þar bundust,
nú enzt í þriðja ættlið. Mér
er sagt, að faðir minn og móð-
ir hafi verið samhent um alla
rausn og gestrisni, og áttu
hvorugt gott með, að láta
nokkurn syrgjandi frá sér
fara. Man ég vel mikla látúns-
könnu, sem oftast var full af
ilmandi sjóðheitu kaffi, því
margir höfðu langa viðdvöl,
enda oft sjávarföllum að sæta.
Mikið reyndi þá á húsfreyj-
una, og var hennar frammi-
staða rómuð af öllum. Voru
þau hvorugt foreldra minna
kaupmenn að upplagi, en
miklir gestgjafar. Kunni móð-
ir mín vel að bera á borð fyrir
gesti. Á Mýrum var mörg
matarholan, fugl, egg og fisk-
ur, og hafði móðir mín auk
þess matjurtagarð með marg-
breyttu grænmeti; var þar
„salat“ og fleira nýnæmi.
Mataræði var með rausnar-
brag eybyggja, en framreiðsla
og smekkvísi óvenjuleg. Og
þegar móðir mín sagði svo:
„Gjörið þið svo vel,“ þá var
það hressilegt, örvandi ávarp
ánægðrar húsmóður. Það var
hennar gleði að veita vel, og
mörgum. Faðir minn var um
það samtaka og öllum vel-
viljaður. Gestir komu þar oft
úr Reykjavík, og undruðust
íslenzka og erlenda þekkingu
og smekkvísi á öllum heimil-
isbrag. Þetta er ekkert gort,
og það má segja það, sem er
sannast, að þegar móðir mín
naut sín bezt, þá var aðals-
bragur á öllu hennar um-
hverfi.
I þá daga var blómlegt a
Mýrunum, fjölbýlt og mann-
margt á stórbýlum, kot og
hjáleigur. Mannfjöldinn lifð1
meir á sjó og eyjargagni en
landi. Það var mannval a
Mýrunum, milli fjalls °S
f j ö r u . Sjóndeildarhringur
barnsins er þröngur, og e&
þekkti bezt nágrannana. Vin-
konur móður minnar voru
margar, en fremst vil ég nefna
Ragnheiði í Knarrarnesi °S
Mörtu í Álftanesi; þangað f°r'
um við kynnisfarir; þær voru
miklar konur og trygglyndar-
En sérstaklega man ég eftu"
því, þegar mamma leyfði okk-
ur að fara í langferðina til
Akra, þegar kirkjan var vígö-
Mamma var jafn örugg á sí°
og á landi, og kippti henni uin
margt í Arnfirðingakyn. f"a
lentum við í Vogi og genguiU
til Akra, um HelgrinduL
nafnið var geigvænlegt, og ha-
tíðin var fjölmenn með guðs-
þjónustu og tombólu, °£
mamma hrókur alls fagnaðar
í mínum augum. Sem oftast
vildi hún hafa börnin með ser>
og skemmti sér þá sjálf sem
bezt. Við fórum víða, og Mýr'
arnar og Mýramenn festust
mér í barnsminni, svo mer
finnst engin sveit hafa ven
betur mönnuð.
En allt er breytingum und'
irorpið. Togararnir komu a
flóann. Útræðið lagðist niður-
Kotin og hjáleigurnar fóru 1
eyði. Borgarnes fór vaxandu
og Straumfjörður hafði engin
kaupstaðar skilyrði lengur-
Okkur hafði liðið þar vel, °£
vísast um efni fram, og nl1
var flutt til Reykjavíkur.
Framhald
Æskuheimili frú Dóru
Frá bls. 5.
ferð hefir aldrei gleymzt síð
an, og betri en nokkur tu
ferð getur verið.
Að heyskap gengu a^ir
jafnt, og kom fyrir, að pahh1
kæmi í flekk til okkar, °£
sagði að við ættum að „ra^
með höfðinu“ en ekki me
höndunum einum í hugsunar
leysi. Við vorum ekki ein
flekk, heldur aragrúi af krök
um, því fleiri sem bygg®in
þéttist. Laufás var leikvöllu1"
nágrennisins, og Björn bro
hafði lag á að láta krakkana
gera smágagn, þótt misjaí
væri. Og aldrei þreyttlS^
mamma á að gera þeim S° ~
í stórum hópum, leiksystkin
um okkar og þessu liðlét a
kaupafólki. Það kom fyrir’ a
við fengum orð í eyra um
fjósalykt, og þó mest í glenS1-
Þegar biskupsfrúin anda^
ist, var frú Dóra enn á un$
aldri. Tók hún þá við forstö
heimilis föður síns, svo hu
hlaut þá reynslu að veita 0^
stöðu gestkvæmu menning3
heimili og hinn bezta un i
búning undir það að ver
húsfreyja á Bessastöðum-