Alþýðublaðið - 15.05.1964, Side 5

’^mnuininniimnmtimiiuiafHm.ifmsntmsniiinnHímsmmtiutmnnniimsiHnmmumifmimsmmymimmm tninimimninmmmnnninnnmii:mminimmmuniiitimimiiimmiiiHiiitiiimiimiiimntu;;mimmmiimnnmiitnmmniifinmnminiiiiiitHtiininiiiiiiiyiim iiiimimiinmniiimnmmiimnninniniiiiiiiimiiitiiuitimniiiiiiiniimmniiimuiiiiiuiuiiiiimm^
i «t«ii'firiiiiiiiiiiiiiiiiiillliillllllllllllllllllllllillillllllllllllllllllllllllllilllllllllll> illililliiliiliiuiii Kiliim•1111111111111111111111111 »Ml
' "á
ENGIN þjóS í Austur-Evrópu
hefur notið eins mikils frjáls-
ræðis og Pólverjar. En nú er
talið, að hátindi þessa frelsis
hafi verið náð. Pólski komm-
únistaflokkurinn einbeitir sér
nú að því, að treysta völd sín.
Allar tilraunir hafa verið lagð-
ar á hilluna og þróunin í átt til
aukins frjálsræðis hefur stöðv-
azt.
Pólland var fyrsta landið
austan járntjaldsins, sem sleit
sig undan ofurvaldi Rússa. —
Þessi þróun hófst með verka-
mannauppreisninni í Poznan í
júní 1956, en hún var gerð til
þess að mótmæla lágum laun-
um og lélegum lífskjörum og
var bæld niður með harðri
hendi og kostaði 53 menn lífið.
í október sama ár komst Vlad-
islav Gomulka til valda og lét
ekki í minni pokann fyrir sov-
ézkri nefnd hóttsettra embættis
mnana, sem m. a. Krústjov átti
sæti í, og kom til Varsjá til að
kúga Pólverja til hlýðni. Nið-
urstaðan varð sú,' að Pólverjar
fengu talsvert frelsi í eigin
málum.
Miklar breytingar urðu í Pól
landi, en byltingin var vel að
merkja ekki gegn kommúnisma
og lega Póllands gerir það að
verknm, að Póliand getur ekki
losnað úr sovézku valdablökk-
inni. Samyrkjubúum fækkar til
fimm ára áætlun (1966-70) og
aðeins 1600 af um 10 þúsund
eftir og 87% ræktaðs lands er
í einkaeign. Menning og listir
blómguðust og gagnrýni og háð
í garð stjórnarinnar var leyft.
Varsjá varð, lífleg og skemmti-
leg borg.
★ ÁHU GALEYSI.
En smám saman hefur frelsi
það í menningarmálum, sem
gerði Pólland sérkennilegt, ver-
ið skert. Kæruleysi er ríkjandi
og áhugaleysi um stjórnmál.
Menntamenn hafa orðið fyrir
vonbrigðum og enginn telur
lengur, að Pólverjar geti orðið
öðrum þjóðum til ■fyrirmyndar
og vísað veginn til upplýstari
stjórnarhátta.
Þrátt fyrir þetta hefur mik-
ið áunnist siðan 1956, en hvort
Pólverjum tekzt að halda í það
frjálsræði, sem þeir þegar
njóta, er að miklu leýti talið
komið undir því, hvaða menn
það verða, sem mest áhrif fá
í flokknum og hvort unnt verð-
ur að þróa efnahag landsins á
skynsamlegan hátt. Pólski kom-
múnistaflokkurinn heldur IV.
þing sitt í næsta máriuði og
mun þá ræða tillögur um nýja
fimm ára áætlun (1960-70) og
kjósa nvia foringia.
Gomulka er ekki í hættu, en
allt annað andrúmsloft mun
'ríkja á flokksbinginu en eftir
atburðina 1956. besar valdatöku
Gomiilka var álcaft fagnað. Ó-
ánægian, sem vart hefur orðið
í Póllandi, er ekki einungis
rikjandi meðal frjálslyndra
manna og menntamanna eins
og siá má af því. að riýlega var
flugmiðum dreift meðal
flokksmanna í Varsjá, þar sem
því var haldið fram, að þótt
mistök hefðu átt sér stað fyrir
1956 hafi það verið frá þeim
tíma. sem kommúnisminn
missti tilgang sinn og efnahags
vandræði landsins hófust. Sam-
kvæmt óstaðfestum heimildum
hafa margir menn úr þessari
nýju andstöðu, sem kölluð er
„stalínsk” eða „kínversk” verið
handteknir (sumir segja 300).
Þrátt fyrir leikni Gomulka
og færni hans er ástandið í
Póllandi slæmt. Miklar verð-
liækkanir hafa orðið vegna
slæms veðurfars og uppskeru-
brests. Framleiðslan hefur
minnkað í mikilvægum námu-
liéruðum, og hinn mikli hús-
náeðisskortur virðist ólæknandi.
★ HARÐARI STEFNA.
Þótt Pólverjar njóti meira
frelsis en flestar þjóðir austan
járntjaldsins er enginn vafi tal
inn leika á því, að Gomulka
fylgi af mikilli festu stefnu,
sem gerir ráð fyrir því, að
kommúnistaflokkurinn treysti
völd sín, að hert verði á aga,
pð verkamenn leggi harðar að
sér og að þjóðin sýni hlýðni.
Jafnframt skerðir hann stöðugt
áhrif þeirra menntamanna úr
hópi kommúnista, sem vilja að
þróuninni miði hraðar áfram.
Öryggislögreglan hvarf að
mestu 1956, en hún kom aftur
til skjalanna 1962. En almenn-
ingur óttast hana ekki og lög-
reglan skiptir sér heldur ekki
af einkalífi fólks eða stjórn-
málaskoðunum. Pólverjar eru
enn opinskárri en allir ná-
grannar þeirra þeir láta í ljós
andúð sína á stjórninni, þótt í
ljós hafi komið, að stjórnin hilci
ekki við að beita hörku.
Margir þeirra, sem stóðu
framarlega í „þíðunni” 1956 og
voru þekktjr fyrir frjálslyndi í
skoðunum, hafa annað hvort
verið reknir eða sagt af sér.
Þrátt fyrir almenningsálitið hef
ur Gomulka aftur skipað menn
sem alræmdir voru fyrir hörku,
í mikilvæg embætti.
Ahrif endurskoðunarsinna
og hófsamra manna voru enn
skert í fyrrasumar, þegar
Vladislav Matvin, aðalritari
flokksdeildarinnar í Wroclaw-
héraði sagði af sér. Um sama
leyti var hafin ný barátta fyrir
auknum aga og var hér um að
ræða upphaf hugmyndafræði-
legrar baráttu, sem átti að end-
urvekja forystuhlutverk flokks
LEOPOLD INFELD
— Iærisveinn Einsteins —
ins í menningarmálum og
skerða menningarsamskipti við
Vesturlönd.
Þáttur í þessari baráttu var
stofnun nýs vikublaðs, „Kul-
tura,” sem prédikar virka þátt-
töku í baráttu sósíalismans, en
það kom í staðinn fyrir viku-
blöðin „Przegled Kuluralny”
og „Nova Kultura”, sem voru
lögð niður. Háttsettur flokks-
starfsmaður sagði, að hér væri
um að ræða „baráttu gegn
þrjózku fólki, sem hefði neitað
að segja skilið við rangar skoð
anir.” En eins og sjá mátti af
viðbrögðum pólskra rithöfunda,
stein, Leopold Infeld, hinn
en flestir þeirra halda áfram
að virða þetta nýja tímarit að
vettugi, hafa slíkar ráðstafanir
litil raunhæf áhrif nema þá til
þess að auka óánægjuna og
vonleysið.
★ MÓTMÆLI MENNTA-
MANNA.
Pólskir rithöfundar og blaða
menn hafa mótmælt afskiptum
stjórnarinnar af menningar-
málum í'landinu. Fyrir tæpum
tveimur mánuðum sendu 34
þekktustu rithöfundar og vís-
indamenn landsins stjórninni
bréf, þar sem þeir mótmæltu
skerðingum á andlegu frelsi. í
síðasta mánuði hótuðu starfs-
menn allra prentsmiðja í Var-
sjá að gera verkfall ef rithöf-
undarnir yrðu handteknir. —
Stúdentar efndu til fjölmenns
mótmælafundar og lýstu yfir
stuðningi við mótmæli rithöf-
undanna. Ólgan hefur breiðzt
út um allt landið og sumir ótt-
ast að atburðirnir 1956 endur-
taki sig.
Tólf kunnustu rithöfundum
og háskólakennurum landsins
hefur verið vikið úr embætti.
Útvarpsþáttum, sem margir
þeirra er undirrituðu bréfið,
áttu að taka þátt í, var aflýst. -
Margir háskólaprófessorar hafa
einnjg misst embætti sín. En
enn hefur stjórnin ekki þorað
að handtaka neinn þeirra, sem
undirrituðu skjalið, en þó var
liinn kunni rithöfundur Jan
Josef Lipski hafður í varðhaldi
í einn sólarliring í marz. Á-
stæðan er sú, að menn þykjast
sjá, að stúdentar og sífellt
fleiri verkamenn standa að
baki 34-menningunum.
Kvartanir rithöfunda komu
fram fyrir alvöru á fundi rit- )
höfundasambamisins í janúar. [| *•-
Kvartanirnar urðu til þess, að jf !
haldinn var fundur með for- ;L ,*
ingjum menningarmálanefndar- |:r .
miðstjórnarinnar, Krasko, en ;[
þegar það bar engan árangur, iL >•
sendu hinir 34 „opið bréf” til íf »
Josef Cyrankisvicz forsætisráð- jf *
herra. í bréfinu sagði: j[ *
— Hömlur á afgreiðslu papp- if **■
írs til bóka og tímarita og auk- It *■
in ritskoðun hcfur valdið því, [f ®
að þetta má telja ógnun við [[ »
þjóðlega menningu okkar. [f *■
— Með fullri virðingu fyrir |[ t
því, að ríkjandi almenningsálit, If -
réttur til að koma fram með jf *■
gagnrýni, réttur til frjálsra um- jf -
ræðna og heiðarlegrar upplýs- jj •
ingar eru nauðsynlegar forsend jj '
ur framfara krefjast undirrit- |j
aðir þess, að stefnunni í menn- [j -
ingarmálum Póllands verði || »■
breytt á þá lund, að hún sam- H •
rýmist þeim réttindum, sem [f
tryggð eru samkvæmt stjórn- jj -
arskránni og þörfinni á þjóð- jj >
legri velferð. . . . !! >
!! 1
★ MIKILL STUÐNINGUR. jj »
Bréfið var ekki birt og allt jj !■
bendir til þess, að stjórnin S r
hafi helzt viljað sniðganga það [[
en þegar því var dreift um f; ■
allt landið reyndist það ekki jj <•
lengur unnt. Lagt var hart að j!
mönnunum 34 að draga und- [!
irskriftirnar til baka, en aðeins 1!
t ::
tyeir beygðu sig fyrir þessari [[ >
kröfu. Hinir sátu við sinn keip [l
og misstu stöður sínar. Stjórn- [j
in hóf fyrir sitt leyti gagnsókn jj
með nokkrum greinum í „Kul- jf »
tura,” en þar var því auðvitað jj
haldið fram, að stefna stjórn- jj
arinnar væri rétt. jj
Þeir, sem undirrituðu bréfið [I »
eru einhverjir virtustu fulltrú- jj
FramhaUl á síðu 10. I! 1
Gomulka, Krustjov og Cyrankiewicz
tnfuuimiim«>«*MuiiiiiimiiiiiiiiiiiMiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii*iiiiui immiimiiimiiimimimmimmiiimimmiiiaiimmmim iiiiimiiimiiiiniiiifc’niiiiimnmimiiniiniiilimiiinuiuiiiiimiiiiinmiiiiiiiiiniHiiiiimiiiminiiinuiimmmi. iiiiuiiinmiiimiminiiui.i
ALÞÝÐUBLAÐIÐ — 15. maí 1964 gj