Alþýðublaðið - 12.12.1965, Blaðsíða 8

unum
vtsmiinÉk

> b b b V V- V V b- b 9 <1 V -9 V- V V V V V V V J? . # « V Q V #51 í? #
Jólasveinar ganga um gólf
með gylltan staf í hendi.
Móðir þeirra sópar gólf
og strýkir þá með vendi,
skarpan hafa þeir skólann undir hendi.
(Gamalt þjóðkvæði).
& V V- V tt íl ivq, iy. q. q r q.if.tf.if.g.tyif.q.Q.Q.q.if.g.if.if.j'
lélasveímar
Undanfarið hefur snjóað geysimikið norðan lands, — meira en venjulegt er á þessum árs-
tíma, þó að hann eigi að heita vetur. Þetta litla grenitré, sem við nefnum líka jólatré, hefur
staðið úti í byljunum og þegar Iéttir tU kemur í ljós, að það er að nokkru leyti komið undir
snjó, en á bak við það sjáum við spor eftir jól aköttiinn. (Mynd: ÓR).
n Frestaðu aldrei neinu, sem
þér ber að gera, nema það sé
einhver heimska. — Th. Lövstad.
□ Lærðu að segja nei; það er
mikilvægara fyrir þig, en að
kunna latínu. — Spurgeon.
□ Höfuðgallinn er, að hafa
galla, án þess að reyna að
bæta úr þeim. — Konfúsíus.
ÞAÐ hefur víst ekki verið fyrr
en á síðustu áratugum, að ís-
lendingar breyttu hugmyndum
sínum um jólasveinana til hins
betra. Áður fyrr voru þeir not-
aðir til þess að hræða börn á
þeim, en nú eru þeir auðfúsugest-
ir hvar sem er og koma — að
því er börnunum er sagt — með
jólagjafirnar.
Að öllum líkindum hafa þarna
til komið áhrif frá .Sánktikláusi’
frænda íslenzku jólasveinanna,
en hann á heima í .útlandinu’
og er sagður mjög barngóður,
og er varla hægt að tala um
slæm erlend áhrif á íslenzka
menningu í þessu sambandi.
Á 18. öld var sagt, að jóla-
sveinar væru „jötnar á hæð,”
ljótir og luralegir. Þá áttu þeir
að hafa verið í röndóttum föt-
um, með stóra, gráa húfu á höfð-
inu og hafa haft með sér stór-
an, gráan poka eða stóra kistu
til að láta óþekk börn í og einn-
ig „guðlausa menn.”
Á 19. öld var talið að þeir
klæddust í algeng islenzk
bændaföt, og væru með skegg
þESSA dagana,; þegar allir hamast viS
að hreinsa og laga til hjá sér fyrir jólin,
er harla ósennilegt að nokkur láti sér
detta í hug, hvemig saga eins mesta
nauðsynjatækis við hreingerningar, ryk-
sugunnar, yar í aðálatriðum.
Öllum finnst sjálfsagt og bráðnauðsyn-
legt að trafa ryksugu á heimilinu, en það
þótti ekki eins sjálfsagt hér áður fyrr.
Þá var gert grín að þeim, sem áttu hug-
myndina að þessu þarfaþingi. En fyrst
þið á anndð borð eruð farin að lesa
1 þessa grein og hafíð gert hlé á jóla-
hreingerningunum, langar okkur til að segja
ykkur sögu ryksugúnnar í stuttu máli. Hún
er,a þessa leið^
Árið 1897 brá Bandaríkjamaður nokkur
sér yfir Atla'ntsála til þess að sýna upp-
inningu. s,ém hann taldi víst að mundi
gleðja allar enskar húsnæður. Sýningin
fór fram jf leikhpsi í London. Uppfinning
hans var !„teppahreinsunarvél“ og bveeð-
ist á því að þrýstiloft var leitt í gegnum
teppi neðán frá og rykið átti síðan að
safnast fyrir í kassa fyrir ofan það.
£n þetta' fór öðru vísi en ætlað var
ogj rykið þyrlaðist um allan salinn. Áhorf-
. enjdur hóstuðu og Bandaríkjamaðurinn var
hrópaður niður. Þetta var vægast sagt lé
legt skemmtiatriði.
Eftir sýninguna kom. ungur maður að
máli við hinn óheppna uppfinningamann
og spurði hann: „Hvers vegna látið þér
ekki rykið sogast upp í -stað þess að blása
því út í loftið?"
Ameííkumaðurinn yppti aðeins öxlum:
„Ef þer getið iullgert þetta meistaraverk,
þá þér um þaði Ég hef gefizt upp . . .“
Ungi maðurinn var verkfræðingur og
hét H. Cecil Booth. Nokktum dögum síðar
sagði hann vinum sínum frá þeirri hugmynd
sinnj að fjarlægja ryk með soglofti og
var0 sér til athlaegis. Þá batt Booth vasa-
klút fvrir munninn. beveði sie vfir hæe-
indastól og saug að sér loft. Rykmökkur
inn, sem hann saug að sér hafði næstum
því kæft hann, en á vasaklútnum sást
kringlóttur rykblettur.
Vinur hans bauöst til þess að kosta
uppfifminguna og nokkrum mánuðum síð-
ar fékk Booth einkaleyfi á fyrstu ryksugu
heimsins. Hún var .engu að síður gerólík
hinu hagkvæma heimilistæki, sem nú
þekkist. Tækið var flutt á hestvagni og
samanstóð af geysistórri rafmagnsdælu,
stórum kassa, fyrir rykið og 250 metra
langri slöngu með sogstykki, sem var
leidd í gegnum húsagluggana. Þetta var
einna líkast slökkvitækjum..
Árið 1901 urðu umskiptin í sögu ryk-
sugunnar. Við æfinguna á krýningu Ját-
varðar konungs VII. voru fallegu, bláu gólf
teppin í Westminster Abbey sporuð út.
Einhver mundi eftir ryksugu Booths. Ryk-
sugan var sótt og reyndist ágætlega.
Upp frá þessu gat engin fjölskylda í
Evrópu, sem vildi fylgjast. með nýjustu
tízkU) án ryksugunnar verið. Og þegar fram
leiddar voru minni og ódýrari ryksugur,
komst þetta nauðsynjatæki inn á hvert
niður á tær, en eru yfirl. taldir
nokkru fríðari en á öldinni á
undan. Mínna var þá um það,
að þeir tækju með sér óþekk
börn. Á þessari öld — þeirri 20.,
verða svo jólagjafir almenn-
ari og er þá jólasveinunum
fengið það hlutverk að koma
með þær til barna og fullorð-
inna, og nú er svo komið, að
þeir eru taldir mjög góðir í sér.
Jón Árnason, þjóðsagnasafn-
ari, hefur þetta um jólasveina
að segja: Jólasveinarnir voru
synir Grýlu og Leppa-Lúða.
Raunar er það sumra manna
mál, að Grýla hafi átt þá áður
en ihún giftist Leppa-Lúða,
Jólasveinar heita svo eigin-
legum nöfnum: 1. Stekkjarstaur.
2. Giljagaur, 3. Stúfur, 4. Þvörú
sleikir, 5. Pottasleikir, 6. Aska
sleikir, 7. Faldafeykir, 8. Skyr
gámur, 9. Bjúgnakrækir, 10.
Gluggagægir, 11. Gáttaþefur, 12.
Ketkrókur og 13. Kertasníkir.
En því eru þeir 13 að tölu
að hinn fyrsti kemur 13 dögum
fyrir jól, síðan einn á hverjum
degi, og sá síðasti á aðfangadag
jóla. Á jóladaginn fer hinn fyrsti
burt aftur, svo hver af öðrum og
hinn síðasti þréttánda dag jóla.
Jólasveinarnir hafa, eins og
foreldrarnir, verið hafðir til að
hræða börn með, en einkum um
jólaleytið. Áttu þeir þá að koma
af fjöllum ofan til mannabyggða
til að fremja þá iðn, sem hver
þeirra tamdi sér qg flest nöfn
þeirra eru við kennd, En allir ■
voru þeir eins vísir til að taka
börn þau, er hrinu mjög eða
voru á annan hátt óstýrilát.
Þó það virðist eftir áður sögðu
engum efa bundið, að jólasvein
ar hafi verið 13 að tölu, hefur
. þó ekki öllum. borið. saman u.nj
það atriði, heldur en um faðcrnj
þeirra. Segja sumir, að þeir hafi
ekki verið fleiri en níu, og bera
fyrir sig þulu þessa.:
Jólasveinar einn og átta
ofan komu af fjöllunum.
í fyrrakveld, þá fór ég að hátta
þeir fundu hann Jón á Völlunum.
En Andrés stóð þar utan gátta,
—þeir ætluðu að færa hann tröl)
. unum;
en hann beiddist af þeim ,sátta,
óhýrustu köllunum,
og þá var hringt öllum jólábjöll
T
krir
allr:
frá
og j
um
aðal
eud
til ;
ina
ins,
bjar
i m
ið f
'hvei
mik
við
;fuili
nok
um
Þ
stéf
. sólii
Þ.á
tUBJ
mill
það
II
geti
pen
úr?
áttunda síða
■ <> ..
ALÞÝÐUP* 4ÐIÐ