Lögberg-Heimskringla - 31.01.1963, Blaðsíða 17

Lögberg - Heimskringla
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 31. JANÚAR 1963
17
Kveðja frá Þjóðræknisfélaginu
Mér var það ljúft hlutverk fyrir rúmu ári síðan að senda
Heimskringlu kveðju og þakkir frá Þjóðræknisfélaginu í
tilefni af 75 ára afmæli hennar. Var mér þá rík 1 huga þakk-
arskuldin við þá ritstjóra hennar, sem næst höfðu staðið
félaginu árum saman og báðir voru í hópi stofnenda þess og
ótrauðustu formælenda, en það voru þeir dr. Rögnvaldur
Pétursson, fyrsti forseti félagsins, sem einnig skipaði þann
sess síðar um mörg ár, og Stefán Einarsson, er jafnframt
yar einn af fyrstu embættismönnum félagsins.
Jafn kært er mér það, að flytja Lögbergi hugheila kveðju
félagsins og þakklæti nú á 75 ára afmæli þess. Minnist ég
þá eðlilega um annað fram ritstjóra þess, sem sérstaklega hafa
komið við sögu félagsins, þeirra Jóns J. Bíldfells, er var einn
af stofnendum þess og forseti þess árum saman; Einars P.
Jónssonar skálds, sem einnig var einn stofnenda félagsins og
hinn traustasti stuðningsmaður þess ævilangt; og konu hans,
frú Ingibjargar Jónsson, núverandi ritstjóra, er um mörg ár
var ritari Þjóðræknisfélagsins og skólastjóri Laugardagsskóla
þess í íslenzku, og ávalt hefir í ræðu og riti sýnt trúnað sinn
við málstað félagsins.
Hinum fyrrnefndu og öllum öðrum, sem átt hafa hlut að
ritstjóm og útgáfu Lögbergs á 75 ára ferli þess, votta ég
einlæga þökk og virðingu af hálfu Þjóðræknisfélagsins.
Útgáfa íslenzkra blaða vestan hafs hefir verið meginþáttur |
í allri menningarlegri og félagslegri viðleitni vor íslendinga
hér í álfu frá því að Framfari hóf göngu sína í Nýja-lslandi
á hinum fyrstu landnámsárum og fram á þennan dag. Tekur
það auðvitað sérstaklega til vikublaða vorra, sem verið hafa
traustasta taugin milli íslendinga í dreifbýlinu hérlendis
og samtímis milli vor Islendinga yfir hið breiða haf, að
ógleymdu fræðigildi og skemmtigildi blaðanna. Fer vel á
því að minna á þetta á hinum merku tímamótum í sögu
Lögbergs, og mætti það vera oss áminning og hvatning til
þess að styrkja núverandi vikublað vort sem mest og al-
mennast og tryggja með þeim hætti útgáfu þess um ókomin
ár. Blaðlausir gátu íslenzkir frumherjar ekki verið til lengd-
ar á brautryðjendaárunum í Nýja-íslandi, og það getum vér
eigi heldur verið, ef félagslíf vort og menningarleg starfsemi
eiga ekki að falla í rústir.
Minnugur þess mikla skerfs, sem Lögberg hefir lagt til
frjósamrar varðveizlu íslenzks máls og menningararfs hér
vestan hafs á löngum ferli sínum, færi ég ritstjóra Lögbergs-
Heimskringlu og útgefendum innilegar afmæliskveðjur og
framtíðaróskir.
RICHARD BECK,
Forseti Þjóðræknisfélags
Islendinga í Vesturheimi.
Dr. Thorvaldur Johnson:
Ásfand ísSenzku nýlendonno 1888
Þegar fyrsta tölublað Lög-
bergs kom út í janúar, 1888,
voru rúmlega 17 ár liðin frá
því að íslendingar fóru fyrst
að setjast að í Norður Ame-
ríku og aðeins 14 ár frá því
að þeir settust að í Canada, í
Rosseau, Ontario. Á þessum
fáu árum höfðu um 8,000, eða
meira en tíundi hluti íslenzku
þjóðarinnar, flutt frá Islandi
Congrafulations to Lögberg
The Icelandic Canadian
extends congratulations to
Lögberg upon the anniversary
— the 75 years of publication.
To continue uninterrupted
publication of a weekly in a
language not one of the of-
ficial languages in Canada, is
in itself, an achievement of
which the editors and publ-
ishers have reason to be
proud. But it is the inherent
cultural value of the contents
of Lögberg from its begin-
nings to the present time
which gives cause for the
greatest rejoicing. In those
pages are to be found links
of incalculable value in the
long chain of recorded
thoughts and events in the
gradual establishment of a
permanent relationship be-
tween the Icelandic heritage
of language and literature and
the Anglo-Saxon heritage
evolved through the cen-
turies and recorded in English,
the primary language of the
land we all seek to build.
Those thoughts and actions
take us back a thousand years
when Egill was at the court
of Athelstan, give meaning
and continuity to what has
been taking place in the
fleeting present, and enable
us to glimpse in the clearing
haze the future Canadian
cultural structure in which
things of value in our heritage
will find their permanent
place.
W. J. Lindal,
Chairman of the Board.
Thorvaldur Johnson
og setzt að í Canada eða
Bandaríkjunum. Það er kann-
ske þess vert að athuga ástand
þessa fólks og reyna að líta á
það með augum landanna,
eins og það kom þeim fyrir
sjónir, haustið 1888. Þeir gátu
ekki séð framtíðina, en leið-
togar þeirra hafa arfleitt okk-
ur að hugsunum sínum, von-
um sínum og ráðleggingum í
ótal mörgum bréfum og rit-
gerðum sem komu út í ís-
lenzku blöðunum. Af þeim
getur lesandinn auðveldlega
ímyndað sér ástand þeirra,
bæði efnalegt og andlegt.
Á þessum 17 árum voru
tvær fyrstu nýlendurnar (í
Ontario og Nova Scotia) yfir-
gefnar, og flestar af núver-
andi nýlendum annaðhvort
stofnaðar eða a. m. k. í þann
veginn. Um 2,000 af innflytj-
endunum höfðu setzt að í
Winnipeg. Afgangurinn—um
6,000 mann — höfðu dreifzt
hingað og þangað um aðrar
borgir eins og Duluth þar sem
um 70 voru búsettir, og Sayre-
ville, New Jersey, þar sem á-
líka margir áttu heima; en
aðallega höfðu þeir tekið sér
bólfestu í nýlendum er þeir
sjálfir stofnuðu. Þeir Islend-
ingar sem höfðu setzt að í
Milwaukee 1873—74 höfðu
flestir tvístrazt hingað og
þangað; litla nýlendan í Sha-
wano héraðinu í Wisconsin
var nú liðin undir lok; en um
20 íslenzkir bændur og fjöl-
manns) höfðu setzt að á Wash-
ington eyunni, nálægt Green
Bay, Wisconsin, í kringum-
stæðum ekki ólíkum þeim er
áttu sér stað í Nýja Islandi.
Það er líklegt að farsælasta
nýlendan á þessu tímabili hafi
verið Minneota byggðin í
Minnesota, sem stofnuð var
að miklu leyti af íslendingum
sem fluttu vestur frá Wis-
consin. Dakota byggðin í
Pembina og Cavalier héruð-
j unum, stofnuð af Ný-lslend-
ingum sem fluttu suður þang-
að með séra Páli Þorlákssyni,
árið 1878, var þá líka í mikl-
um uppgangi. Argyle byggð-
in, stofnuð 1881, og því aðeins
sjö ára gömul, var óðum að
vaxa.
Fjórar aðrar nýlendur voru
að myndast um þetta leyti:
Álftavatnsbyggðin, fyrir aust-
an Manitobavatn, stofnuð
1887; Þingvallabyggðin, ná-
lægt Langenburg 1886; Qu’-
Appelledalsbyggðin, nálægt
Tantallon 1887; og Alberta
byggðin, skammt frá Red
Deer, stofnuð af innflytjend-
um frá Dakota, 1888.
Þegar stórir hópar innflytj-
enda komu til þessa lands á
árunum 1886—88 var spurs-
málið fyrir flesta, hvar þeir
ættu að setjast að. Aðstæður í
þeim efnum voru talsvert auð-
veldari en á fyrri ánim. Land
var nú kannað. íslendingar
höfðu lært akuryrkju, eins og
hún var rekin í þessu landi,
og hér og þar valið frjósamt
land til nýlendustofnunar.
Aðal erfiðleikarnir voru fá-
tækt flestra innflytjenda og
vanþekking þeirra á enskri
tungu. Efnahagur einstakl-
ingsins varð að miklu leyti að
ráða því, hvert hann færi.
Talsverðir fjármunir voru
nauðsynlegir fyrir þá sem sett-
ust að á sléttulandi. Þeir urðu
að kaupa við til húsbygging
ar, verkfæri og akneyti; og
allt þetta áður en nokkrar
tekjur komu af landinu. Þeir
náttúrlega báðu ráðleggingar
frá innflytjenda-agentunum;
og tillögur þeirra voru sjálf
sagt gefnar eftir þeirra beztu
vitund. En þær orsökuðu oft
óánægju í nýlendunum, og
sérstaklega í Nýja-íslandi.
Einn Ný-lslendingur skrifar
þá í Hkr. um nýlenduna:
„Hún er ruslaskrína innflutn
ings-agentanna. Þeir segja:
,Þangað ætti enginn almenni-
legur maður að flytja, allra
síst þeir er hafa nokkra pen-
inga, því þar er ekki hægt að
skyldur þeirra (alls 1101 ávaxta þá‘
Samt verður að viðurkenna
að ráðleggingar umboðsmann-
anna voru praktískar. Fá-
tækir menn gátu sett sig niður
í Nýja-lslandi og í Álftavatns-
byggðunum og komizt þar
áfram, því náttúran fram-
leiddi þar margt sem ekki
fannst á sléttunum. Niður-
staðan varð því oft sú að fá-
tækara fólkið flutti í þessar
nýlendur, en þeim efnuðu var
vísað í vesturátt eða til Da-
kota. Lántektir voru sjald-
gæfar í byggðunum við Winni-
peg og Manitoba vötn, og
flestir voru skuldlitlir. Á
sléttunum voru lán oft nauð-
synleg, og tekin þegar þau
fengust. Á árunum 1886—88
ritaði Frímann B. Anderson
margar ritgerðir til að vara
Islendinga við óhóflegum lán-
tökum. Að margir komust í
kreppu þess vegna má sjá af
bréfi frá Dakota nýlendunni,
sem minnist á að sumir þeirra
er fóru til Alberta hafi gleymt
að borga skuldir sínar.
Efnahag íslenzku nýlend-
anna má sjá auðveldlega af
fjölda mörgum bréfum sem
birtust í blöðunum Hkr. og
Lögb. Nýja-ísland var stærsta
og fjölmennasta byggðin; en
þar hafði margt gengið á ann-
an veg en vonazt var til á
þessum 13 árum síðan byggð-
in var stofnuð. Margt hafði
komið fyrir til að draga úr
þrótti landanna: bólan árið
1876; útflutningarnir til Da-
kota og Argyle; og erfiðleik-
arnir að koma vörum á mark-
að. Fólksfjöldinn hafði stór-
um minnkað. Árið 1879 voru
þar 234 fjölskyldur, alls 1029
manns. Árið 1887, eftir skýrsl-
um að dæma, voru þar 184
fiölskyldur, alls 691 manns;
en það sumar höfðu 250
manns flutt inn í byggðina.
Þessi innflutningur var ný-
lendunni mjög nauðsynlegur,
jafnvel þó að flest væri blá-
fátækt fólk sem þarfnaðist
hjálpar frumbyggendanna.
Kjarkur þeirra fór aftur að
vaxa, og vonirnar um fram-
tíð byggðarinnar voru endur-
nýjaðar.
Satt má segja að nógar voru
ástæðurnar fyrir dapurleika
Ný-lslendinga. Erfitt var að
koma vörum á markað; braut-
ir voru fáar og illar; póstur
gekk aðeins tvisvar á mánuði,
og þá aðeins á þrjú pósthús —
Gimli, Árnes og íslendinga-
fljót; Mikley, þar sem 40 fjöl-
skyldur bjuggu, fékk engan
póst. Andlegt líf þeirra var
líka dauflegt, og var það þeim
því mikill fengur að séra
Magnús Skaptason var einn af
Framhald á bls. 18.