Alþýðublaðið - 10.11.1965, Blaðsíða 8

Andóf og áróður
Bjarni Benediktsson
frá Hofteigi:
í A N D Ó F I
Fjögur útvarpsleikrit
Helgafell, Reykjavik 1965.
150 bls.
HEITI þessarar bókar er ekki út
í hött; höfundur hennar er sýni-
lí ga í andófi, meira eða minna
v svitandi í leikjunum, gegn sið-
ujn og háttum samtíðarinnar. —
Gfleggst birtist þetta andóf í seinni
Iqikjunum tveimur í bókinni, Vexti
bæjarins og Ryki, þar sem líka er
reynt betur að hagnýta sér list-
f()rm útvarpsleiksins en hinum
fyrri í bókinni. Það virðist furðu
fatítt hér að menn skrifi gagngert
fyrir útvarp, og sjaldgæft að út-
varpið leiti siíkrar samvinnu við
höfunda nema þá um skemmti-
efni; íslenzkir útvarpsleikir munu
til þessa æði fáskrúðug bók-
menntagrein. Eg minnist þess að
hafa heyrt bæði Vöxt bæjarins og
Ryk flutt í útvarp. Og hvað sem
öðru líður um þessa leiki er þar
þó gerð tilraun til að hagnýta
sér útvarpið sem skáldskaparmið-
il, flytja hlustendum þess einhvern
boðskap, jafnvel ádeilu, í skáld-
skaparlíki sem eigi þar sitt rétt
og eiginlegt heimkynni. í stað
þess að lesa upp eða flytja með
öðrum hætti í hljóðnemann efni
sem ætti annars staðar jafnvel eða
betur heima.
Báðir þessir leikir fjalla, hvor
með sínu mótinu, um ofríki hlut-
anna yfir mannlegu lífi, ofurvald
þeirra og eyðingarmátt. Og það
sém bezt lánast í leikjunum báðum
er raunverulega ádeiluþáttur
þeirra, uppmálun hlutanna sem
rísa öndverðir gégn mannlegu
lífi leikjanna, reikningshaldið og
ryksogið í Ryki, framkvæmdafár-
ið allt, byggingarnar og braskið í
Vexti bæjarins. í þessari lýsingu
er margt gert með hnyttni. Miklu
miður tekst Bjarna Benediktssyni
að gera skil því fólki og lífi sem
honum er raunverulega hugleik-
ið. Signý hænsnakerling er tilval-
ið tilefni að gera gys að fram-
kvæmda og framfarafári samtíðar-
ipnar, en hún dugir höfundi sín-
um ekki sem farvegur neins „já-
kvæðs” boðskapar. Eftir hressilega
hátt.
skopspretti lýkur Ieiknum með
undarlegum klökkva í þætti þeirra ' ^eirra
Signýjar og Árnýjar frændkvenna
sem þó á víst að láta uppi ein-
hverja jákvæða hlið málanna að
vega á móti þeirri neikvæðu lýs-
ingu sem á undan sé gengin. Svip-
aður tvískinnungur er uppi í Ryki:
hæðin uppmálun hversdagsleik-
ans annars vegar, hins vegar dul-
arblandin lífstrúarboðun sem höf-
undur megnar ekki að gera jafn-
gild skil. Þar sem þau tilhlaup eru
gerð verður mál hans jafnan und-
arlega skrúðyrt, fær á sig holan
hátíðarbrag sem stingur í stúf við
það þjála talmál sem hann ritar
ellegar: móti hnyttnum myndum
hversdagsins og hlutanna koma
fyrir hið innra og eiginlegra „líf”
aðeins hátíðlegar glósur. Höfund-
ur ætlar stílfærðum skopmyndum
sínum sýnilega meira líf en þær
megna að lifa.
Hversdags
Jón úr Vör
MAURILDASKÓGUR
Ljóð
Bókaútgáfa Menningarsjóðs,
Reykjavík 1965. 100 bls.
„Sálfræðingur: Maður sem
selur í fornsölu annarra manna
hugsanir áður en þær koma á
prent í þeirra eigin bókum”. Það
skiptir víst ekki máli hvort þessi
skilgreining er „rétt” eða „röng,”
eða hvort slíkt mat hennar kemur
yfirleitt til álita. Hitt er verra að
hún er ekki mjög hnyttin, orðalag
hennar ekki yddað né markvíst;
það mundi ekki sópa mikið að
henni á spaugsíðu dagblaðs, til
dæmis. Og ekki get ég séð að
hún verði skáldskapur, uppsett í
13 ljóðlínur á bls. 86 i hinni nýju
ljóðabók Jóns úr Vör. Líklega er
Jón úr Vör sízt af öllu liáðfugl.
En samt bregður fyrir í þessari
bók, í ljóðum eins og Leyndar-
dómur skólastjórans, Hin hljóða
bæn, Hátíðaræða, hlutlægnisleg-
um, dálítið kaldrifjuðum tóni sem
fer þeim furðu vel; og hann yrkir
um aldarafmæli nýyrðis í Kópa-
vogi ljós sem bendir til að hann
gæti einnig beint háði sínu að
sjálfum sér og sinni eigin við-
leitni:
lætur sízt af öllu að yrkja af al-
mennum tilefnum; gera ljóð sitt
að hugleiðingu, um blekkingu og
sannleika, til dæmis, leyndar-
dóma ástar og hamingju, tíma og
eilífðar. Þá snýst mál hans vana-
lega upp í klaufalegan prósa,
Ijóðleysu:
Hví hef ég verið settur í þetta
undarlega fangelsi orðanna,
með spjót riddara dauðans
hvínandi við eyru mér?
Hér fæddist orð fyrir hundrað
árum,
segir hann. En því miður:
allan þennan tíma hefur eng-
inn þurft
að nota það.
við frjálslegri sögu-
Hinu er þar á móti ekki að neita
að það er viðleitni Bjarna Bene-
diktssonar í seinni leikjunum
tveimur, sem ekki tekst þar til
neinnar hlítar, sem einkum vekur
forvitni um frekari skáldskap
hans, áróður háns á ný mið. Ó.J.
Þessi ljóð sem nú voru nefnd
virðast mér með þeim beztu í bók-
inni. En því miður gerir þessum
tón ekki nema bregða fyrir þar;
miklu tíðara er að Jón úr Vör ger-
ist viðkvæmur og hátíðlegur, jafn-
vel spekingslegur sem fer honum
alls ekki vel. Nærfærin athugun
hins hversdagslega, kunnuglega,
heimakomna er skáldskaparaðferð
hans; einfeldnin og einlægnin er
ljóðstíl hans eitt og allt. Honum
Maurildaskógur sver sig sem
sagt í ættina við fyrri ljóð Jóns
úr Vör, með kostum og göllum,
nema ef vera skyldi að nýju ljóðin
væru enn lágværari, dauflegri,
hljómminni en fyrr. Þorpsljóðin í
þessari bók (kaflinn Lokadans-
inn) eru til dæmis með því veiga-
minnsta sem Jón hefur gert af því
tagi, og er þó þorpið alla daga
Ianghelzta viðfangsefni hans. f
síðustu bók sinni, Vetrarmáfum,
ortí Jón einatt af tilteknum tíma-
bærum tilefnum, oftast pólitísk-
um, og tókst það stundum vel upp;
hér er sambærileg viðleitni miklu
dauflegri. Bréfljóð hans í þess-
ari bók, Þegar drottningarmaður*
Smábæjarskáld
Miklu nær raunverulegri per-
sónusköpun kemst Bjarni Bene-
diktsson í fyrri leikjum sínum
tveimur sem báðir eru miklu ein-
faldari verk. Hjúskaparsagan í
Dánarminning, lýsing gömlu mann-
anna í torfmýrinni í samnefndu
leikriti virðast báðar tilvalin sögu-
efni; engin knýjandi ástæða virð-
ist hins vegar til að setja þau upp
í leikform. Gamla fólkið sem hér
segir frá á sýnilega hug og hjarta
höfundar síns og öll ástæða að
ætla að honum yrði meira úr efni-
Blóm afþökkuð
Einar Kristjánsson:
Bókaútgiáfa Menningarsjóðs,
Reykjavík 1965. 90 bls.
SÖGUR Einars Kristjánssonar
hafa flestar einfalda skrýtlu-
kennda uppistöðu: Ungur maður
bíður eftir að gamall deyi og látí
honum rúm sitt eftir; sá gamli
þrjózkast við og fyrr en varir
er sá ungi orðinn álíka hrumur
eða hrumari en öldungurinn.
Gamall maður fær unga konu í
bólið sitt en er þá ekki til annars
fær en reyna að bæla hana í
svefn. Kúgaður skrifstofumaður
li'fir alla ævina lá uppsagnarbréfi
sem hann vogar sér aldrei að
senda. Maður minnist konu sinnar,
þem 'hefur spillt allri sambúð
þeirra með hóflausri blómarækt;
hann afþakkar blóm við jarðarför
ina hennar. — Frásöígn Einars
Kristjánssonar er jafnan einföld
og útúrdúralítil, stundum bland-
in viðkvæmni, oftar þó skopi, og
stefnt beinleiðis að hnyttninni í
sögulokin. En hún er að því skapi
daufleg og ósöguleg. Eimar Krist
jánsson fjallar raunverulega ekki
um fólk í þessum sögum, enga lif
andi einstaklinga, heldur einfalda
persónugervinga tiltekinna mann
legra eiiginleika sem hann hendir
að góðlátlegt gaman, oftast jafn
marklaust og það er meinlaust.
Líklfega er hann ekilnirgsgóður
maður á mannlega veikleika, með
auga fyrir smámunum daglegs
lífs, hversdaglegu amstri og von
brigðum. En þessi skilningur end
ist honum ekki til markverðrar
persónusköpunar, verður enginn
hvati listrænnar frásagnar; hann
nær aldrei nema til yzta yfirborðs
fólksins sem hann segir frá, Og
höfundi hættir við beinum barna
skap eins oig í sögunni um þröst
inn.
Sagan Smábæjarskáld í þessarl
bók bírtir líklega beztu kosti höf
undarins. Sikáldinu og erfiðismann
inurn Gunn.steini Helgasyni er lýst
með góðViljuðum skilningi og hlý
g 10. nóv. 1965 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ