Vísir - 14.01.1959, Blaðsíða 9

Miðvikudaginn 3& ’ ;nr 1959
VÍSIB
i
Krisíar (Baldvin HaHdórs'son) og Brita (Herdís Þorvaldsdóttir).
h úst5:
jAU
VaJFlíitf
Lelksíjóri Láriís Páisson. Heigi Hjörvar þýddi.
Sjónleikiirinn „Dómarinn“ eft-
ir sænska skáldið Viihelm Mo-
berg var frnmsýndur í Þjóðleiic-
Iiúsinu á Þrettánakvöid. Höfund-
uriim var sjálfur kominn í boði
íslenzk-sænska félagsins, og var
liann viðstaddur frumsýninguna
Iiér, en leikurinn liefnr verið
sýndur meira en 500 sinnum í
lieimalandinu.
Af því mætti máske ætla, að
Moberg nyti aðdáunar og vin-
sælda alls þorra landa sinna.
Nokkuð skortir þó á, að svo sé.
Sennilega eru aðdáendur hans í
miklum meirihluta. Hann hefur
fengið viðurkenningu fyrir list
sína. En lildega eru fáir meiri-
iiátíar rithöfundar á Norður-
löndum, sem bakað hafa sér and-
úð eins margra landa sinna og'
Moberg. Og fyrir hvað? Fyrir
þao fyrst og fremst, að hann hef-
ur aldrei dregið af sér við að
segja þeim til syndanna. Hann
heíur löngum beitt list sinni sem
vopni eða svipu á ill verk og
vonda samvizku manna. Honum
hefur ekki komið í hug að setja
ljós sitt undir mæiiker. Sannfær-
ing hans er óhagganleg eins og
hjá heittrúarmanni.
Þegai’ réttarfulltrúinn í „Dóm-
Frammistiistúlka (Inga Þórðar-
dóttir) og ritstjóri (Rúrik
Haraldsson).
aranurn" ber vammir og
skammir á Arnold lögfræð-
ing óg bregður honum um þröng
sýni og þvermóðsku, hann geti
aldrei tekið tillit til skoðana
annarra, lians skoðun sé sú eina,
sem rétt eigi á sér, verður Arn-
old ekki annað að orði en þetta:
„Já, því ekki það, annars hefði
ég ekki skoðun." Og þannig er
skáldið Moberg, með sterka per-
sónulega skoðun og ríka réttlæt-
istilfinningu, slær ekki af né
skefur utan af hlutunum, raun-
sæisskáld, sem vinnur verk silt
í samræmi við það, sem okkar
mikla skáld kvað endur fyrir
löngu:
Vinna það ei fyrir vinskap
manns,
að vikja af götu sannleikans,-
■» ■
Af þessum sökum hefur Mo-
berg íarið á mis við marga þá
sæmd, sem honum hefur borið,
sem rithöfundi og staðið hefur
til að veíta honum. En hann mun
■ ekki sakna þess. Flest slikt er
honum hégómi, og hann hefur í
■ staðinn fengið það, sem meira
er. Hann hefur fengið áheyrn
I þjóoarinnar og samúð frelsis-
! uhnandi marttía.
Vilhelm Moberg er nú rétt sext
ugur og hefui’ i rneira en þrjá-
, tíu ár verið á meðal kunnustu
i rithöfunda í Svíþjóð. Fyrst kom
| út eftir hann leikrlt, sem ekki
vakti mikla athygli, en með
skáldsögunni Raskens, sem hann
sendi frá sér 29 ára gamall, er
hann iorðinn fullþroska rithöf-
undúr og- varð strax fi'ægur fyr-
ir hana'. Og það eru skáldsögurn-
ar hans, sem mest hafa aukið
hróður hans. Þó kann hann orðið
mikið íyrir sór í leikritagerð,
hefur samið nokkur hin ágæt-
ustu leikrit, en þau eru nú alls
orðin nálægt tíu talsins. Hann
sendi frá sér „Dómarann" þegar
hann var í miðjum klíðum með
sitt viðamesta verk, skáldsagna-
bálkinn um Vesturfarana, Sví-
ana, sem fluttust til Ameríku á
ofanverðri síðustu öld. Þegar eru
komin út þrjú bindi áf þessu
verki: Utvandrarna, Invandrarna
og enn er von á framhaldi. Hér
kemur hann enn fram sem á-
deiluskáld og rauiisæisskáld,
stórskemmtilegur og leiftrandi
fyndinn og .lætur allt flakka.
Moberg minnir um margt á
bandariska raunsæis og ádeilu-
skáldið Sinciair Lewis. Er ekki
að efa, að hann hefur orðið fyrir
áhrifum þaðan, enda eru þeir
margir, sem gengið liafa þar í
smiðju. En ekki er um stælingu
að ræða hjá Moberg. Til þess er
höfundurinn of sjálfstæður og
skáldgáfan frjó. En hann, eins og
þeir, gerir sér nokkuð far um
að taka vissa atburði, rriálefni
eða jafnvel starfshópa eða stélt-
ir, sem uppistöðu eða skotmark
í verkum sínum. Þegar-svo vill
verða, fylgir oft böggul skamm-
rifi. Plöfundurinn freistast
máske, ef fyrirmyndin er of stað-
eða tímabundin, til að nota tákn-
mál og manngerðir svo að verk-
ið verði algildara. Ef um slíkt er
að ræða í leikriti, hlýtur að reyna
meira en litið á leikstjórann að
láta verkið loða vel saman, háfa
persónurnar í tengslum eða sam-
bandi hverja við aðra, svo að
heildin klofni ekki.
Moberg hefur að fyrirmynd í
„Dómaranum" efni úr tvennum
málaferlum sænskum og slær
saman í eitt, svo að úr verður
hin óhugnanlegasta saga. Efni
þeirrar raunásögu verður ekki
rakið hér. En þessi harmleikur
er som slíkur allsérkennilegur
frá höfundarins hendi. Annars
úii 3MentBtashnBans 1950:
Prettánfialkwéld
eftir William Shakespfare,
Heígi iifdísiarsfMi þýddi. Léiksíj. Bengdikt Árnason
Ólivía (Edda Óskarsdóttir) og Malvólíó (Þorsteinn Gunnarsson).
Á bak jólum mó ætíð vænta
leíksýningar í höfuSstaðnum
iijó leikfélagi, sem sýnir aðeins
eiiin leik ó óri, það er Herra-
nótt, leikfélag Mcnntaskóla-
nemá, elzta leikfélag í landinu
og þótt víðar væri leitað, orðið
111 ára.
Eins og byrjar ungu fólki,
hafa þeir Ménntskælingar ætíð
vegar eru manneskjurnar í leikn | valig sér gamanleiki til með
um. Samskipti þeirra eru öll
mjög raunsönn og orðræður svo
fyndnar, að óvenjulegt má kaii-
ast í leik sem þessum. Á hinn
bóginn er yfirvaldið og þess lið,
sem eru einkum og sér í lagi
manngerðir, dómarinn, sem veit
hvað hann er að fara, þótt ótrú-
iegt sé, og honum til aðstoðar
embætta-múmíurnar, sem ,vcrja‘
hin heilögu vé skrifstofubákns- j
ins fyrir öllu venjul-egu fólki. j
Þennan helmhiginn teygir liöf-
undur sundur og saman i háði,
ferðar. Ekki hefir aiia tið verið
hátt á þeim risið, eh þó hefir
mælikvarðinn fárið hækkandi
með árunum í samræmi við
hinn virðulega aldur félagsins
og svo sem tilhe-yrir menntum
og listum. Og að þessu sinni er
gestum Herránætur ekki í kot
vísað, því að þar er- sjálfur
Shakespeare, þ. e. einn af gam-
anleikjum hans, á boðstólum,
en það er Þrettándakvöld.
Fjölmargir eru þeir Reykvík-
en lætur hann þó hrósa sigri að ' inSar- sem séð hafa leik þennan
lokum yfir fórnarlömbunum og: ^ sviði hér, því að Leikiélag
öðrum hrekkleysingjum og sak- Reyigavikur hefir sýnt það á
ieysingjum. Leikritið er að
mörgu leyti snjallt, en það er
bara einum of langt. Eg fæ ekki
betur séð, en að því hafi verið
hefir
tveimur ,,vertíðum“ sínum
áður, og má vera skemrntilegt
fyrir þá að bera saman leik
þeirra Leikfélagsmanna
os
’okið, þegar pau 'Kristar og Brita Menn-taskó.lanemanna.
héldu sitt í hvora áttina. Það sem
gerist á eftir því, og þó einkum
samtal dómarans cg Árnolds
Þeir eru margir, emkilm a
neðal ungs fólks, sem halda,
rð. Shákéspeare sé. eitthvað jhraði í rásinni. Æðimísjafn er
lögiræðings, er nreinasti hortilt- yfirvættis háfleygt og of tyrfið leikur einstakra leikenda, sem
þekkir hún þar engan og neyð*-
ist til að klæðast karlmanns-
búningi, með þvi móti eigi hún
hægara með að vinna fyrir sér,
enda kemst hún í þjónustu
rsínó, hertogans í landinu,
verðúr þjónn hans og sendi-
boði.
Hertoginn er alvarlega ást-
fanginn af Olivíu greifymju, en
það er unnið fyrir gýg. Þegar
sendiboði hertogans (sem er
Víóla) fer á fund Ólivíu til að
greiða fyrir því, að þau nái
saman,. fellur Óiivía strax ást-
arhug til „piltsins“ og þá fara
nú hlutirnir að verða brosleg-
ir. Skal svo ekki sú saga rakin
lengra. En það 'segir sig sjálft,
að margt er stórskémmtilegt í
leik þessum.
Frægast mun þó leikrit þetta
fyrir liinar framúrskarandi
kómísku og ýktu manngerðir
Malvóiíó bryta, herra Andrés
Agahlý, herra Tobías Búlka og
Maríu þefnú. En leikritið hlaut
nafnið af því, að það var sam-
ið til að vera leikið við hátíða-
höldin, sem þá tíðkuðust á
Englandi í sambandi við Þrett-
ándann.
Leikstjóranum hefur tekizt
mætavel sitt verk, og er bæði
heildarsvipur yfir leiknum og
ur. Þær spekingslegu vangaveit-
ur hijóta ao fara fyrir ofan garð
eða neðan hjá flestum og draga
j úr áhrifamagni leiksins.
MeðferÖ einstakra leikara á
hlutverkum var í fáum orðu.m
sagt með ágætum og sýndi að
mikil rækt hafði verið lögð í
hvert hiútverk út af fyrir sigj
bæði -a.f leikstjóra og leikara. En
það vár eins og oft vill við
brenna á frumsýningu, að leik-
stjórinn virðist ekki nægiiega
vel hafa séð skóginn fyrir hinum
fyrir ungt nútímafólk að liorfa j liggur í því, að flestir eru við-
á og heyra. Þeirn til uppiýsing- j vaningar, en tveir eða þrír orðn
ar skál það sagt, að leikir þessa
skáidjöfurs leiksvic.öins skipt-
ast' iireiniega í tvennt, harm-
lei.ki og gamanleiki. Og .hi'nir
sioarnefndu eru virkilegir
gamanleikir, sem aliir hijóta
að skemmta sér við, manngerð-
ir og geríi stórbrosiegt, og sam
tölin barmafull af fyndni.
Þráðurinn- í Þiettándakvöldi
er á þá leið, að tvíburasystkin-
einstöku trjám, ekki búið að fella i *n Sebastían og Vióla hafa- orð-
alla hluta sarnan svo að úr verði skipreika og viðskiia, og
órofin heild. En það gerist oft á
næstu sýningum.
hefir spinnst mikið út frá. því,
hvað þau .eru lík í útiiti, -og
iilýzt au.ðvitað af því skrítinn
misskilningur. Skipstrandið
gerist við stönd Illiríu, og
þegar stúlkuna ber þar á land,
ir þaulvanir á leiksyiðinu. Fyrst
skal frægan telja Þorstein
Gunnarsson. Mun öllum í'minni
leikur hans í „Brówningþýöing-
unni“. Er.hlutvérk hans í-Þrctt-
ándakvöldi geróiíkt, en Þor-
steinn gerir því þau skil, að
það leynir sér ekki, að hvaða
leikhús sem er má þykjast fúll-
sæmt af því að hafa siíkan
kraft í liði sínu. Ólafur Mixa
er mjög öruggur og virði'st eiga
hei-ma á loiksviðinu. Leikur
hann af feikilégúm krafti svo
að stundum er um of. Aðrir
þeir leikendur, seiú m'esta at-
hygli vekja og unnú hylli leik-
húsgesta, eru þeir Guðmundur
Frh. á 11. síðu. ,