Alþýðublaðið - 12.12.1965, Blaðsíða 10

Selir og þióðtrú
Selirnir, þessi mjúklega löguðu sævardýr, sem eru hálf sila-
leg í hreyfingum á landi, eru títtnefndir í þjóðsögum okkar og
eldri bókmenntum. Fólk gerði sér ýmsar skrýtnar hugmyndir um
selina og um þá spunnust margar þjóðsogur fyrr á öldum, en nú
er hjátrúin að víkja fyrir meiri þekkingu. Flestir hafa þó gaman
af að lesa eða heyra um fáfræði og einkpnnilegan hugsunarhátt
forfeðranna og því birtum við hér smávegis efni um selina. Hið
fyrra er úr íerðabók þeirra Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálsson-
ar og hefst á þessa leið:
ÞAÐ gegpir nokkurri furðu,
j að alþýða m'anna á íslandi elur
| í brjósti einkennilega tilfinn-
• ingu, blandna viðbjóði og virð-
i; ingu, gagnyart selunum. Orsakir
t þessa eru í fyrsta lagi sú fávís-
j lega skoðun manna, að selir lík-
} ist mönnum méira í skapnaði en
} öll önnur dýr, og styrkir forvitni
! selanna og skynsemi á ýmsum
; sviðum þessa skoðun manna. Þá
i er og sögð hér þjóðsagan um
Faraó Egyptalandskonung og her
lið hans, er drukknaði í Rauða-
hafinu og segir sagan, að allir
hafi orðið að selum.
Önnur þjóðsaga jafn tilefnis-
laus vekur virðingu fyrir selun-
um, en það er, að selirnir séu
mannflókkur, er sæfólk kallast.
Fólk þetta á bústaði á sævar-
botni og ber selshaminn utan á
mannslíkáma sínum. Stundum
leggja þeir af sér haminn og
ganga sér til skemmtunar á
ströndinni, þegar gott er í veðri.
Stundum hafa menn hitt konur
af fólki þessu og kvænzt þeim.
Þá eru einnig sögð dæmi um
það, að menn hafi náð kúm
þeirra og markað sér þær. Þykja
þær ágætar mjólkurkýr og eins
allar kýr, sem af þeim eru komn-
ar. Eru þær allar sægráar að lit.
Ýmis atriði í þjóðsögunum
dönsku minna á þessar sögur.
Þær eru óteljandi að kalla. Menn
skálda þær og segja öðrum til
gamans, en fávísir menn taka
þær allar trúanlegar. Um vaxtar-
lag selanna er annars það að
segja, að þeir eru líkari hund-
um en mönnum, enda er þeim .
skipað hið næsta kindunum í
lýsingum hinna yngri náttúru-
fræðinga. „Hund” í danska nafn-
inu „Selhund” kemur af sömu
ástæðu.
Við höfum tvisvar átt þess
kost að gera líffærarannsókn á
íandselnum, og leiddi hún hið
sama í ljós. Ánnars má skipa
selunum í flokka hinna skynugri
dýra, og eru frásagnir náttúru-
fræðinga um félagslíf sæljóna
og sæbjarna hinar merkilegustu.
Sumir íslendingar hafa svo mik-
inn viðbjóð á selakjöti, að þeir
geta alls ekki neytt þess, hvernig
sem það er tilreitt, og þótt þeir
viti ekki af íþví!
ÞÁ KEMUR HÉR kafli úr
Þjóðsögum Jóns Árnasonar, sem
heitir „Selshamurinn” og fjall-
ar um dularfulla konu og sels-
ham :
»EINU SINNI var maður nokk-
ur austur í Mýrdal, sem gekk
hjá klettum við sjó fram að
morgni dags fyrir fótaferð. —
Hann kom að hellisdyrum ein-
um. Heyrði hann glaum og dans
læti í hellinum, en sá mjög
marga selshami fyrir utan. Hann
tók einn selshaminn með sér,
bar hann heim og læsti hann
ofan í kistu. — Um daginn —
nolckru seinna — kom hann aft-
ur að hellisdyrunum, sat þar þá
ungleg kona og lagleg. Var hún
allsber og grét mjög. Þetta var
selurinn er átti haminn, er mað-
urinn tók. Maðurinn lét stúlk-
una fá föt, huggaði hana og tók
hana heim með sér. Var hún
honum fylgisöm, en felldi skap
sitt miður við aðra. Oft sat hún
samt og horfði út á sjóinn. Eftir
nokkurn tíma fékk maðurinn
hennar og fór vel á með þeim og
varð barna auðið. - Haminn
geymdi bóndi alltaf læstan niður
í kistu og hafði lykilinn á sér
hvert sem hann fór. Eftir mörg
ár réri hann eitt sinn og gleymdi
lyklinum heima undir koddabrún
sinni. Aðrir segja, að bóndi hafi
farið með heimamönnum sínum
til jólatíða, en kona hans hafi
verið lasin og ekki getað farið
með honum. Hafi honum gleymzt
að taka lykilinn úr vasanum á
á hversdagsíötunum sínum, þeg-
ar hann hafði fataskipti. En þeg-
ar hann kom heim aftur var kist-
an opin, konan og hamurinn
horfin. Hafði hún tekið lykilinn
og forvitnast í kistuna og fund-
ið haminn. Gat hún þá eklci stað-
izt freistinguna, kvaddi börn sín,
fór í haminn og steyptist í sjó-
inn. Áður en konan steypti sér
í sjóinn, er sagt liún hafi mælt
þetta fyrir munni sér: „Mér er
um og ó, ég á sjö börn í sjó og
sjö á landi.” — Sagt er að mann-
inum féllist mjög um þetta.
Þegar maðurinn reri síðan til
fiskjar, var selur oft að sveima
í kringum skip liáns og var eins
og tár rynnu af augum hans. —
Mjög var hann aflasæll upp frá
þessu og ýms höpp báru upp á
fjörur hans. Oft sáu menn það,
að þegar börn þeirra hjóna gengu
með sjávarströndinni, synti þar
selur fyrir framan í sjónum, jafn-
framt sem þau gengu á landi
eða í fjörunni, og kastaði upp
til þeirra marglitum fiskum og
fallegum skeljum. En aldrei kom
móðir þeirra aftur í land.
JÓLAGJÖF DRENGJANNA I AR
/
/ /
ER BANDARISKIR STALBILAR
STERKIR - FALLEGIR
Lífiö i gluggana um helgina
Nóatúni — Aðalstræti — Grensásvegi
tíuoda síða
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
áTi’Jf IÍH- Mk -Sí.ti Í’kJ.-.'.