Alþýðublaðið - 21.04.1965, Blaðsíða 7

Ingólfur A Þorkelsson
NTUNAR ER
MENNTUNAR ER ÞÖRF
„KENNARI” skrifar grein í Al-
þýðublaðið 2. apríl sl. í tilefni af
útvarpserindi Njarðar P- Njarð-
vík, sem birtist í Alþýðublaðinu
27. marz sl. Ég leyfi mér hér með
að taka boði blaðsins um að
leggja orð í belg um vandamál
ísl. framhaldsskóla.
Kennaraskorturinn og
orsakir hans.
Greinarhöfundur segir, að það
sé agaieysið í gagnfræðaskólun-
um, en ekki lág laun, sem fæli
menn frá kennarastarfinu.
Hvort tveggja hefur sín áhrif,
en ég tel, að meginorsökin sé lág
laun.
Á undanförnum árum hefur
verið geigvænlegur skortur á
bóknámskennurum í gagnfræða-
skólum.
Samkvæmt yfirlitsskýrslu
fræðslumálaskrifstofunnar voru
264 bóknámskennarar starfandi
við skóla gagnfræðastigsins
skólaárið 1962 — 1963. 97 þeirra
höfðu lokið háskólaprófum eða
um 37%, en aðeins 69 höfðu
fyllstu kennararéttindi, þ. e. ein-
ungis um 26% allra bóknáms-
kennara á gagnfræðastigi höfðu
fyllstu réttindi til kennslu.
Þannig var þetta 1963, þegar
núverandi skipan launamála tók
gildi, fyrst og fremst vegna þess,
að allir kennarar skipuðu sama
launaflokk, án tillits til mennt-
unar og réttinda. Kennarar með
8-11 ái-a nám að baki eftir lands-
próf sátu við sama borð og þeir,
sem stundað höfðu nám í eitt ár
eftir gagnfræðapróf. Hinir fyrr-
nefndu hlutu því enga, alls enga
úmbun þess erfiðis, er þeir
höfðu á sig lagt umfram hina
síðarnefndu. Þetta hróplega
ranglæti hafa háskólamenntaðir
kennarar búið við árum saman,
og væri fróðlegt að vita, hve
iaun þeirra þyrftu að hækka
mikið til þess að þeir gætu unnið
þetta upp, þannig að ævitekjur
þeirra yrðu ekki lægri en hinna.
Þetta ranglæti var ekki leiðrétt
nógu rækilega, þegar samið var
um núgildandi launastiga. í
þessu sambandi vaknar eðlilega
sú spurning, livort samtök fram-
haldsskólakennara (LSFK) hygð-
ust nú ekki bæta myndarlega úr
þessu með þeim iaunatillögum,
sem stjórn LSFK hefur sent
kjararáði.
En svo er ekki. Samkvæmt
þessum tillögum eru settir í
einn og sama flokk, 20. fl., kenn-
arar, sem hafa að baki sér náms-
tíma frá einu ári eftir gagnfræða
próf upp í átta ár eftir lands-
próf. Auðvitað er fráleitt að
gera kröfur um sömu laun fyrir
þá kennara, sem þurfa aðeins að
undirbúa sig fyrir starf sitt í níu
mánuði að loknu gagnfræða-
prófi og þá sem þurfa að stunda
nám í 4 ár eftir stúdentspróf,
enda þótt báðir hafi fyllstu rétt-
indi í sínum greinum.
Samkvæmt tillögunum eiga
þeir kennarai', sem kunna að
verða ráðnir eftirleiðis, án til-
skilinna réttinda, að skipa
hvorki meira né minna en 19.
launaflokk, þ. e. verðandi kenn-
arar eru beinlinis hvattir
til þess með röðun í
launastigann að ljúka ekki til-
skildum undirbúningi undir
starf sitt.
Þessar tillögur eru ábyrgðar-
lausar og hættulegar framtíð
stéttarinnar og framhaldsmennt-
unar 1 landinu og þar af leiðandi
menningarfjandsamlegar, og kem
ég betur að því síðar.
En áður en lengra er haldið
vil ég leyfa mér að gera athuga-
semd við eftirfarandi ummæli
greinarhöfundar: „— laun kenn-
ara með allri aukavinnu og
sumarvinnu eru sízt minni en
manna við lík störf, eins og t. d.
fulltrúa, blaðamanna og fleiri".
Sem betur fer hefur það ekki
komið fram opinberlega, að
neinn aðili, sem f jallar um launa
mál kennara, vilji miða við,
hvað unnt er að vinna umfram
kennsluskyldu eða í sumarleyf-
inu, sem verið er að stytta í
áföngum vegna breyttra þjóðfé-
INGÓLFUR A. ÞORKELSSON
lagshátta. Hins vegar kann það
að vera rétt hjá greinarhöfundi,
að með því að bæta slíkum tekj-
um við föst laun kennara, verði
þau sízt minni en laun þeirra
stétta, er greinarhöfundur
nefndi. En þarna ber þess að
gæta, að umrædd störf skiþa.
menn með misjafna menntun og
mun þar vera við að etja sömu
vanaamál varðandi launakjör.
Samkvæmt núverandi skipan
eru háskólamenntaðir kennarar
í framhaldsskólum 2-3 launa-
flokkum lægra settir en menn
með sömu eða sambærilega
menntun við önnur störf. Skipa
þeir 18. og 19. launaflokk, en
háskólamenntuðum starfsmönn-
um er annars ekki skipað néðar
en í 20. flokk (nema þeir hafi
fastar aukatekjur eins og t. d.
héraðslæknar). Það er sérstak-
lega áberandi ranglæti að skipa
mönnum, sem lokið hafa tilskildu
háskólaprófi til undirbúnings
fyrir starf sitt í flokk, þar sem
full laun nást ekki fyrr en eftir
15 ár, eins og nú á sér stað með
kennara, sem lokið hafa B.A-
prófi. Með fyrrnefndum ummæl-
um er greinarhöfundur að gefa í
skyn, svo að ekki sé meira sagt,
að þetta seigdrepahdi auka-
vinnupuð sé sjálfsagt og eðli-
legt. Hann virðist ekki gera sér
grein fyrir þeirri hættu, sem
menningu stéttarinnar stafar af
þvi. Vegna þess gefst kennurum
harla lítill tími til þess að efla
þekkingu sína og til þess yfirleitt
að auðga anda sinn. Fyrir bragð-
ið verður starfið andlaust strit,
miklu verr af hendi leyst en ella.
Sums staðar erlendis er kennur-
um bannað að kenna meira en
sína föstu skyldutíma. Þannig
ætti og að vera hér. En til þess
að svo geti orðið, þarf margt að
breytast.
Agi og menntun.
Og nú er komið að ummælum
greinarhöfundar um agaleysið í
skólunum. Hann segir: „Margir
skólamenn kveða sér hljóðs, en
forðast allir að minnast á, eða
að koma með tillögur um þetta
helzta vandamál gagnfræðaskól-
anna á íslandi í dag, það er hið
gífurlega agaleysi, sem tröllríð-
ur öllu og grefur undan starfi
kennara og skólanna”.
Rétt er það. Hér stöndum við
andspæhis miklum vanda. Það
er torvelt að halda uppi strang-
ari aga í skólunum en í þjóðfé-
laginu, sem þeir eru hluti af.
Það er torvelt, en engu að síður
unnt, ef vilji skólayfirvalda og
þá sérstaklega skólastjóra og
kennara er fyrir hendi. Skólinn,
stofnunin sjálf, þarf að hafa aga
(ef svo má að orði komast). Inn-
an hennar eiga að ríkja ákveðn-
ar hefðir, festa, þ. e. ,,— skólinn
sjálfur er aginn —” eins og
greinarhöfundur segir vel og
réttilega. Þar á að rikja strang-
ur agi og réttlátur. laus við smá-
smygli og miskunnarleysi, en
ekki mannúð á villigötum (t. d.
að aldreí megi víkja nemendum
úr skóla), eins og svo víða vill
brenna við.
Oft er nýjum, lítt reyndum
kennurum legið á hálsi fyrir það
að hafa ekki stjórn á nemend-
um. En er sanngjarnt að ætl-
ast til þess, að lítt — eða óreynd-
ir kennarar hafi hemil á nemend-
um ,hversu óprúttnir sem þeir
eru? Er réttlátt að krefjast þess,
að þeir hafi t.d. fulla stjórn á af-
brigðilegum nemendum.sem eiga
ekki lieima í venjulegum skólum
eða bekkjum, en eru hafðir þar
af því að stofnanir, eða sérbekk-
ir, fyrir þá eru ekki til? Ég
svara þéssu ákveðið neitandi.
Mér er spurn, hvor á fremur
sökina á agaleysinu hinn nýi
óreyndi kennari eða skólinn,
stofnunin? Kennarinn kemur inn
í skipulag, sem aðrir hafa mótað
eða skipulagsleysi. Ef um skipu-
lag, hefðir og festu, er að ræða,
getur hann kennt i friði, annars
ekki.
Takist stofnuninni ekki að
koma á þessu skipulagi, þ. e.
skapa aga, þá rækir hún ekki
hlutverk sitt sem skyldi, þá er
eitthvað bogið við stjórn skól-
ans og samvinnu innan hans.
Til eru þeir menn, sem ekki
geta kennt, en það telst til und-
antekninga og kemur kjarna
þessa máls ekki við.
Ósjaldan er því haldið fram,
að í kennslu se agi aðalatriði en
menntun algert aukaatriði og í
framhaldi af þessu, að háskóla-
menntuðum kennurum láti verr
að halda aga en öðrum. Þetta er
rangt, algerlega út í bláinn sagt
og hefur við engin rök að styðj-
ast.
Menntun og agi eru engar and-
stæður, heldur tvær greinar á
sama meiði.
Góð menntun styður vissulega
að góðum aga. Staðgöð þekking
í þeirri grein, er menn kenna, er
mikill styrkur og raunar grund
vallaratriði, en hið gagnstæða
augljós veikindi. Góð menntun
er mesti styrkur kennarans. Með
góðri menntun á ég við sér-
menntun til starfsins, menntun
sem miðast við undirbúning und-
ir það, en ekki við eitthvað ann-
að. Lögfræðingur hefur hlotið
menntun til lögfræðistarfa, verk-
fræðingur til verkfræðistarfa,
læknir til læknisstarfa og svo á
einnig að vera um kennara. Ekki
fara menn til pípulagningamanna
til að láta gera við tennurnar í
sér eða öfugt. Uppeldis- og
kennslufræði er eitt grundvall-
aratriðið í menntun kennara,
en í þeim fræðum er einmitt
fjallað um aga og kennslutækni.
Menn eru auðvitað misjafnlega
af guði gerðir, sumum er áskap-
aður meh-i myndugleiki en öðr-
um. Þeir „bera meiri persónu”,
eins og það er kallað. Séu þeir
vel menntaðir, eru þeir í hópi
úrvalskennara, en hinir geta orð-
ið góðir starfsmenn, þótt þeir
séu engir stólpapersónuleikar.
Það er sama, hvort menn
velta þessu fyrir sér lengur eða
skemur, niðurstaðan verður allt-
af þessi: Góð menntun er burðar-
ásinn í starfi hvers kennara.
Sé menntun kennara og aga
hverrar skólastofunnar vel borg-
ið, er engin hætta á því „—að
vöðvamiklir „töffgæjar”,” eina
og greinarhöfundur kemst a tf
orði, skipi kennarastólana í frani
tíðinni.
Námskeið?
Læt ég þá útrætt um agann og
vendi mínu kvæði í kross.
Á einum stað í umræddri
grein segir: „Mér finnst, að félag
háskólamenntaðra manna ætti
frekar að hyggja að því, hver sé
hin raunverulega ástæða fyrir
skorti réttindamanna við gagn-
fræðaskólana, en að vera með
strákslegan meting um, hver
hafi próf eður ei. Ætti fræðslu-
málastjórn að taka rögg á sig
og veita þessum mönnum, sem
leggja fyrir sig þetta oft van-
þakkláta starf, full réttindi. Væri
sjálfsagt að halda námskeið fyr-
ir gagnfræðaskólakennara, sem
ekki hafa lokið áskólprófi, og
veita þeim síðan full réttindi að
afloknu prófi á námskeiðinu. —
Fyrir þessu ætti félag háskóla-
manna að berjast’. (Hér er
sennilega átt við Félag háskóla-
menntaðra kennara).
Svo mörg eru þau orð. Þarna
Frh. á 13. síðu.
Þau eru angurvær á svipinn, börnin, og það er eins og þau vilji spyrjas
Hver er framtíð okkar í þessum heimi? Reyndar minnir myndin okkur
öll á þá baráttu, sem háð er í heiminum fyrir jafnrétti kynþátta.
ALÞ’ÍÐUBLAÐIÐ - 21. apríl 1965 7