Alþýðublaðið - 11.12.1965, Blaðsíða 8

•'l#:
Mynd máluð á sólina
Willa Catlier:
HÚN ANTÓNÍA MÍN
Friðrik Á. Friðriksson
xslenzkaði
Almenna bókafélagið,
Reykjavík 1965. 330 bls.
ÞAÐ má iesa í handbókum um
Willu Cather að hún sé af þeirri
kynslóð evrópu-skólaðra rithöf-
unda sem komu næst á eftir Henry
James í amerískum bókmennt-
um; verk þessara höfunda beggja
teljast nú orðið til klassískra
amerískra bókmennta. Henry
James gerðist landflóttamaður,
lifði og starfaði lengstum í Ev-
rópu; sögusvið hans er alþjóð-
le'gt engilsaxneskt menningarum-
hverfi. Willa Cather sneri á aðra
leið, og kann hún þó að hafa
verið gagnrýnin á samtíð sína í
Ameríku ekki ' síður en Henry
James. Þér landnemar nefnist ein
fyrsta bók hennar sem nafnkunn
var, O Pioneers. Sem helztu verk
hennar, þar sem þessi bók, My
Antonia, er einatt nefnd fyrst,
eru lofsöngur kveðinn um upp-
runa hennar og heimaslóðir í
æsku, frumstætt frumbyggjalíf í
miðvesturríkjum Baixdaríkjanna,
hið harðgera fólk, sem þar óx
upp. Willa Cather varð langlíf
kona og iifði mikla sögu í Ame-
ríku, fædd 1873, látin 1947. En
hún ski-ifaði snjallast um þjóð í
fæðingu og mótun, harðgerða
landnemakynslóð sem brýtur
nýtt land, getur börnin sem verða
þjóð þess í framtíðinni; líf þessa
fólks var hið mikla fordæmi sem
hún vildi sýna lesendum sínum.
Sambærilegt viðhorf við nálægri
fortíð er ekki ótítt hér á landi,
einkum þegar fjallað er um svo-
nefnda aldamótakynslóð. En því
miður mun vera leitun á is-
lenzkum höfundi af yngri kyn-
slóð sem miðli slíkri lifsýn af
viðlíka list og Willa Cather gerir
í þessari bók. Sá sem helzt kem-
ur manni í hug til samanburðar
er Gunnar Gunnarsson. My An-
tonia er minningasaga eins og
Fjallkirkja Gunnars og viðhorf
beggja þessara höfunda við æsku
sinni, uppruna sínum virðist mér
benda til eðlisbundins skyldleika.
Undir niðri þjóðlífslýsingu þeirra
frá liðinni tíð vakir einatt gagn-
rýnið viðhorf við samtíðinni.
Hún Antónía mín, sem bókin
nefnist í íslenzku þýðingunni, þó
orðið „húp” virðist reyndar ó-
þarft, er sem sagt minningasaga,
sjálfsagt byggð að verulegu leyti
á eigin æskureynslu höfundarins.
Það má ráða af æviatriðum Willu
Cather að hún hafi átt mjög hlið-
stæðan lífsferil við Jim Burden,
sögumanninn í sögunni af An-
tóníu, fædd í Virginíu, alin upp
í Nebraska unz skólaganga bein-
ir henni heiman að frá æsku
sinni. Um ævi Jim Burdéns.segir
raunar fæst í þessari sögu, ber-
um orðum, þó ráða megi af íýs-
ingu hans að hann sé ekki mjög
hamingjusamur maður frekar en
gengur og gerist. En — „um Jim
er það að segja að vonbrigði líf-
daganna hafa ekki breytt hon-
um,” segir í inngangsorðum sög-
unnar. „Hið rómantíska upplag
hans, sem oft gat komið fram
í ærið hlálegum myndum, þegar
hann var unglingur, hefir orðið
snar þáttur í velgengni hans. Af
öllu hjarta ann hann hinu mikla
landi sem járnbrautir hans
liggja og kvíslast um. Þekking
hans á því og trú hans á það eiga
veigamikinn þátt í þróun þess og
framförum.” Þetta er linyttin
sjálfslýsing höfundar: æðakerfi
skáldskaparins kvíslast um allt
„hið mikla land” eins óg járn-
brautanet Burdens. Og hlutverk
Burdens í sögunni er að miðla
þekkingu, trú, ást höfundar-
ins á þessu landi með lýsingu
Antóníu, landnámskonunnar —
„nálægasta, verulegasta andlit-
inu, innst og dýpst í minni mínu,
bak við öll skuggaandlit annarra
kvenna.” Sú saga hefur á sér
rökrétt raunsæisyfirbragð, svip
trúverðugrar lífslýsingar; sýni-
lega er hún grundvölluð í nán-
um kunnleika á lífshögum og bar
fær táknlegt gildi. Þetta gerist
hvarvetna í sögunni af Antóníu;
endurminningarformið er sprottið
af eðlisnauðsyn sögunnar. í
mynd og iminning bernskunnar
birtist ímynd óforgengilegra lifs-
verðmæta, lýst í nálægð, fullkom-
lega raunsærri lýsingu, og í
senn í yfirnáttúrlegri stærð, eins
og mynd plógsins á sólinni í
þessari lýsing sólarlags á slétt-
áttu landnemanna í Nebraska á
seinni hluta síðustu aldar, og á
landshögum þar; náttúrulýsing
sögunnar, hins ónumda lands og
smábæjanna á sléttunni, er veiga-
mikill þáttur hennar og miðlar
fremur en söguatvikin sjálf
tregablöndnum undirtón hennar.
Bernskuárin hillir uppi í endur-
minningunni, landið sjálft og
fólkið sem þar lifði; lýsing þess,
raunsæileg í öllum smáatriðum,
„Nú bar nokkuð einkennilegt
fyrir sjónir. Hvergi sá skýhnoðra
og sólin var að ganga undir í
tærum gullþvegnum himni. Um
leið og rönd hins rauða skjaldar
snart upplendið yzt við sjón-
baug kom skyndilega í ljós svört
mynd á sólfletinum. Við sprutt-
um á fætur og einblíndum á
þetta. Okkur varð strax ljóst
hvað það var. Á einhverju býlinu
þar efra hafði verið skilið við
uppréttan plóg úti á akri. Sólin_
var að setjast beint á bak við
hann. Hann nam skýrt af við sól-
ina og láréttir geislarnir stækk-
uðu hann á grunni fjarlægðarinn-
ar; útrönd sólkringlunnar um-
lukti hann nákvæmlega, — sköft-
in, tunguna, skerann, allt kol-
Bernskumyndir
Hulda:
ÚR MINNINGABLÖÐUM
Helgafell, Reykjavík 1965.
128 bls.
ÚR MINNÍNGABLÖÐUM
ÞAÐ hefur verið hljótt um skáld-
skap Huldu í seinni tíð. Nafn-
kunnasta verki hennar frá seinni
árum, lýðveldiskvæðinu 1944,
fylgir sú rótarlega þjóðsaga eins
og skuggi að frami þess hafi eig-
inlega verið að þakka tómum mis-
skilningi. En æskuljóðum Huldu
var á sínum tíma tekið með fögn-
uði, —- „yngsta gróðri vors nýj-
asta skóla.” Og víst kann að fara
svo að hið bezta úr verki hennar
verði síðar meir í meiri met-
um haft en hefur verið xiú um
sinn.
Hulda óx upp á nafntogaðri
gullöld þingeyskrar bændámenn-
ingar, í sjálfum hjartastað henn-
ar, dóttir Benedikts á Auðnum;
þar tók skáldgáfa hennar mót-
un, í minningáblöðum hennar er
ofurlítil lýsing á ,fjórum höfðingj-
um Þingeyinga í æsku henniar,
Jóni í Múlá, Jakob Hálfdánarsyni,
Pétri á Gautlöndum og Benedikt
á Auðnum, jafn-yfirlætisláus og
hún er hlýleg; barnsaugu Huldu
nema furðu hugstæða mynd
þeirra Péturs og Benedikts að
störfum á Auðnúm sem hún sofn-
ar frá að kvöldi og vaknar til
að morgni. Og hálf skringilegt
er að hcyra af því að húsbún-
aður og híbýlaprýði á Auðnum,
heimanmundur- konunnar, skuli
svart á hinum rauðbráðna bak-
grunni. Þarna stóð hann mikjll
vexti -og kempulegur, — mynd,
máluð á sólina.
Við vorum varla. byrjuð að
hvískra um þetta, þegar sýnin var
horfin. Sólkúlan seig og hneig
unz síðust rönd var byrgð. Dimmt
var orðið á láglendinu fyrir fram-
an okkur, himinninn fölskvaðist,
og þessi vanhirti plógur var aftur
horfinn í sína eigin smæð ein-
hvers staðar langt úti á slétt-
unni.”
Hún Antónía mín er hugnæm
saga, nokkuð seinlesin til að
byrja með en tekur lesanda sinn
föstum tökum þegar á líður. ís-
lenzkum lesendum sem fyrir sitt
leyti deila lífsýn með höfundin-
um verður hún eflaust kær lestur;
og engu spillir þá að hér er lýst
þætti í amerískri lífsbaráttu þar
sem íslenzkir innflytjendur komu
einnig við sögu. Tvímælalaust er
fengur að sögunni á íslenzku.
Þvi miður þekki ég hana ekki á
frummálinu og get því ekki um
það dæmt hversu trúlega þýðing
Friðriks Á. Friðrikssonar miðli
stílblæ höfundarins. En hún virð-
ist unnin af ærinni nákvæmni,
minnsta kosti er þörf á heilum
85 orð- og textaskýringum að bók-
arlokum. Og þýðingin er á mergj-.
uðu máli, þó orðfæri sé með köfl-
um æði rekið og sérlegt, og al-
veg laus við þann vönunarsvip
sem alltof oft auðkennir íslenzkar
þýðingar. Um hitt má kannski
spyrja hvort ekki fyrirfinnist í
amerískum bókmenntum, nýjum
og gömlum, skáldverk sem
brýnna væri að koma á íslenzku
en einmitt þessari sögu. Hvað um
það: allténd er svo góð saga
góðra gjalda vex-ð í þýðinga-
múgnum.
Nokkrar myndir eru í bókinni
sem væru snotur myndskreyting
barnasögu, en óþarfi er það og
fer ekki vel að hafa auða síðu
að baki hverrar myndar. Mynd-
írnar eru merktar W. T. Benda,
líklega ættaðar úr amerískum út-
gáfum sögunnar, en ekki er þeirra
að neinu getið á titilsíðum bók-
aiinnar né í skýringum. Að öðru
leyti virðist frágangur sæmíleg-
ur. — Ó.J.
Barnabækur
frá ísafold
kominn frá faktorshjónum -úr
Húsavík, — en ’ven'zl og ættar-
tengsí hafa löngum haldizt utan
við flpkkaríg ogjd,eilur á íslandi.
Annars fjallá i berijiskuminning-
ár Húldu ekki úlri níenn og mál-
efni f Þingeyjarsýslu . í uppvexti
hennar. Hér er einungis brugðið
upp nokkrum supdurlausum
hversdagsmyndum úr bernskurini,
mynd ofurviðkvæmrar telpu,
dulrar og draumlyndrar, sem
heillast af náttúrufegurð,. veílúr-
blíðu, kvöldkyrrð, fagnar lífiriu’
og æsku sinni í mynd vórnálár í
haganum, gimbrar á .fjalli ótt-
ast dauðarin í Iík&ng stór-
hríðar.. á velri. Hún . þyrjar að
yrkja .vísurnar sínar yið Jögin sem .
faðir hennar leikur á flautu í
rökkrinu. í þessum frásögnum er
ekkert sögulegt né sérlega mark-
vert, flestallt hafa önnur sveita-
börn orðað á sama eða svipaðan
veg -— en samanlagðar bera þær
með sér sambærilegan þokka og
þulur og smáljóð Huldu skáld-
konu. Þessir þættir munu drög
úr eftirlátnum minningablöðum
serii aldrei varð lokið. Ef til vill
er það lánið þeirra að þeir voru
aldrei felldir i fastari snið.
. Helgafell gefur bókina snotur-
lega en yfirlætislaust út eins og
hæfir éfni hennar. En þarflegt
hefði yerið að nánari greinargerð
fylgdi um þættina en þeir bera
sjáWir. með sfcr, útgáfu þeH-ta.
, og. jjó.hy.;;: önnuft eftárHttn . verk
Huldu, —. Ó.J. ~í ■ x c::.
Meðal barnabóka sem ísafoldar
prentsmiðja gefur út í ár eru Dísa
og ævintýrin, Viltu segja mér? og
Þrír pörupiltar. Bækur þessar eru
allar eftir íslenzka höfunda.
Dísa og ævintýrin er eftir Kára
Tryggvason. Hann hefur skrifað
f jölda barnabóka og eru Disubæk
urnar meðal vinsælustu bóka hans
Dísa og ævintýrin er 94 bls. að
stærð. Myndir í bókinni eru eftir
Björn Björnsson.
í bókinni Viltu segja mér? eru
barnasögur eftir Halldór ' Péturs
son. Bókin er 70 bls. að stærð og
eru í henni margar teiknipgar
eftir Halldór Pétursson, listmál
ara.
Þrír pörupiltar nefnist riý harna
bók eftir Ingibjörgu JónsdólbuK,
1 henni segir frá ævintýrnm
þriggja þílta, sem eiga - heima I
Reykjavík. Bókiria prýða únargar
teikniHgár- éftir,Halldór‘P,étursson.
8 11.. des. 1965 r ALÞÝÐUBLAÐIÐ